Epidemiologie van falen van anticonceptie in België ANNE VEROUGSTRAETE SJERP-DILEMMA VUB Family Planning en Abortus Centrum van de Vrije Universiteit Brussel ERASME ziekenhuis Université Libre de Bruxelles (ULB)

Hoe komt het toch dat er “zo veel” abortussen zijn terwijl we zo’n waaier aan efficiente anticonceptie middelen ter onzer beschikking hebben?? Hebben we wel veel abortussen??

Evolutie van de aangegeven abortussen bij vrouwen gedomicilieerd in België Illegaliteit (Vekemans) 1985 15.590 sedert de wet van 1990 (nationale evaluatiecommissie) 1993 13.474 1996 14.533 1999 13.937 2000 14.923 2001 16.178 2002 15.716 2003 16.707 2004 16.932 2005 17.867 Er is inderdaad een stijging in het aantal geregistreerde ingrepen. De nationale evaluatiecommissie heeft op het einde van 2004 een brief gestuurd naar alle ziekenhuizen om hen aan te sporen om hun zwangerschapsafbrekingen te registreren. Verklaart dit een deel van de stijging??

Evolution of Abortion Rates in Belgium Number of abortions / 1000 women 15-44 y (van Bussel, CRZ 2006 op basis van nationale evaluatiecommissie, Federale Overheid, SPE, ONE, )

Abortion Rates / year Number of abortions / 1000 women 15-44 years 17,8 16 14,6 8,56 9,39 8,7 Samen met Duitsland, Nederland en Zwitserland hebben we in België de laagste abortuscijfers ter wereld (< 10/1000 vrouwen in de vruchtbare leeftijd).

Abortion & Age in Belgium number of abortions (nationale evaluatiecommissie) Het aantal abortussen volgt de fertiliteits curve

Evolution Abortion Rates & Age in Belgium (van Bussel, CRZ 2006) number of abortions/1000 women De scherpste stijging zie je in de groepen 20-24 en 25-29 jaar, maar je hebt ook een stijging bij volwassen vrouwen.

Evolution of abortion rates for women living in Belgium and age Tussen 2003 en 2005 is de stijging vooral aanwezig in de groep 25-29 jaar!

Waarom stijging bij vrouwen 20-29j? Campagnes te veel gericht op jongeren ? Pilmoeheid Onvruchtbaar door pil? Negatief beeld van hormonen in de media Hoe ben ik “echt” zonder al die hormonen? “Laat maar komen”: Door de negatieve belichting die hormonen in onze media telkens weer krijgen (kanker, hormonen in vlees) , krijg je een groeiende groep vrouwen die die “chemische rommel” niet meer willen slikken 21-4-2007 Anne Verougstraete

Aantal Abortussen naar woonplaats van de vrouw (nationale evaluatiecommissie)

Abortussen in 2005 naar woonplaats van de vrouw (van Bussel, CRZ 2006) Abortion Rate: aantal abortussen/1000 vr van 15-44j Abortion Ratio: aantal abortussen /100 zwangerschappen bij vr van 15-44j 20,89 18,29 12,13 9,85 7,92 Abortion rate Vlaanderen: 5,86 Wallonië: 7,92 Brussel: 18,29 Abortion ratio - Vlaanderen: 9,85 - Wallonië: 12,13 - Brussel: 20,89 5,86

Brussel-Hoofdstedelijk Gewest Eén vierde van alle zwangerschapsbrekingen! 30% van de vrouwen verklaren in een materiele noodsituatie te zitten Hoogste werkloosheidscijfers Mensen zonder papieren Overleving is de eerste behoefte Veel migranten?? Als je eerste behoefte overleven is, heb je andere dingen aan je hoofd dan anticonceptie!

Nederland (NISSO) : geschat abortuscijfer (abortion rate) per 1000 vrouwen 15-44 jaar, per land van herkomst in 2004

Wat bemoeilijkt anticonceptiegebruik bij migrante vrouwen? Gebrek aan autonome beslissingen Fatalistische houding Dominante positie man Ambivalentie tov zwangerschap, en contraceptie Als de man een dominante positie heeft, kan de vrouw moeilijk het gebruik van condoom opleggen (als ze pillen is vergeten bvb) 21-4-2007 Anne Verougstraete

Noodsituatie 2005 in% (evaluatiecommissie) gezondheid vrouw of toekomstig kind persoonlijke reden: te jong, te oud, student, alleenstaand,momenteel geen kinderwens, voltooid gezin financiële redenen, werksituatie, woonsituatie relationele of familiale problemen: relatie verbroken, partner weigert zw, occasionele rel., te recent, buitenechtelijk, partnerrelatiemoeilijkheden, omgeving weigert, juridisch ivm echtscheiding zwangerschap na verkrachting of incest politiek vluchteling 53,05 25,17 14,42 3,4 2,59 0,74 Bij 15-19 jarigen: 74,52% wegens persoonlijke redenen.

Zwangerschapsafbrekingen zijn niet steeds het gevolg van gefaalde anticonceptie! Gewenste zwangerschappen worden soms ongewenst door relatiebreuk Vrouwen willen kinderen krijgen in goede condities, liefst als er ook een vader is voor het kind.

Gezondheids enquète 2004 Vlaamse vrouwen gebruiken minder de pil (Vl:57%; W:69%; Br:69%) Vlaamse vrouwen of hun partner hebben meer sterilisaties (Vl:15%; W:8%; Br:5%) Evolutie in de tijd: Minder pil gebruik ( 69% in 1997 ; 60% in 2004) Meer spiraaltjes ( 9% in 1997 ; 13% in 2004) Meer condoom gebruik 21-4-2007 Anne Verougstraete

De meest gebruikte voorbehoedmiddelen in % gedurende de laatste maand voor aap: 2005 Volgens de cijfers van de nationale evaluatiecommissie, gebruikte 43,3% van de vrouwen geen anticonceptie in de maand waarin ze zwanger werden. Maar “geen anticonceptie” schept verwarring bij de mensen die de formulieren invullen (ze zullen al snel “geen anticonceptie” invullen als de vrouw geen pil of spiraal gebruikt). De pil wordt veel gebruikt en veel vergeten. Het is blijkbaar moeilijk om steeds vlijtig condoom te gebruiken. De noodpil wordt amper gebruikt na een onbeschermde coïtus! Nationale Evaluatie Commissie

Deze cijfers komen van het abortuscentrum te Gent: als je verder navraagt, zie je dat maar één vierde van de vrouwen (in plaats van 43% in het rapport van de evaluatiecommissie) niets geprobeerd heeft om een zwangerschap te voorkomen. Verder gebruiken veel vrouwen een combinatie van methodes: condoom en PO bvb

Periodieke Onthouding: Zelden Correct!! Risico op zwangerschap: “3d voor en 3d na de ovulatie” “Na de maandstonden ben je nog 10 dagen veilig, waarna je 4 d condoom moet gebruiken” (vrouw van 30j met kinderen) Wij vragen in Sjerp-Dilemma steeds hoe de vrouwen de fertiele periode berekenen als ze vertellen dat ze aan Periodieke Onthouding doen. Zelden wordt die correct ingeschat, ook door volwassen vrouwen. 21-4-2007 Anne Verougstraete

De Boeck, jongeren 14-18 (2006) 11,7% van de seksueel aktieve jongeren gebruikt geen anticonceptie. En we veronderstellen dat de meeste van deze jongeren nu niet wenst zwanger te worden.

Seksueel aktief, geen kinderwens (?), geen anticonceptie 16% van de jongeren (15-19) (gezondheidsenquête, 2004) 12% van de jongeren (14-18) (De Boeck, 2006) 10% van 1e kan studenten (max 20j) (Van Hove,2004) Een deel speelt dus met vuur! 21-4-2007 Anne Verougstraete

Anticonceptie nemen is vrijen met voorbedachte rade! Bij ongehuwde moslim of streng katholieke meisjes: tegenstrijdige morele normen => ambivalentie tov seks Belemmert preventief gedrag: elke dag wordt je eraan herinnerd (door de pil te nemen) dat je iets doet wat niet mag! Wij hebben goede ouders in België: 80% betaalt de pil van hun dochter! Als je van jezelf vindt dat je eigenlijk niet zou mogen vrijen, en dat je het beter niet meer zou doen, belemmert dit preventief gedrag naar de toekomst. Ouders die de pil van hun dochter betalen, tonen op die manier ook dat ze de seksuele aktiviteit van hun dochter aanvaarden, en dit zal bijdragen tot correcte pilinname (pilstrip hoeft niet verstopt te worden). 21-4-2007 Anne Verougstraete

De meest gebruikte voorbehoedmiddelen in % gedurende de laatste maand voor aap: 2005: 15-19 jaar Volgens de cijfers van de nationale evaluatiecommissie, gebruikte 45,89% van de meisjes van 15-19 jaar geen anticonceptie in de maand waarin ze zwanger werden. Maar “geen anticonceptie” schept verwarring bij de mensen die de formulieren invullen (ze zullen al snel “geen anticonceptie” invullen als de vrouw geen pil of spiraal gebruikt). De pil wordt veel gebruikt en veel vergeten. Het is blijkbaar moeilijk om steeds vlijtig condoom te gebruiken. Ook bij jongeren wordt de noodpil amper gebruikt na onbeschermd seksueel contact! Nationale Evaluatie Commissie

Deze cijfers komen van het abortuscentrum van Gent Deze cijfers komen van het abortuscentrum van Gent. Bij zorgvuldig navragen merk je dat slechts 18% van de jonge vrouwens “niets” gedaan heeft om een zwangerschap te voorkomen (voor het geheel van de vrouwen was dit één vierde van de vrouwen!)

Evolution of Abortion Rates in Belgium Number of abortions / 1000 women 15-19 years Tha abortion rate has gone up but the total pregnancy rate and the birthrate has gone down

Abortion Rate/year Number of abortions / 1000 women 15-19 years 21,7 17,8 7,59 8,2

Live birth/ 1000 women 15-19 years/year 41,1 26,8 8,7 4,6 Going down in the Netherlands, Belgium, UK and USA United Nations

Evolution Abortion Ratio & Age in Belgium n° of abortions/100 pregnancies (van Bussel, CRZ 2006) Een grotere proportie van adolescenten zal beslissen de zwangerschap af te breken.; bij de vrouwen ouder dan 40 jaar is dat andersom.

Elk jaar wordt in België 1 adolescent op 60 zwanger (< 20 jaar) Pregnancy rate (births & abortions) for 1000 girls of 15-19 years / year België: gaat eindelijk licht naar beneden! 16,98 (2002) 16,29 (2005) Nederland: gaat fors naar beneden! 16,20 (2002) 12,8 (2004) Abortion Ratio: number of abortions/100 pregnancies België: 47,5% (2005) Nederland 63,4% (2004) Het zwangerschapscijfer bij tieners is belangrijker dan het abortuscijfer! Als zwangere meisjes er tegenwoordig eerder voor kiezen om de zwangerschap af te breken is dat mischien geen slechte zaak.

The Netherlands: birth rate, abortion rate & pregnancy rate 15-19 years: evolution 1985, 2002, 2004 16,2 12,8 10,4 8,2 9,4 5,8 4,6 5 Als je het aantal tienerzwangerschappen en abortussen analiseert kan je ook ingrijpen! 4,4

Ooit ongewenst zwanger? Insites 2004 18% was al ongewenst zwanger 18-24: 10% 25-34: 17% 35-44: 26% Meer franstalige dan nederlandstalige vrouwen werden ongewenst zwanger FR: 24% NL: 13% werd de ongewenste zwangerschap ook afgebroken? Representatieve studie in België

Ooit een zwangerschap afgebroken? Nederland: nationale representatieve studie (Nisso 2005-2006): 2075 vrouwen; zelf ingevuld. Dit zijn dus minimale cijfers: heeft u ooit een zwangerschap afgebroken? gemiddeld: 10,6% In de leeftijdsgroep 50-55 jaar: 14% USA: Op basis van de huidige abortus cijfers kan men stellen dat tegen dat Amerikaanse vrouwen 45 jaar oud zijn, één op drie een zwangerschap zal afgebroken hebben. (Guttmacher.org) Vooral bij ethisch geladen onderwerpen is er steeds onderrapportering

Total Abortion Rate: TAR in 1996 TAR of 0,21 means that a woman living in 1996 would have had (fictively) 0,21 abortions in her life 0,56 0,48 0,37 0,2 0,21 TAR is de beste manier om de kans op een abortus in het leven van een vrouw te berekenen. Dit wil niet zeggen dat 21% van alle Belgische vrouwen een abortus heeft gehad in de loop van haar leven, want er zijn ook vrouwen die meer dan één abortus hebben. Toch kunnen we stellen dat ergens tussen 15 en 20% van de vrouwen in België ooit eens een zwangerschap zullen afbreken. Abortus komt dus frequent voor!

Herhaalde abortussen Definitie? Blayo (Frankrijk) pleit voor periode van 5j Kollectief AC Gent ooit eens eerder aap: 30% in 2006 Nederland 2004: Abortus naar aantal eerdere abortussen 0 64,3% 1 25,0% 2 7,4% >3 3,3% Prof Blayo uit Frankrijk (demograafie), stelt dat het heel verschillend is als je 2 keer op één jaar een abortus laat uitvoeren , dan als je met 10 jaar verschil een zwangerschap laat afbreken. Zij pleit om het in schijven van 5 jaar te registreren.

Zwangerschapsafbrekingen bij vrouwen gedomicilieerd in België in 2005 Ziekenhuis 20,95% Centra 79,05% In Vlaanderen worden slechts 10% van de zwangerschapsafbrekingen in ziekenhuizen uitgevoerd. De abortuscentra hebben natuurlijk in de loop der jaren een grote expetise opgebouwd in de begeleiding van ongewenste zwangerschap.

2005 in %: Methode van zwangerschapsafbreking in België (nationale evaluatiecommissie) 77,72 Andere: 0,08 Mifepristone + Misoprostol : tot 7w LR in België . In vergelijking met andere landen worden er maar weinig zwangerschappen medicamenteus afgebroken! 14,56 6,35 0,78 0,51

n = 856 Ooit Seks zonder contraceptie? Insites 2004 Franstaligen: 57% Nederlandstaligen: 44%

Frequentie pil vergeten nemen 40% vergeet verschillende keren per jaar Frequentie pil vergeten nemen 40% vergeet verschillende keren per jaar!! Insites 2004

Kennis over vruchtbaarheid, anticonceptie en noodpil bij jongeren (De Boeck, jongeren 14-18 (2006) 6% denkt: van de “eerste keer” kan je niet zwanger worden 4,5% denkt dat de pil beschermt tegen HIV 9,5% denkt dat “douchen” een veilige anticonceptie is ¼ a ½ schat risico verkeerd in bij pil vergeten, braken, buikloop) 13% kent correct tijdslimiet van noodpil gebruik 23% denkt dat de hele verder cyclus beschermd is na inname van 1 noodpil 18% denkt dat noodpil even veilig is als “de pil” Ik vraag me af of de antwoorden juister zouden zijn bij volwassen vrouwen? 21-4-2007 Anne Verougstraete

Artsen: gewoontes in vraag stellen! Inspelen op motivatie van vrouwen Waarom spiraal of implanon of prikpil weigeren? Begin pil op “eerste dag” van menses Spiraal plaatsen “moet tijdens de menses” WGO: koperspiraal kan tot 12de dag van de cyclus Spiraal onmiddelijk na abortus kan (1/2 komt nadien niet terug) (expulsie: <9w: 2,5%; 9-12w: 6%) Uitleg geven over pilgebruik (braken, buikloop, vergeten pil, de wachttijd is max 7d) Indien noodpil: start onmiddelijk met de combinatiepil en gebruik 7d condoom (zw test 3 w later) Veel vrouwen worden ongepland zwanger omdat ze wachten op het “ideale moment” om een spiraal te plaatsen of om met de pil te beginnen. Als er nog geen seksueel contact was in een cyclus, kan de pil gestart worden op om het even welk moment. Wel moet er tijdens de eerste 7 dagen van de pilinname , codoom bij gebruikt worden (raadgevingen van de WGO). De pil continu doornemen kan de efficientie van orale contraceptie aanzienlijk verbeteren. Men kan de pil doornemen tot er een periode van spotting optreedt, dan 5 dagen stoppen en dan opnieuw starten met de pil.

Conclusie 1 We hebben weinig zwangerschapsafbrekingen in België Tienerzwangerschappen lijken gestabiliseerd, maar zwangere meisjes opteren nu frequenter voor een zwangerschapsafbreking Nederland toont ons dat je lage abortuscijfers nog kunt verlagen 21-4-2007 Anne Verougstraete

Conclusie 2 Waarom wordt de meest efficiente anticonceptie (spiralen, Mirena, Implanon) niet terugbetaald? Kennis promoten: jongeren, volwassen vrouwen over vruchtbaarheid, anticonceptie en noodanticonceptie Relationele en seksuele opvoeding: stimuleren van zelfvertrouwen en respect voor eigen waarden Voor alle jongeren (wat ook hun godsdienst): het gaat immers over volkgezondheid! 21-4-2007 Anne Verougstraete

Conclusie 3 Men moet opletten met het ophemelen van vrouwen die ongewenst zwanger blijven! Het loopt niet altijd goed af met ongewenste kinderen! “Verantwoord ouderschap” bestaat er soms in om de zwangerschap af te breken 21-4-2007 Anne Verougstraete