SOLK, een stand van zaken, de noodzaak van een ziekte- of klachtentheorie en een nieuw neuro-biologisch perspectief Bert Kallen, fysiotherapeut www.solkcentrum.nl Centrum voor SOLK, Sittard

Persoonlijke introductie - Fysiotherapie en SOLK? - ‘Leven is bewegen en bewegen is leven’: integrale visie en aanpak (neurofysiologisch zijn gedrag en bewegen onlosmakelijk verbonden). - Opgebouwde expertise. ‘Het fitte brein’ - Prof. Scherder, Ard Schenk en Dick Swaab. Physical activity - ‘The miracle drug’, Themanummer The Lancet, 2012. CENTRUM VOOR SOLK

Wat is SOLK? Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten: - Lichamelijke klachten die langer dan enkele weken bestaan, waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen verklaring voor de klachten gevonden kan worden. - Naar schatting 20-30% van de patiënten houdt langdurig last van deze klachten (>6 mnd). - ‘Onbegrepen klachten’ CENTRUM VOOR SOLK

Cluster van klachten ‘Ziek zijn zonder ziekte’ - Chronische vermoeidheid (CVS) - Chronische pijnklachten (fibromyalgie, hoofd- en rugpijn, postwhiplash klachten, enz.) - Buikklachten (PDS, PMS, spastische darm) - Pijn op de borst en benauwdheid - Stemmingsproblemen - Emotionele labiliteit - Concentratie-, geheugen- en planningsproblemen - Slaapproblemen - Burnout/overspanning ‘Ziek zijn zonder ziekte’ CENTRUM VOOR SOLK

SOLK, enkele cijfers en gevolgen - Bij 30-50% van mensen bij huisarts is sprake van SOLK - Bij 40-60% van mensen bij specialist is sprake van SOLK - Half miljoen Nederlanders heeft ernstige SOLK - 2,2 x hogere medische consumptie dan gemiddelde patiënt (Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen, Trimbos, 2010) - Grote lijdensdruk - Forse belemmeringen sociale relaties en werkverzuim - Frequent terugkerende patiënten op spreekuur huisarts, dikke patiëntendossiers, veelvuldig bezoek alternatieve genezers (ook daar onvoldoende resultaat)!! CENTRUM VOOR SOLK

Onduidelijkheid en controverses rond SOLK - Door duaal denken en handelen (lichaam en geest scheiden) - Door symptoomgerichtheid (niet gericht op fundamentele mechanismen die rol spelen) Met als gevolg: - Onduidelijke/diverse terminologieën (onbegrepen, vage, onverklaarde, psychische, functionele klachten) - Stromingenstrijd op wetenschappelijk vlak (o.a. biomedisch versus C.GT. en biopsychosociaal kader) - Symptoombenadering en/of somatische fixatie - Uitblijven ziektetheorie en adequate interventies - Strijd voor erkenning patiëntengroepen (CVS/ME) CENTRUM VOOR SOLK

Stand van zaken (1) - Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen (Trimbos 2010) - Richtlijn Chronische Vermoeidheid (CBO 2013) - NHG-standaard SOLK (Olde Hartman 2013) - Nieuwe inzichten uit neurowetenschappen (b.v. allostase-theorie) - Netwerk Onverklaarde Lichamelijke Klachten (www.nolk.info) CENTRUM VOOR SOLK

Conclusies en synthese Stand van zaken (2) Conclusies en synthese - Grote overlap en overeenkomst klachten - Klachten zijn op een continuüm te plaatsen - Biopsychosociale en systeembenadering noodzakelijk - Referentiekader m.b.v. ziekte- of klachtentheorie noodzakelijk! CENTRUM VOOR SOLK

Vier Consensusfactoren - Inspanningsintolerantie/verlaagde belastbaarheid - Centrale sensitisatie CZS (pijn en neuropsychologische overgevoeligheid) - Verstoringen in stressrespons systeem m.n. hormonaal- (HPA-as) en immuunsysteem (Sickness Behavior Respons) - Psychologische processen (b.v. catastroferen, over- and under-use, (bewegings-)angst) Aangevuld met onderschatte inspanningsfysiologische factoren a.g.v. langdurige chronische stress CENTRUM VOOR SOLK

Belang klachtentheorie en communicatie Multidisciplinaire richtlijn SOLK en Somatoforme Stoornissen is ‘moederrichtlijn’: - In de praktijk vaak miscommunicatie tussen zorgverlener en patiënt (disease versus illness experience). - Versnipperd aanbod, onduidelijk of er sprake is van ziekte of levensprobleem, er is een gebrek aan therapeutische inzichten en doelmatige zorg. - Verschillende en onduidelijke referentiekaders. - Continuüm van klachten. Er is een grote behoefte aan een gezamenlijke evidence based klachtentheorie en investering in communicatie! CENTRUM VOOR SOLK

Stand van zaken (3) Boek: ‘Grip op SOLK’, een praktische aanpak voor SOLK vanuit een neuro-biologisch perspectief (uitgever Boom Lemma Den Haag) en uitwerking binnen gecombineerd beweeg- en gedragprogramma (ZEHM-programma). Klachtentheorie te formuleren m.b.v. 4 consensusfactoren, aangevuld met inspanningsfysiologische factor (onderschat!) Inspanningsfysiologie: de U-vormige herstelrespons is bij SOLK structureel verstoord (allostase-overbelasting). N.B. Fysiologie van herstel van fundamenteel belang! CENTRUM VOOR SOLK

U-vormige herstelrespons en verstoring door chronische stress CENTRUM VOOR SOLK

Nieuw perspectief van uit neuro-, sociale en gedragswetenschappen Van homeostase- naar allostase-theorie: ‘omgaan met de verstoring van de aanpassing!’ Allostase: Beschrijft het proces van stabiliteit door voortdurende dynamische fysiologische en gedragsveranderingen op ook voortdurend veranderende omstandigheden! CENTRUM VOOR SOLK

Allostase-theorie - Argumenten (Vb. recreatieve fietser tijdens extreem warm weer, gaat op behoudmodus w.b. vochtregulering). - Centrale Emotionele Systemen van het Brein (CESB), van fundamenteel belang (dirigent en regisseur in onze voortdurende dagelijkse aanpassing). - Allostase-accommodatie (zie figuur model). - Allostase belasting en overbelasting (verstoring U- herstelrespons). - Allostase en SOLK (chronische stress en lange termijngevolgen). CENTRUM VOOR SOLK

CESB: het limbische systeem CENTRUM VOOR SOLK

Systemen van het Brein) Reguleringsprocessen d.m.v. allostase-accommodatie Huidige omgevings prikkel / stressor Sensorische verwerking Centrale allostase accommodatie (Centrale Emotionele Systemen van het Brein) Huidige mentale gezondheid Perifere allostase accommodatie Neurohormonale systeem (o.a. HPA-as) Neurovegetatieve systeem Immuunsysteem Huidige lichamelijke gezondheid naar Ganzel 2010 CENTRUM VOOR SOLK

Invloed van het verleden, de huidige context en stressor in het allostase-model CENTRUM VOOR SOLK

U-vormige herstelrespons bij chronische en langdurige chronische stress Beginniveau Prikkel Aangeschoten Herstel Allostase belasting Tijd B Chronische Stress Allostase overbelasting B B E A Beginniveau Prikkel Aangeschoten Herstel Omkeerpunt Structurele verandering Langdurige Chronische Stress C Tijd C D C D F CENTRUM VOOR SOLK

Allostase-overbelasting en SOLK (1) Afname van energie (E) in de tijd, als gevolg van structurele allostase-overbelasting, met een toename van de overbelastingszone (A groter dan E) CENTRUM VOOR SOLK

Allostase-overbelasting en SOLK (2) E-niveau A-nivea A > E = Overbelastingszone 100% 60% 0% A < E = Veilige zone Overbelastingszone: als activiteitenniveau langere tijd boven het energieniveau ligt, m.a.g. ontwikkelen klachten in SCEGS-spectrum CENTRUM VOOR SOLK

Allostase-overbelasting en SOLK (3) Langdurige overbelasting = A>E profiel Allostase-overbelasting beschrijft de langetermijn gevolgen van falende aanpassing (of allostase-overbelasting) leidend tot pathologie en chronische ziekte. Gevolgen zijn: - Somatische klachten (o.a. pijn en vermoeidheid) - Cognitieve klachten (o.a. concentratie-, geheugen- en planningsproblemen) - Emotionele klachten (o.a. negatieve/sombere stemming) - Gedrag klachten of veranderingen (o.a. ‘kort lontje’) - Sociale klachten of problemen (o.a. terugtrekgedrag) CENTRUM VOOR SOLK

Voorbeelden van medisch onverklaarde klachten (Houtveen 2009) Pijnen Hoofdpijn, nekpijn, buikpijn, rugpijn. Spierpijn, pijn op de borst, keelpijn, gewrichtspijn, pijnlijke drukpunten, gevoel van brok in de keel Energetisch Moeheid, slapte, een gevoel van algemene malaise, lamlendig gevoel alsof je griep hebt, uitgeput voelen, niet uitgerust wakker worden Neurologische klachten Duizeligheid, misselijkheid, oorsuizingen, tintelingen, een licht gevoel in het hoofd, zwart worden voor de ogen, koude handen of voeten, functieverlies Maag- darmklachten Buikpijn, krampen, diaree, verstopping Hart-ademhalingsklachten Hartkloppingen, bonzen van het hart, overslaan van het hart, benauwd, kortademigheid, druk op de borst Verminderde mentale functies Dingen vergeten, het niet kunnen concentreren of de aandacht ergens bij houden, wol in het hoofd hebben Psychologische Somberheid, het niet meer zien zitten, piekeren, nergens zin in hebben, snel geïrriteerd zijn, angstgevoelens, gespannenheid, bang om flauw te vallen, slecht slapen. CENTRUM VOOR SOLK

Afname van energie en toename van klachten in de tijd N.B. Van belang bij aanpak is, relatie tussen gedrag (en context) en klachten concreet te maken! CENTRUM VOOR SOLK

SOLK-profielen (1e lijn) Duur Energie score Klachten score Herstel Lichte 0-6 weken 75-90 < 25 Normaal herstel Matige 6 weken – 3mnd. 50-75 < 50 Kans op verstoord herstel Ernstige > 3 mnd. > 50 Verstoord herstel Stepped care: - Lichte en matige SOLK: huisarts en POH/GGZ (dialogenmodel) - Ernstige en zeer ernstige SOLK: specifiek behandelprogramma b.v. beweeg- en gedragprogramma Centrum voor SOLK of derde lijn CENTRUM VOOR SOLK

Samenvatting (1) - SOLK is interingsprobleem a.g.v. langdurige chronische stress, waardoor afname van fysiologische en psychische veerkracht in de tijd. - Structurele overbelasting op lichamelijk en neuro-psychologisch niveau, met ontwikkelen SCEGS-klachten als gevolg (continuüm). - Gezamenlijke referentiekader o.b.v. klachtentheorie en goede communicatie tussen patiënt en zorgverlener is essentieel (dialogenmodel voorziet hierin, vraagt wel eenduidig referentiekader en ziektetheorie met concrete interventie). - Overleg, afstemming en samenwerking tussen verwijzer, behandelaar en patiënt is voortdurend nodig. CENTRUM VOOR SOLK

Samenvatting (2) - Zelfactie Energie- en Herstelmanagement, ZEHM-programma (gecombineerd beweeg- en gedragprogramma) is a.h.w. spaarprogramma. - Gericht op zelfmanagement, vanuit shared decision making o.b.v. ziektetheorie en gericht op terugwinnen zelfcontrole. - Loopt 6 jaar, meer dan 240 deelnemers, succesvol, duurzaam en lange termijneffecten. - Stepped care (huisarts, POH-GGZ, specifieke programma’s), goede diagnostiek, communicatie en samenwerking met en tussen patiënt, behandelaar en huisarts/bedrijfsarts noodzakelijk. CENTRUM VOOR SOLK

‘People need to learn to regulate their physical states in order to get their minds to work. Once they shift their physiological patterns, their thinking can change.’ Van der Kolk, B. (1994) CENTRUM VOOR SOLK

CENTRUM VOOR SOLK , Sittard Vragen? Opmerkingen? Aanbevolen literatuur :-) www.solkcentrum.nl CENTRUM VOOR SOLK , Sittard

Interessante literatuur - Ganzel, B., Morris P. (2010), ‘Allostasis and the human brain: integrating models of stress from the social and life sciences’. Psychological Review 117, 134-174. - Sterling, P. (2012), ‘Allostasis: a model of predictive regulation’. Physiology and Behavior 106(1): 5-15. N.B. Themanummer over allostase-theorie. - Boer J., den (2003, 2004). Neurofilosofie. Amsterdam (Boom). - Houdenhove B. et al (2010). Luisteren naar het lichaam. Tielt (Lannoo). - Ewen Mc., B. (2007). ‘Physiology and neurobiology of stress and adaptation: central role of the brain’. Physiological Reviews 87(3): 873- 904 - Sapolsky, R. (2004). Why zebra’s don’t get ulcers. New York. - Richtlijnen en standaarden. - Site: www.nolk.info CENTRUM VOOR SOLK

CENTRUM VOOR SOLK te Sittard Dank voor uw aandacht! Info: www.solkcentrum.nl info@solkcentrum.nl CENTRUM VOOR SOLK te Sittard