gewasbeschermingsmiddelen en bijen-sterfte studiemiddag 3 maart 2013 NBV Hulst en omstreken neonicotinoïden gewasbeschermingsmiddelen en bijen-sterfte

1 wat zijn neonicotinoïden? systemische gewas-bescher-mingsmid-delen systemisch: het woord zegt het al > het middel wordt opgenomen in het systeem van de plant, dus van de wortels tot de bladeren. neonicotinoïden werken antagonistisch (bind aan zenuw-) receptoren (acetylcholine receptoren, neurotransmitters) van het centrale zenuwstelsel van de insecten. Ze blokkeren de overdracht van zenuwimpulsen, waardoor de insecten stoppen met eten, verlamd raken en uiteindelijk sterven door verhongering, uitdroging of doordat ze ten prooi vallen aan andere dieren. Deze groep van insecticiden kan ook schadeveroorzakers bestrijden die resistent zijn tegen conventionele insecticiden Neonicotinoïden zijn zeer effectief tegen bladluis en witte vlieg

2 wat zijn neonicotinoïden? systemische gewas-bescher-mingsmid-delen systemisch: het woord zegt het al > het middel wordt opgenomen in het systeem van de plant, neonicotinoïden werken antagonistisch (bind aan zenuw-) receptoren (acetylcholine receptoren, neurotransmitters) van het centrale zenuwstelsel van de insecten. Ze blokkeren de overdracht van zenuwimpulsen, waardoor de insecten stoppen met eten, verlamd raken en uiteindelijk sterven door verhongering, uitdroging of doordat ze ten prooi vallen aan andere dieren. Deze groep van insecticiden kan ook schadeveroorzakers bestrijden die resistent zijn tegen conventionele insecticiden Neonicotinoïden zijn zeer effectief tegen bladluis en witte vlieg

3 wat zijn neonicotinoïden?

4 wat zijn neonicotinoïden? Een veel gebruikte indeling is die naar gewasbeschermings-middelengroep: insecticiden (tegen insecten) > nieuwe soort = neonicotinoïden herbiciden (tegen onkruiden) fungiciden (tegen schimmels) nematiciden (tegen aaltjes) algiciden (tegen algen) acariciden (tegen mijten) molluciden (tegen weekdieren) bactericiden (tegen bacteriën) viruciden (tegen virussen) fumigantia(gassen tegen knaagdieren rodenticiden (tegen knaagdieren) worden gerekend tot de biociden

neonicotinoïden hoe werkt het? het zaad wordt behandeld met een beschermingsmiddel tegen bijvoorbeeld vraat het gewas neemt gif op in de sapstroom en maakt plant van binnen uit giftig tijdens de groei van de plant verspreidt het zich in alle planten delen of het wordt gesproeid/gespoten, zoals bij imidacloprid, op onder andere appelbomen, tomaten, tabak, hop en sierplanten, of het wordt ook gebruikt om zaaizaad van onder meer suikerbieten te beschermen

neonicotinoïden Imidacloprid Imidacloprid is een veelgebruikt insecticide. Het is een neonicotinoïden uit de nitroguanidine-groep (andere leden van deze groep zijn bijvoorbeeld clothianidine en thiacloprid). Het werd in de 1991 ontwikkeld professor Shinzo Kagabu. Bekend onder de namen: Admire, Confidor, Belem, Gaucho, Provado, Premise en Gardiflor van Bayer. Andere bedrijven gerbuiken namen als Sombrero, Bazooka, Kohinor en Warrant Imidacloprid C9H10ClN5O2 Imidacloprid is een systemisch insecticide, dat zowel werkt via contact en via ingestie/opname door zuigende of blad etende insecten. Imidacloprid is een van de meest gebruikte insecticiden: Admire is wereldwijd het meest gebruikte insecticide. In 2007 verkocht Bayer voor 556 miljoen euro imidacloprid. Imidacloprid kan ook gebruikt worden om honden en katten te vrijwaren van vlooien: (merknaam: Advantix van Bayer).[4] In gel-vorm wordt het tevens toegepast ter bestrijding van onder andere kakkerlakken: het over-stimuleert het zenuwstelsel, waarna het dier eerst enorm actief wordt en vervolgens aan de gevolgen daarvan sterft.

waarom wordt het gebruikt? neonicotinoïden waarom wordt het gebruikt? ecologische footprint Het gebruik van systemische gewasbeschermingsmiddelen draagt bij tot hogere opbrengsten, minder schade en betere prijs. Het afzien van gewasbestrijdingsmiddelen zal betekenen dat tot 50% minder opbrengst wordt gehaald en daardoor zal meer land moeten worden bewerkt. Belagers kunnen de plant makkelijk verwoesten en enorme hoeveelheden natuurlijke bronnen (water, grond, voedingsstoffen), energie en arbeid verspillen. Het reduceert of elimineert zelfs het aantal insecticidesprays die nodig zijn tijdens het groeiseizoen

hoe is toelating geregeld? neonicotinoïden hoe is toelating geregeld? EFSA Ctgb European and Mediterranean Plant Protection Organization PP 3/10 (3) Organisation Européenne et Méditerranéenne pour la Protection des Plantes Environmental risk assessment scheme for plant protection products Système pour l’evaluation du risque des produits phytosanitaires pour l’environnement Chapter 10: honeybees European Food Safety Authority College voor de toelating van gewasbechermingsmiddelen en biociden: zie college Jacoba van Wassenberg Werkgroep waarin: NBV (oa voorzitter), NVWA (secretaris), Ctgb, Nefyto, DLV-plant, LTObijen@wur, Artemis, Vlinderstichting

waarom is er zoveel aandacht? neonicotinoïden waarom is er zoveel aandacht? Industrie versus Onderzoek De bewijsvoering voor de werkzaamheid op schadelijkheid en het ontbreken van schadelijke werking op overigen, ligt geheel bij de aanvrager, i.e. de industrie De aanvrager betaalt voor de contrôle op het aangeleverde bewijsmateriaal (data toelevering) De overheid beperkt zich tot stellen van regels en eisen. De controlerende instanties ontdekken dat er meer studie nodig is dan tot nu is gevraagd Afstemming binnen Europa Verschillende wetenschappers vragen aandacht voor de gevolgen van gebruik van neonicotinoïden: Invloed op mens en dier, afbraak toxiciteit Stapeling in milieu, water belasting Stapeling in mens en dier

hoe neemt de bij deze stoffen op? neonicotinoïden hoe neemt de bij deze stoffen op? opname door de bij via contact met behandeld gewas: Stuifmeel (uitgestelde consumptie!, opslag in kast); Nectar (uitgestelde consumptie!, honing); Extra floraal nectar; Honingdauw (van luizen); Guttatie (uitscheiding plantensap); Dauw/regen (waterdruppels op plant); Zoete gewasresten (suikerbiet) via systemische opname door wilde planten op behandelde percelen; via systemische opname van oppervlakte water door bomen/struiken; Drift via spuiten, zaaistof naar bloeiende percelen; Fourageren op vervuild water, residu in voer (invertsuiker/suikerdeeg) Voorbeeld: bijen verzamelen honingdauw die uitgescheiden wordt door luizen

1 wat zijn de effecten op de bij? neonicotinoïden 1 wat zijn de effecten op de bij? Subletale effecten van imidacloprid Verminderd fourageergedrag / navigatie / lagere productie Verstoorde taakdifferentiatie in het volk Verminderd hygiënisch gedrag Sociale immuniteit > Het ontsmettende enzym glucose-oxidase was door die samenwerking minder actief, wat leidt tot minder steriel broed en voedsel. Beïnvloedt negatief het waarnemen van geuren door bijen. Fipronil en imidacloprid hebben niet alleen een negatieve invloed op het waarnemen, maar ook op het leren lagere productie van nakomelingen heeft een verstorend effect op het broed en jonge bijen, waardoor in dat volk in toenemende mate minder bijen volwassen worden. Dit is erger dan het verlies van haalbijen. Haalbijen kunnen versneld worden vervangen; broed en jonge bijen niet.

2 wat zijn de effecten op de bij? neonicotinoïden 2 wat zijn de effecten op de bij? Bijen mijden bloemen van gewassen behandeld met imidacloprid; zij komen in sommige gevallen zelfs hun kast niet uit. Van imidacloprid is bekend dat het in geringe doseringen (10 - 20 nanogram (10-9 g) per bij, de mobiliteit van bijen nadelig beïnvloedt en dat bijen na terugkeer van een foerageertrip minder vaak de kwispeldans uitvoeren Verminderd immuun systeem Vertraagde ontwikkeling van larven etc.

3 wat zijn de effecten op de bij? neonicotinoïden 3 wat zijn de effecten op de bij? Verminderd foerageergedrag zou merkbaar moeten zijn aan achterblijven van de ontwikkeling van broed en van het volk als geheel tijdens het groeiseizoen. Toch kan in de praktijk niet worden vastgesteld dat het slechter gaat met volken die vliegen op zonnebloemen of maïs waarvan het zaaizaad is behandeld met een neonicotinoïde, zoals imidacloprid of clothanidine en waarvan het stuifmeel residuen bevat van deze middelen. Daar draagt aan bij dat imidacloprid in het bijenlichaam vrij snel wordt afgebroken; dat geldt ook voor de afbraakproducten van imidacloprid In proeven was na 20 minuten al 30% van een begindosis van respectievelijk 20 en 50 μg per kg bijen niet meer aantoonbaar Dat maakt dat dergelijke subletale doses al na een paar uur onschadelijk zijn geworden. Imidacloprid en de afbraakproducten daarvan blijken na 6 uur (20 ppb), respectievelijk na 24 uur (50 ppb), niet meer aantoonbaar in het bijenlichaam.

meer gegevens neonicotinoïden Mais gecoat met imidacloprid: Er wordt 75 gram imidacloprid / ha mais gebruikt 100000 zaden per ha 0.00075 gram imidacloprid/zaad 3.7 nanogram is dodelijk voor een bij 202702 dodelijke doses per maiszaadje Risico in het veld hoog: PEC/PNEC >> 1 Wederzijds versterkende werking met andere pesticiden Wederzijds versterkende werking met ziekteverwekkers (Nosema, DWV)

meer gegevens neonicotinoïden 1 volume eenheid DDT : 1 volume eenheid imidacloprid = 1 : 7297 Half waarde tijd in de grond: 40 – 997 dagen

meer gegevens neonicotinoïden Toelatingen imidacloprid in Nederland 1994: bloemisterijgewassen (onder glas) , zaden van suiker- en voederbieten 1995: snijmaïs en korrelmaïs (zaaizaadbehandeling) 1996: pootaardappelen (grondbehandeling bij het poten) 1999: sierplanten in potten en bakken 2000: planten op terras en balkon 2002: zaden van sla 2004: appels , peren (2 keer per seizoen), aubergine, augurk, courgette, komkommer, tomaat en paprika (teelt onder glas), lelie (gewas- en dompelbehandeling), bloemisterijgewassen (vollegrond), boomkwekerijgewassen en vaste planten 2007: Radicchio rosso, groenlof, andijvie, sluitkool, spruitkool, boerenkool, bloemkool, zaadprei en prei (zaadbehandeling inclusief dummy pil), onbedekte teelt van hop en in de pennenteelt van witlof, bedekte teelt van Spaanse peper en paprika, bedekte teelt van gerbera, chrysant, teelt van bloembol- en bloemknolgewassen, bolbloem- en knolbloemgewassen 2007: “blanco cheque”: alle zaaizaden (zonder enige beperking) zolang bedoeld voor de export 2010: gras (golfbanen, sportvelden, etc) Bron: Databank College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb), Wageningen

neonicotinoïden PPP, ofwel de 3 P’s Bovenstaande samenvatting van de huidige stand van de wetenschap en de ervaringen met neonicotinoïden kan niet verklaren dat neonicotinoïden de bron zijn voor sterke achteruitgang van de vitaliteit van bijenvolken in Nederland. Ook het te kort aan voldoende gevarieerd stuifmeel en het onvoldoende terugdringen van ziekten zoals Varroa mijt, zijn oorzaken van sterke achteruitgang van bijenvolken. PPP = Pollen + Pathogenen + Pesticiden, in samenhang mag worden aangezien voor de zo “in de pers” zijnde bijensterfte

presentatie Jeroen van der Sluis neonicotinoïden presentatie Jeroen van der Sluis Beste Marcel, Er zijn juist veel studies die aantonen dat blootstelling aan lage (niet dodelijke) dosis neonicotinoden de vatbaarheid van bijen voor bijenziekten sterk verhoogt: ttp://www.bijensterfte.nl/nl/node/475 http://www.bijensterfte.nl/nl/node/503 http://www.bijensterfte.nl/nl/node/500 http://www.bijensterfte.nl/nl/node/494 http://www.bijensterfte.nl/nl/node/52 en kijk ook eens hier: http://www.buzzaboutbees.net/neonicotinoids-and-varroa-mite.html http://www.bijensterfte.nl/sites/default/files/NL_EEA_2013_Late_Lessen_Bijenhoofdstuk.pdf

Q&A vragen en antwoorden neonicotinoïden Q&A vragen en antwoorden waarom wordt er geen aandacht besteed aan de bedrijfsmethode? wat is de relatie tussen de P van pathogenen en neonicotinoïden?