De inhoud van dit thema: 1.2 Wat is cognitieve ontwikkeling 1.3 Patronen in de menselijke geest 1.4 Cognitieve ontwikkelingsfasen 1.5 Verschillende soorten kennis 1.6 Taalontwikkeling heeft invloed 1.7 Omgeving heeft invloed 1.8 Zone van naaste ontwikkeling 1.9 Tips voor de praktijk 1-1

Cognitieve ontwikkelingsfasen volgens Piaget: sensomotorische periode preoperationele periode concreetoperationele periode formeeloperationele periode 1-2

De inhoud van dit thema: 2.2 Cognitieve ontwikkeling 2.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 2.4 Seksuele ontwikkeling 2.5 Sensomotorische ontwikkeling 2.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 2.7 Taalontwikkeling 2-1

Cognitieve ontwikkeling van 0 tot 2 jaar: grijpen is begrijpen taal versnelt de ontwikkeling de ontwikkeling is te beïnvloeden 2-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 0-2 jaar: gericht op menselijke gezichten gericht op de verzorger gericht op menselijke geur gericht op menselijk geluid een eigen persoonlijkheid 2-3

Taalontwikkeling van 0-2 jaar: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 2-4

De inhoud van dit thema: 3.2 Cognitieve ontwikkeling 3.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 3.4 Seksuele ontwikkeling 3.5 Sensomotorische ontwikkeling 3.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 3.7 Taalontwikkeling 3-1

Cognitieve ontwikkeling bij peuters: pre-operationele fase de rol van taal: benoemen is begrijpen de rol van de zintuigen fantasie en werkelijkheid verstrengeld: magisch denken 3-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 2-4 jaar: imiteert sociaal gedrag richt zijn expressie op soortgenoten ontdekt dat hij een eigen persoon is nog geen geweten als innerlijke sturing het spel van de peuter 3-3

Taalontwikkeling van 2-4 jaar: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling metalinguïstische ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 3-4

De inhoud van dit thema: 4.2 Cognitieve ontwikkeling 4.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 4.4 Seksuele ontwikkeling 4.5 Sensomotorische ontwikkeling 4.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 4.7 Taalontwikkeling 4.8 Tips voor de praktijk 4-1

Cognitieve ontwikkeling bij kleuters: pre-operationele fase: prelogisch denken egocentrisch eerste aanzet gewetensontwikkeling de rol van fantasie van imitatie naar identificatie schoolrijpheid 4-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 4-6 jaar: kan samenwerken kan zich richten op behoeften van anderen kan een compromisvoorstel aanvaarden 4-3

Taalontwikkeling: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling metalinguïstische ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 4-4

Nieuwe inzichten over schriftelijke taal: van basisvaardigheden naar goed zijn in klanken, naar nadenken over taal van prestatiegebied naar iets wat plezier geeft gesproken taal los van geschreven taal, nu hangen ze samen van niet mogen schrijven als kleuter, nu ‘schriftelijk’ bezig zijn 4-5

De inhoud van dit thema: 5.2 Cognitieve ontwikkeling 5.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 5.4 Seksuele ontwikkeling 5.5 Sensomotorische ontwikkeling 5.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 5.7 Taalontwikkeling 5.8 Tips voor de praktijk 5-1

Cognitieve ontwikkeling van 6 tot 9 jaar: concreet-operationele fase: logisch denken als de dingen aanschouwelijk zijn interesse in feiten vragen naar oorzaken: waarom? 5-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 6-9 jaar: groepsvorming en vriendschappen houdt van prestaties heeft een groeiend empathisch vermogen agressie, belonen en straffen 5-3

Sensomotorische ontwikkeling van 6 tot 9 jaar: snelle groei lichaam meer in proportie betere coördinatie, sierlijkheid grove motoriek: sterker fijne motoriek: schrijven 5-4

Creatief-expressieve ontwikkeling van 6 tot 9 jaar: visueel realisme: tekenen wat je ziet het moet lijken tekeningen vertellen veel over het kind 5-5

Taalontwikkeling: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling metalinguïstische ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 5-6

De inhoud van dit thema: 6.2 Cognitieve ontwikkeling 6.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 6.4 Seksuele ontwikkeling 6.5 Sensomotorische ontwikkeling 6.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 6.7 Taalontwikkeling 6.8 Tips voor de praktijk 6-1

Kennisontwikkeling van 9 tot 12 jaar: voltooiing van de concreet-operationele fase sterker prestatiegericht analyseren en reflecteren 6-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 9-12 jaar: sociale verbanden nemen een grotere plaats in sterk in samenwerking normen en waarden sportieve competitie idolen uitsluiten en pesten 6-3

Seksuele ontwikkeling van 9 tot 12 jaar: op zoek naar lichamelijk contact verschillende ontwikkeling jongens en meisjes ontluikende seksualiteit 6-4

Sensomotorische ontwikkeling van 9 tot 12 jaar: grove motoriek: kracht en soepelheid fijne motoriek: schrijven en tekenen verschillen in ontwikkeling jongens en meisjes 6-5

Creatief-expressieve ontwikkeling van 9 tot 12 jaar: groeiende tekenvaardigheid het moet lijken ontstaan artisticiteit 6-6

Taalontwikkeling van 9 tot 12 jaar: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling metalinguïstische ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 6-7

In dit thema komen aan de orde: 7.2 Cognitieve ontwikkeling 7.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 7.4 Seksuele ontwikkeling 7.5 Lichamelijke ontwikkeling 7.6 Creatief-expressieve ontwikkeling 7.7 Taalontwikkeling 7.8 Tips voor de praktijk 7-1

Cognitieve ontwikkeling pubers: denken in formeel-operationele fase van basisschool naar voortgezet onderwijs eigen denkwereld centraal 7-2

Sociaal-emotionele ontwikkeling van 12 tot 16 jaar: streven naar zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid behoefte erbij te horen, peergroup zoeken naar een eigen identiteit normovertredend gedrag 7-3

Normovertredend gedrag: vandalisme en crimineel gedrag misbruik van alcohol en drugs digitaal pesten 7-4

Lichamelijke ontwikkeling pubers: lichaamsbouw en lichaamssamenstelling lichaamsbeleving 7-5

Taalontwikkeling pubers: klankontwikkeling woordenschatontwikkeling grammaticale ontwikkeling communicatieve ontwikkeling metalinguïstische ontwikkeling schriftelijke taalontwikkeling 7-6

De inhoud van dit thema: 8.2 Cognitieve ontwikkeling 8.3 Sociaal-emotionele ontwikkeling 8.4 Seksuele ontwikkeling 8.5 Lichamelijke ontwikkeling 8.6 tips voor de praktijk 8-1

Cognitieve ontwikkeling bij adolescenten: geheugen abstract en kritische denken interesse in politiek en religie keuzes maken 8-2

Sociaal-emotionele aspecten adolescentie: losmaking van thuissituatie intiemere contacten radicalisering combinatie studie en werk experimenteren en identificeren 8-3

De inhoud van dit thema: 9.2 Wat is volwassenheid? 9.3 De jonge volwassenheid (21 - 40 jaar) 9.4 De middelbare leeftijd (40 - 55 jaar) 9.5 De vroege ouderdom (55 - 65 jaar) 9.6 De ouderdom (65 jaar en ouder) 9-1

Volwassenheid: zelfstandig zijn verantwoordelijkheid kunnen dragen handelen overeenkomstig (eigen) normen en waarden cultureel en maatschappelijk betrokken zijn duurzame relaties kunnen aangaan en onderhouden inhoud aan eigen leven kunnen geven 9-2

Cognitieve ontwikkeling jongvolwassene: vervolmaking formeel-operationele fase intellectuele topprestaties interesse in nieuwe kennis en vaardigheden 9-3

Aspecten sociaal-emotionele ontwikkeling jongvolwassenen: aangaan vaste relatie ouderschap huiselijk geweld scheiding vaste werkkring 9-4

Lichamelijke ontwikkeling jongvolwassene: krachtig en energiek begin van lichamelijk verval gewichtstoename 9-5

De middelbare leeftijd: sociaal-emotionele ontwikkeling lichamelijke ontwikkeling 9-6

Sociaal-emotionele ontwikkeling middelbare leeftijd: eerste levensevaluatie midlifecrisis periode van relatieve rust 9-7

Lichamelijke ontwikkeling middelbare leeftijd: lichamelijke achteruitgang eerste gezondheidsproblemen vrouw: overgang en menopauze man: penopauze 9-8

De vroege ouderdom: sociaal-emotionele ontwikkling lichamelijke ontwikkeling 9-9

Sociaal-emotionele ontwikkeling vroege ouderdom: lege-nestsyndroom tweede levensevaluatie pensionering toename probleemdrinkers komst kleinkinderen 9-10

De ouderdom: cognitieve ontwikkeling sociaal-emotionele ontwikkeling lichamelijke ontwikkeling 9-11

Cognitieve ontwikkeling ouderdom: cognitieve achteruitgang snelheid denken neemt af leren nieuwe inzichten en vaardigheden moeilijker achteruitgang van de waarneming geheugen gaat achteruit 9-12

Sociaal-emotionele ontwikkeling ouderdom: sociale netwerk wordt kleiner actief blijven belangrijk nieuwe rollen zelfstandig wonen psychische problemen 9-13

Lichamelijke ontwikkeling ouderdom: verdere lichamelijke aftakeling gehoor en gezichtsvermogen nemen af moeite met uitvoeren complexe handelingen 9-14

Taalontwikkeling: 11.2 Klankontwikkeling 11.3 Woordenschatontwikkeling 11.4 Grammaticale ontwikkeling 11.4 Ontwikkeling communicatieve vaardigheden 11.5 Ontwikkeling metalinguïstisch bewustzijn 11.6 Ontwikkeling van schriftelijk taalgebruik 11-1

De inhoud van dit thema: 12.2 Socialisatie 12.3 Gezin 12.4 De invloed van school 12.5 De invloed van buurt, clubs, maatschappij 12.6 Milieuspecifieke socialisatie 12.7 Geslachtsspecifieke socialisatie 12.8 De invloed van computers en massamedia 12.9 Samengaan van invloedssferen 12.10 Tips voor de praktijk 12-1

Gebieden waarop gezinnen kunnen verschillen: de opvatting over discipline de plaats van de vader in het gezin de mate waarin het kind als eigen individu wordt gezien 12-2

Socialisatie onder invloed van milieukenmerken: lagere opleiding/inkomens: aanpassing sterke nadruk op man-vrouw patroon studie minder belangrijk hogere opleiding/inkomens: individuele ontplooiing minder nadruk op man-vrouw patroon studie belangrijker 12-3

Invloed van televisie en computer op de socialisatie: effect van veel tv kijken effect van selectief tv kijken effect van computer op sociale vaardigheden, gevaren van internet 12-4

De inhoud van dit thema: 13.2 Besef dat je de leerling deelt 13.3 Cyclus van afscheid nemen en opnieuw beginnen 13.4 Hechting en de inrichting van het klaslokaal 13.5 Gezonde hechting versus ongezonde hechting 13.6 Tips voor de praktijk 13-1

De inhoud van dit thema: 14.2 Wat is vertrouwen 14.3 Gelijkwaardig in vertrouwen 14.4 Ongelijkwaardig in afhankelijkheid 14.5 Het belang van een vertrouwensrelatie 14.6 Tips voor de praktijk 14-1

Kenmerken van vertrouwen beantwoorden: • transparantie • betrouwbaarheid • belangstelling 14-2

Belang van een vertrouwensrelatie: behoort bij de basisbehoeften van ieder mens leert je zien wat goed voor je is en wat niet leert je verantwoordelijk te zijn voor het eigen leven 14-3

De inhoud van dit thema: 15.2 Manieren van leren 15.3 Intensiteit van leren 15.4 Leerstijlen van Kolb 15.5 Tips voor de praktijk 15-1

Manieren van leren: door de woorden te horen door de woorden te lezen door de dingen te zien horen, zien en lezen combineren 15-2

Vier leerstijlen volgens Kolb: de doener, doen en voelen de observeerder, kijken en voelen de theoreticus, kijken en denken de pragmaticus, doen en denken 15-3

De inhoud van dit thema: 16.2 Aandachtspunten spreken 16.3 Aandachtspunten luisteren 16.3 Tips voor de praktijk 16-1

Kenmerken van doelbewust spreken: lichaamshouding gezicht: richting en uitdrukking taalgebruik en inhoud afstemmen alert zijn op reacties of signalen van misverstand ruimte bieden voor reacties enkele gespreksdoelen: informatie verstrekken mening geven 16-2

Actief luisteren: een actieve lichaamshouding de juiste gezichtsuitdrukking echte belangstelling de woorden horen, selecteren en interpreteren samenvatten valkuilen 16-3

De inhoud van dit thema: 17.2 Grondhouding 17.3 Motiverende methodieken 17.4 Tips voor de praktijk 17-1

Jouw grondhouding bij motiveren: gebruik je eigen motivatie als model toon belangstelling stimuleer de leerling in dat wat hij goed kan zorg voor wederkerigheid 17-2

Aspecten die een rol spelen bij motiveren, zijn: zelfstandigheid stimuleren positief leerklimaat afstand nemen van het probleem een notatievorm gebruiken uit een eerdere leerfase hulpsommen gebruiken 17-3

Methodieken die een positief leerklimaat bevorderen: wijzen op wat er wel gelukt is scoren wat er goed is neutraal zijn bij een fout antwoord, positief zijn bij een goed antwoord 17-4

De inhoud van dit thema: 18.2 Open en gesloten vragen 18.3 Reproductieve en productieve vragen 18.4 Convergente en divergente vragen 18.5 Evaluatieve vragen 18.6 Tips voor de praktijk 18-1

De inhoud van dit thema: 19.2 Wat is een goed groepsklimaat 19.3 Activiteiten en sfeer 19.4 Ingrijpen in de groep 19.5 Tips voor de praktijk 19-1

Activiteiten die gezelligheid bevorderen: liedjes spelletjes verhaaltjes positief gedrag stimuleren tussen de leerlingen 19-2

Verschillende soorten interventies: preventieve en curatieve interventies expliciet zijn waar nodig een confrontatie 19-3

Interventietechnieken: preventieve, directief of non-directief curatieve, directief of non-directief 19-4

De inhoud van dit thema: 20.2 Wat is orde? 20.3 Ordeverstoringen verhelpen 20.4 Orde op schoolniveau 20.5 Orde en onderwijsstijl 20.6 Ernstige ordeverstoringen 20.7 Tips voor de praktijk 20-1

Orde en verstoring van de orde: orde hangt samen met de leeractiviteit orde hangt samen met het lesdoel 20-2

Orde krijgen door: non-verbale ingrepen verbale ingrepen 20-3

Hulp op schoolniveau: informeel overleg met overige teamleden formeel overleg in de leerlingbespreking 20-4

Orde en onderwijsstijl: de leerstofgerichte onderwijsstijl de pedagogisch gerichte onderwijsstijl 20-5

De inhoud van dit thema: 21.2 Wat is persoonlijke verzorging? 21.3 Terughoudendheid in de ondersteuning 21.4 Zelfzorg 21.5 Lichamelijk contact 21.6 Hulpmiddelen 21.7 Het zorgplan 21-1

Kenmerken terughoudende persoonlijke verzorging: vertel wat je gaat doen sluit aan bij wat de leerling zelf kan wat de leerling niet zelf kan, doe je samen laat de leerling meedenken en meebeslissen 21-2

Zelfzorg stimuleren: nut aangeven algemeen geldende normen laten zien wijzen op consequenties van afwijkend gedrag instructies geven goede voorbeeld geven 21-3

Lichamelijk contact: geaccepteerde aanraking rituele aanraking ongewenste aanraking 21-4

Rekening houden met voorkeur: begrip betrek de leerling bij de handeling bespreek de grenzen houd je aan de voorschriften 21-5

Hulpmiddelen bij persoonlijke verzorging: bij eten en drinken bij toiletgang bij zich verplaatsen prothesen 21-6

Zorgplan: op basis van observaties en informatie van de leerling zelf drie niveaus van zorg 21-7

De inhoud van dit thema: 22.2 Observeren, wat is het? 22.3 Redenen om te observeren 22-1

Observeren: waarnemen interpreteren objectiviteit methodisch via observatieplan 22-2

Factoren die invloed hebben op je interpretatie: de situatie je eigen gekleurde bril 22-3

Referentiekader: waarden en normen humeur oordelen aandacht (on)bekendheid hoe je in je vel steekt 22-4

Observatieplan: 23.2 Bepaal de beginsituatie 23.3 Verzamel achtergrondgegevens 23.4 Bepaal het doel en de doelgroep 23.5 Kies observatiehulpmiddelen 23.6 Bepaal de observatiemethode 23.7 Bepaal te observeren gedrag 23.8 Bepaal de observatiesituaties 23.9 Bepaal de observatiedata en tijdstippen 23.10 Kies een manier van rapporteren 23.11 Alles in samenhang 23.12 Een uitgewerkt praktijkvoorbeeld 23-1

Observatiemethoden: kwalitatief: wat? kwantitatief: hoe vaak? wanneer kwalitatief, wanneer kwantitatief? de tijdsteekproef 23-2

Rapporteren: mondeling schriftelijk voorgedrukt formulier vrije rapportage 23-3

De inhoud van dit thema: 24.2 Groepsorde 24.3 Dynamische groepsprocessen 24.4 Observatieplan bij groepsprocessen 24.5 Schriftelijk groepsinterview 24.6 Tips voor de praktijk 24-1

Groepsinterview: het is nogal privé wat stel je voor vragen? wat voor soort informatie biedt een groepsinterview? 24-2

De inhoud van dit thema: 25.2 Observatiedoel terughalen 25.3 Te observeren gedrag terughalen 25.4 Bij observatiedoel ‘aansluiten bij leerling’ 25.5 Bij observatiedoel ‘juiste aanpak zoeken’ 25.6 Bij observatiedoel ‘overdracht’ 25.7 Groepsinterviews 25.8 Uitgewerkte casus 25.9 Soorten observatiesystemen 25.10 Tips voor de praktijk 25-1

Observatiesystemen: Licorlijst Osvo Kijk! 25-2

De inhoud van dit thema: 26.2 Schoolplan 26.3 Leerlijnen 26.4 Groepsplan 26.5 Individueel handelingsplan 26.6 PHP in het speciaal onderwijs 26.7 Samenhang tussen plannen 26.8 Tips voor de praktijk 26-1

De inhoud van dit thema: 27.2 Wat is een leerlingvolgsysteem? 27.3 De toetsen van een leerlingvolgsysteem 27.4 Observatiesysteem voor het jonge schoolkind 27.5 Tips voor de praktijk 27-1

Het LVS heeft: genormeerde toetsen toetsen per niveau toetsen op tempo analyserende tests als doel: opheffen van stagnatie een toetskalender 27-2

De inhoud van dit thema: 28.2 Een handelingsplan opstellen 28.3 Individueel of samen? 28.4 Handelingsplan regulier en speciaal onderwijs 28.5 Werken met handelingsplannen 28.6 Schoolplan en individueel handelingsplan 28.7 Tips voor de praktijk 28-1

Het opstellen van een handelingsplan: het probleem resultaat van het onderzoek overleg en besluitvorming uitleg aan de betrokkenen de maatregelen op het gebied van lezen de maatregelen op het gebied van spelling de maatregelen op sociaal-emotioneel gebied het formulier invullen materiaal vanuit educatieve uitgevers 28-2

Groepsremediëring of individuele remediëring hangt af van: je doel de aard van het probleem organisatorische redenen 28-3

Handelingsplannen voor: leerlingen met een SO-indicatie leerlingen in het reguliere onderwijs 28-4

De inhoud van dit thema: 29.2 Aanpak problematisch gedrag 29.3 Taakspel: een methode om problematisch gedrag om te buigen 29.4 Tips voor de praktijk 29-1

Aanpak van problematisch gedrag: accepteer het gedrag als een feit bouw een vertrouwensrelatie op negeer negatief gedrag beloon positief gedrag geef inspraak en medeverantwoordelijkheid geef korte overzichtelijke opdrachten pas opdrachten aan spanningsboog aan reduceer vrije situaties stimuleer het spel 29-2

Taakspel: positieve regels de hele groep doet mee het is geen aparte activiteit de regels worden aangepast aan de probleemleerling hoe werkt het? 29-3

De inhoud van dit thema: 30.2 Teruggetrokken gedrag 30.3 Angstig gedrag 30.4 Faalangstig gedrag 30.5 Regressief gedrag 30.6 Onverschillig gedrag 30.7 Oneerlijk gedrag 30.8 Tips voor de praktijk 30-1

Voor je teruggetrokken gedrag problematisch noemt, onderzoek je of het: structureel optreedt algemeen is of situatiegebonden een bedreiging vormt voor de ontwikkeling 30-2

Angst: hangt samen met leeftijd is vaak gericht op bepaalde dingen of situaties heeft soms wel en soms niet een duidelijke oorzaak 30-3

Faalangst: attributie wie ontwikkelen er faalangst? is het aangeboren of aangepraat? welke uitingsvormen heeft faalangst? hoe kun je met faalangstige leerlingen omgaan 30-4

Onverschillig gedrag: onverschilligheid is meestal een houding kan reëel of irreëel zijn kan verzet zijn 30-5

Oneerlijk gedrag: fantasie als werkelijkheid onbetrouwbaar gedrag met als doel een ander schaden hoe kun je omgaan met leerlingen die oneerlijk gedrag vertonen 30-6

De inhoud van dit thema: 31.2 Wanneer spreken we van verwaarlozing of mishandeling? 31.3 Waarom is kindermishandeling of verwaarlozing zo schadelijk? 31.4 Hoe signaleer je mogelijke mishandeling of verwaarlozing 31.5 Hoe ga je met de ouders om 31.6 Tips voor de praktijk 31-1

Gevolgen kindermishandeling of verwaarlozing: psychologische schade neurobiologische schade 31-2

Signaleren kindermishandeling of verwaarlozing: signalen oppikken je eigen gevoelens erkennen de signalen melden 31-3

Aspecten in het contact met de ouders: wees terughoudend oordeel niet toon betrokkenheid op positieve punten verwijs door naar de leraar laat een alternatief gedragspatroon zien 31-4

De inhoud van dit thema: 32.2 Bedreiging voor de ontwikkeling 32.3 Protocollaire stappen 32.4 Lespakketten 32.5 Tips voor de praktijk 32-1

De inhoud van dit thema: 33.2 Wat is pesten 33.3 Oorzaken, vormen en symptomen van pesten 33.4 Betrokkenen bij pesten 33.5 Het ontbreken van een schoolbrede aanpak 33.6 Tips voor de praktijk 33-1

Pesten: oorzaken van pesten vormen van pesten symptomen van pesten 33-2

Vormen van pesten: treiteren negeren uitsluiten mishandelen digitaal pesten 33-3

Partijen bij pesten: de pester het slachtoffer de meelopers de volwassenen de leraren de ouders 33-4

Aanpak pesten: aandachtspunten aanpak vanuit neutraliteit stapsgewijs werken de no-blame methode 33-5

Stapsgewijs werken bij pesten: voer dagelijks een gesprekje zoek kwaliteit toon respect vraag naar de feiten betrek de groep erbij stel een confronterende slotvraag 33-6

De inhoud van dit thema: 34.2 Algemene kenmerken pestprotocol 34.3 Benadering van de pester 34.4 Benadering van het slachtoffer 34.5 Benadering van de meelopers 34.6 Benadering van de ouders 34.7 Benadering van de leraren 34.8 Regels tegen pesten 34.9 Jouw bijdrage 34.10 Tips voor de praktijk 34-1

Brieven naar: de ouders van de pester de ouders van de gepeste de ouders van de meelopers 34-2

Regels tegen pesten: voor de ouders en de school voor de leerlingen onderling 34-3

De inhoud van dit thema: 35.2 Mediation 35.3 Time Out Voorziening 35-1

Aspecten bij mediation: kiezen van een mediator eisen aan de persoonlijkheid training als ondersteuning aanmelding voor mediation aanpak 35-2

Time Out Voorzieningen: vooral leerlingen uit het VMBO doel is terugkeer benadering effect van een Time Out werken met leerlingen die terugkomen uit een TOV 35-3

VMBO levert de meeste verwijzingen op naar de TOV: integratie zorgleerlingen samenhang met de zorgstructuur strenge criteria: sommigen vallen buiten de boot 35-4

De inhoud van dit thema: 36.2 Achterstand in spraakontwikkeling 36.3 Stotteren 36.4 Broddelen 36.5 Afasie 36.6 Tips voor de praktijk 36-1

De inhoud van dit thema: 37.2 Verschillende verschijningsvormen 37.3 Verwarring met een ontwikkelingsachterstand 37.4 Verstoring sociaal gedrag 37.5 Tijdige signalering 37.6 Tips voor de praktijk 37-1

De inhoud van dit thema: 38.2 Achterblijvende cognitieve ontwikkeling 38.3 Achterblijvende taalontwikkeling 38.4 Hyperlexie 38.5 Dyslexie 38.6 Tips voor de praktijk 38-1

Dyslexie: wat is dyslexie en wat is het niet hoe komt de diagnose tot stand uitgangspunten bij de aanpak alternatieve theorieën 38-2

Buitenschoolse aanpak van leesproblemen: als het helpt is het goed onterechte geldstromen commercie neemt taken over van het onderwijs er ontstaat een overdaad aan diagnoses 38-3

De inhoud van dit thema: 39.2 Schrijven als leergebied 39.3 Samenhang met gehele motoriek 39.4 Zwakke lettervormen 39.5 Samenhang met communicatie 39.6 Samenhang met schrijfmateriaal 39.7 Samenhang met andere leerproblemen of leergebieden 39.8 Tips voor de praktijk 39-1

De inhoud van dit thema: 40.2 Problemen met getalinzicht 40.3 Procedureproblemen 40.4 Het geheugen 40.5 Rekenproblemen in groep 3 en hoger 40.6 Dyscalculie 40.7 Tips voor de praktijk 40-1

De inhoud van dit thema: 41.2 Developmental Coordination Disorder 41.3 Nonverbal Learning Disorder 41.4 Tips voor de praktijk 41-1

De inhoud van dit thema: 42.2 Wat is coaching? 42.3 Groepscoaching en individuele coaching 42.4 Coachingsvaardigheden en -technieken 42.5 Omgaan met verschillen 42.6 Valkuilen bij coachen 42.7 Tips voor de praktijk 42-1

Coaching is begeleiding die: • zich richt op het eigen proces van de coachee • een gelijkwaardige relatie inhoudt • aandacht heeft voor de taak en voor de persoonlijke ontwikkeling 42-2

Coaching: • in groepen • individueel 42-3

Groepscoaching: • gezamenlijk doel • ideeën uitwisselen • praktische problemen • gevoelens delen 42-4

Coachen: • vaardigheden • technieken 42-5

Vaardigheden in coachingsgesprekken: • exploreren • confronteren • inspireren 42-6

Technieken om vaardigheden aan te leren: • demonstreren • instrueren • een combinatie van beide 42-7

Geleide instructie: • procesverloop laten vertellen • lacunes signaleren - direct vragen stellen - bij de uitvoering vragen stellen - bij de uitvoering de ander zelf de lacune laten ontdekken 42-8

Omgaan met verschillen: • andere motivatie • andere cultuur • respect en waardering 42-9

Motiverend werken: • hoe wordt een leerling ongemotiveerd? • omgaan met een ongemotiveerde leerling 42-10

Belemmeringen voor gelijkwaardige communicatie: • niveauverschillen • denkluiheid • groepsdruk • polarisatie • dramadriehoek 42-11