Interieureffecten Het SWIZ onderzoeksprogramma: helpt de wetenschap het welzijn? Drs. Metha Fennis Stichting Welbevinden en Interieur in Zorginstellingen In deze presentatie wil ik: - de stichting SWIZ aan u voorstellen, iets vertellen over door ons en anderen uitgevoerd onderzoek met u van gedachten wisselen over toekomstig onderzoek Onze plannen voor de komende jaren bekend maken

De stichting SWIZ Doelstelling: Bijdragen aan de kwaliteit van leven van bewoners én medewerkers in zorginstellingen, door: Kennis over de invloed van interieur aspecten op het welbevinden te vergaren, beschikbaar te stellen en toepasbaar te maken. Activiteiten: Verzamelen en beschikbaar stellen van (wetenschappelijke) kennis en inzichten o.a. via http://www.swiz.nl Initiëren en begeleiden van onderzoek i.s.m. universiteiten Agenda setting door publicaties, perscontacten, symposium en overleg. 2004: Implementeren van onderzoeksresultaten in de zorgpraktijk Doelstelling: Wij hebben de stellige overtuiging, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, dat het welzijn en zelfs de fysieke gezondheid van mensen, naast allerlei andere factoren, mede afhankelijk is van de fysieke, gebouwde omgeving waarin zij verkeren. Dat geldt in grotere mate voor mensen die vanwege hun gezondheid of leeftijd het grootste deel van hun leven binnenshuis doorbrengen. Door de fysieke omgeving te veranderen kunnen we dus bijdragen aan het welzijn en zelfs de gezondheid van mensen. Op dit moment is kennis over welke omgevingsaspecten hieraan kunnen bijdragen nog altijd onvolledig of onduidelijk. De stichting SWIZ wil hieraan bijdragen. Focus ligt vooral bij nieuw onderzoek op esthetische aspecten. Hierover is het minst bekend. Ergonomische en bouwkundige aspecten staan bij SWIZ minder centraal. Zij onderneemt daartoe de volgende activiteiten (zie sheet).

Door SWIZ uitgevoerd onderzoek Literatuurstudie (i.s.m Universiteit van Maastricht) Historisch overzicht van ‘Healing environments’ (mevr. Drs. Fiona de Vos, City University New York) Empirisch onderzoek: beleving oefenzalen in revalidatiecentra (i.s.m .Technische Universiteit Eindhoven) Empirisch onderzoek: effecten van interieurverandering op privacy, sociale interactie en welbevinden (i.s.m de Universiteit Leiden) Met behulp van de volgende sheets wordt in vogelvlucht ingegaan op een aantal hoofdresultaten en conclusies van zowel ons eigen onderzoek als internationaal werk. Onderzoek naar de relatie tussen mensen en omgeving wordt overigens vanuit diverse disciplines bestudeerd: Psychologen Medici Sociologen Interieur ontwerpers Architecten Facility managers

Onderzochte interieuraspecten Planning & organisatie (way-finding) Kunst Natuur /planten Kleur Geluid/lawaai (ver)licht(ing) Meubelopstelling Deze aspecten hebben aantoonbare effecten op mensen. Ze zijn zo af en toe onderwerp van wetenschappelijk onderzoek geweest. Ik zal er in de volgende sheets een paar uitlichten.

Kleur en natuur Kleuren en planten hebben een effect op emoties en prestatie minder heldere en meer verzadigde kleuren veroorzaken meer arousal; heldere en minder verzadigde kleuren werken ontspannend (Valdez & Mehrabian, 1994) In rood kantoor meer angst, meer stress, minder fouten. In blauw kantoor meer depressieve gevoelens (Kwallek et.al, 1988) Kleuren met een lange golflengte (rood/oranje) zijn ‘warm’, kleuren met korte golflengte (blauw/groen) zijn ‘koel’(Whitfield & Wilshire, 1990) Planten maken een ruimte ‘plezieriger’, maar verminderen productiviteit (Larsen et.al, 1998, Kaplan & Kaplan, 1982). Uitzicht op natuur, versnelt herstel na operatie (Ulrich, 1984).

Kleine, afgescheiden ruimtes geven een gevoel van privacy Meubelopstelling Sociopetale meubelopstelling verbetert sociale interactie (Baldwin, 1995) en heeft positief effect op pathologisch gedrag (Moos, 1976). Kleine, afgescheiden ruimtes geven een gevoel van privacy (Ormel & Scheer, 2002) Sociale interactie, een gevoel van privacy verhogen beide het welbevinden (sleutelbegrippen) (Fuller, et.al (1993). Sociale interactie, privacy en keuzevrijheid/controle zijn sleutelbegrippen in welbevinden. Een ontwerp moet tegemoet komen aan die drie kernbehoeften. Sociopetale meubelopstelling, indeling in kleine, functionele ruimtes en visuele toegang & blootstelling (wel zien, niet gezien worden) lijken hieraan bij te dragen.

SWIZ onderzoek: interieurverandering in zorginstelling Middelburg Effecten van herinrichting hal en recreatieruimte op welbevinden - sociopetale meubelopstelling - planten - afgezonderde zithoeken - muren/vloeren (aankleding) Privacy Sociale interactie welbevinden Vraagstelling en methode van het onderzoek Voor- en nameting mbv. Mondeling afgenomen enquêtes (41) Observaties

Resultaten middelburg Meer mogelijkheden tot sociale interactie Meer privacy (hal) Meer mogelijkheden er alleen te zitten Men voelde zich minder zichtbaar Meer keuzevrijheid om alleen/niet zichtbaar te zijn Plezieriger zitten in de hal Esthetische waardering Significante stijging van het welbevinden Waardering interieur Ervaren mogelijkheden tot sociaal contact (ongewenste) zichtbaarheid Warmere kleuren??

Keuzevrijheid en/of zichtbaarheid Keuzevrijheid en/of zichtbaarheid? beleving van oefenzalen in revalidatiecentra Visuele toegang (zicht hebben op je omgeving) Visuele blootstelling (gezien worden) (Archea, 1984) Vergelijking van twee oefenzalen: transparant vs. ‘gesloten’ Observaties (omgeving & ruimtelijk gedrag) 21 Interviews (sociale contacten, isolatie, privacy, ruimtelijke gedrag) Keuzevrijheid en zichtbaarheid bleken belangrijke indiactoren voor welbevinden. In deze studie is nader onderzocht waarom dat zo is. Beïnvloedt het gevoelens van privacy en sociale interactie? Kan je door bewuste toepassing van zichtbaarheid het revalidatieproces beïnvloeden?

Resultaten revalidatie studie Door het ‘zien’ en ‘gezien worden’ door andere revalidanten in de zaal voelen patiënten zich minder sociaal geïsoleerd Zichtbaarheid van buitenaf (de gang) wordt negatief beleefd. Therapeutische effecten zijn niet onderzocht Dus: hoe zit het met de relatie tussen welbevinden en therapeutisch effect? ‘gedwongen’ zichtbaarheid, privacy óf sociale interactie lijkt negatieve effecten op te roepen. Het gaat erom dat mensen een keuze hebben. Beide begrippen zijn belangrijk voor het welbevinden. Uit onze twee studies in zowel een verpleeghuis als revalidatiecentra blijkt dus dat een inrichting tegemoet moet komen aan die behoefte aan keuzevrijheid.

Conclusie uit empirisch swiz onderzoek tot op heden Interieurverandering leiden ook bij ‘gezonde’ bewoners in NL. tot significante stijgingen in welbevinden. Esthetiek (waardering van het interieur) speelt daarbij een belangrijke rol Keuze voor privacy óf het aangaan van sociale contacten is (nog) belangrijker dan beide begrippen ‘an sich’. Interieur moet dus die keuze bieden én esthetisch gewaardeerd worden. Er zijn antwoorden, maar nog steeds veel vragen!

Relatie omgeving, stress, welzijn, gezondheid Omgeving kan stress oproepen, maar ook tegengaan (healing environments) Stelling: Ulrich: Goed ontworpen ziekenhuizen verminderen stress en zijn daarom ondersteunend aan gezondheid Lawaai Vervelende geuren Verlichting Inrichting die: sociale steun bevordert Gevoel van controle verhoogt Positieve afleiding Gezondheid Een eerste belangrijke bevinding is dat bepaalde omgevingen het stressniveau van mensen kunnen verhogen. En zoals we weten kan een teveel aan stress negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid en het welbevinden van mensen.

Inrichting, stress en welbevinden Intensiteit Complexiteit Nieuwheid Verrassendheid Determinisme (Evans & McCoy, 1998) Cognitieve vermoeidheid Desoriëntatie Onzekerheid Controle verlies Verhoogde arousal Meer stressgevoelens Minder woonplezier Negatieve gezondheidseffecten Meer zorgconsumptie Factoren die het stressniveau van mensen beïnvloeden zijn (Evans & McCoy, 1998). De hoeveelheid informatie of stimulatie die op mensen afkomt (intensiteit). Verscheidenheid & complexiteit (veel verschillende elementen, weinig structuur, veel chaos). Een samenhang (locatie & indeling van objecten en ruimtes) die zo logisch is dat de identiteit, betekenis direct duidelijk is. Nieuwheid (voor de gebruiker veel nieuwe, onbekende elementen; “moderniteiten”) Verassendheid: de mate waarin de verwachting niet overeenkomt met de ervaring; mate waarin de ruimte of het object duidelijkheid geeft over het gebruik ervan. Determinisme: de mate waarin mensen ‘gestuurd’ worden door de omgeving; geen keuze mogelijkheden. Hoe meer van deze factoren hoe meer: Cognitieve vermoeidheid Desorientatie Onduidelijkheid/onbegrip/onzekerheid Gevoelens van controle-verlies En dit alles leidt tot een hoger arrousal niveau (overstimulatie), minder woonplezier, meer stress en dus (onnodige)negatieve gezondheidseffecten. Dus: meer psychische en fysieke problemen, minder snel herstel, meer medicatie etc.

Effecten op kwaliteit, imago en (arbeids)tevredenheid Waardering van het interieur Waardering van de dienst, service, mensen, organisatie klantloyaliteit denken voelen gedrag motivatie koop- en beslisgedrag m-tot-m uitingen Reputatie/imago Medewerking kwaliteit van de dienst motivatie personeel De tevredenheid met het interieur van een ruimte blijkt ook de waargenomen kwaliteit van de zorg/dienstverlening te beïnvloeden. Met andere woorden: de inrichting van een ruimte ‘communiceert’ iets over de organisatie die daar bij hoort. Onderzoek heeft aangetoond dat een positieve óf negatieve waardering op één aspect van de organisatie, zich als het ware uitspreidt naar andere aspecten van die organisatie. Dus: een negatieve beleving van de ruimte kan er gemakkelijk toe leiden dat men ook (onterecht) negatiever gaat denken over de mensen die daar werken, de kwaliteit van de service die er geboden wordt etc. Vervolgens blijkt ook dat de waargenomen kwaliteit van de organisatie van invloed is op de klanttevredenheid en wel op twee manieren: Enerzijds heeft het effect op wat mensen denken en voelen over de organisatie, Anderzijds heeft het effect op de motivatie van mensen om met de organisatie mee- of samen te werken. Als mensen een negatief gevoel bij de organisatie hebben, zullen ze er niet zo voor kiezen of terugkomen, zullen ze de organisatie ook niet aanraden bij anderen waardoor de negatieve reputatie van de organisatie alleen maar versterkt wordt. Een negatieve perceptie van de ruimte en daardoor de organisatie beïnvloedt de motivatie van mensen om mee te werken met die organisatie. Dit leidt tot lastige ‘klanten’ die moeilijker te behandelen/verzorgen zijn wat uiteraard een effect heeft op de uiteindelijke kwaliteit van de verzorging/behandeling, maar ook op de motivatie en arbeidssatisfactie van het personeel om voor de organisatie te blijven werken. Niemand wil immers voortdurend klachten etc. krijgen.

Wat weten we (nog) niet? Zijn gevonden resultaten ook van toepassing op ‘gezonde’ bewoners die langdurig in een zorginstelling verblijven? Meer NL. projectevaluaties/effect studies nodig: Waarop is het interieur van invloed? (welzijn, zorgconsumptie, herstel) Veel gelijktijdig en weinig doelgericht veranderd: Welke interieuraspecten veroorzaken de effecten? Hoe draagt een specifieke omgevingsverandering bij aan het welbevinden? Zijn er ook personeelseffecten (werktevredenheid, -effectiviteit)? Veel veronderstellingen, weinig metingen! Meeste onderzoek is gedaan naar ‘de gemiddelde mens’ in kantooromgevingen of vanuit een retail/marketing perspectief. Waar het gaat om zorginstellingen was het onderzoek vooral gericht op psychiatrische patiënten. Zijn gevonden resultaten ook van toepassing op ‘gezonde, (oudere)’ bewoners die langdurig in een zorginstelling verblijven? Er is nog weinig onderzoek gedaan in ziekenhuis en woonzorg omgevingen. Meer onderzoek nodig onder deze specifieke doelgroep.

Lopende onderzoeksprojecten Habion Stichting de Wever Stichting woonzorgcentra LAS Stichting Zorg & Wonen Velp Reggeland, Eugeria Erasmus MC Wachtruimte onderzoek (Universiteit Twente) Healing environment onderzoek (CUNY) Effecten van Atria (daglicht) op sociale contacten, thuisgevoel en welzijn Effecten van Kleur en vloerstructuur op arousal, welzijn en activiteit Effecten van interieureigenschappen op stress: toetsing theorie Net gestart Effecten van multifunctionele recreatieruimte op sociale contacten, activiteit en welzijn Effecten van éénbedkamers op privacy, sociale contacten, welzijn. Effecten van muziek/televisie, meubelopstelling op stress/angst voor behandeling Indicatoren voor healing environments in (kinder)ziekenhuizen

Helpt de wetenschap het welzijn? Ja, wetenschappelijk onderzoek levert belangrijke inzichten: Het topje van de ijsberg is blootgelegd; nu de rest Welzijn wordt pas verhoogd als kennis daadwerkelijk wordt toegepast Directies: Interieur als belangrijke zorgvariabele Ontwerpers/architecten die kennis én organisatiedoelstellingen kunnen vertalen in praktische toepassingen SWIZ die kennis verzamelt, beschikbaar stelt en help bij de vertaalslag. Politiek/bouwcollege Ik wil graag eindigen met de volgende conclusie of zo u wilt ‘stelling’ in antwoord op de beginvraag: helpt de wetenschap het welzijn?. Mijn stellige overtuiging is dat: Ja, wetenschappelijk onderzoek levert belangrijke inzichten, maar: Het topje van de ijsberg is pas blootgelegd. Er valt nog veel te ontdekken. Welzijn wordt pas verhoogt als kennis daadwerkelijk wordt toegepast Belangrijke ‘spelers’ daarbij zijn: Directies: Interieur als ‘volwassen’ organisatievariabele Ontwerpers/architecten die kennis én organisatiedoelstellingen kunnen vertalen in praktische toepassingen SWIZ die kennis verzameld, beschikbaar stelt en help bij de vertaalslag. Politiek/bouwcollege Ik ben daarom ook bijzonder blij dat we u vandaag op sprekers uit al deze geledingen kunnen trakteren! Daarvoor, namens SWIZ, bijzondere dank aan de sprekers én aan het VSB-fonds.