Philippe Houdart directeur crisispreventie en -beheer Enterohemorragische Escherichia coli in Duitsland een praktisch voorbeeld van een incident in een globaliserende voedselindustrie Philippe Houdart directeur crisispreventie en -beheer

Achtergrondinformatie Algemeen Achtergrondinformatie Escherichia coli (E. coli) darmbacterie bij mens en warmbloedige dieren meeste stammen zijn niet pathogeen Enterohemorragische E. coli (EHEC) pathogene E. coli stammen produceren toxines (VTEC-STEC) voorbeelden: O104, O157, O111, O26 reservoir van O157: maag-darmstelsel bij runderen EHEC O104:H4 zeldzame stam reservoir niet gekend geen analysemethode gekend voor het incident

Risico voor de mens Bronnen van besmetting Algemeen Risico voor de mens Bronnen van besmetting besmet voedsel en drank besmetting van mens op mens EHEC zijn verantwoordelijk voor: bloederige darminfectie STEC en VTEC produceren toxines die een hemolytisch uremisch syndroom (HUS) kunnen veroorzaken vernietiging van rode bloedcellen  bloedarmoede afname van het aantal bloedplaatjes (thrombopenie) nierinsufficiëntie overlijden

Algemeen Preventie Elementaire hygiëneregels volstaan om het risico van besmetting sterk te verminderen hou het netjes verwarm voedsel goed hou rauwe en bereide voedingsmiddelen apart bewaar voedsel bij een goede temperatuur gebruik drinkbaar water en goede producten

E. coli in cijfers EU: BE (2010): Algemeen STEC/VTEC bij de mens (2009) 3.573 gevallen waarvan 264 HUS 75 uitbraken gelinkt aan voedselketen STEC/VTEC in levensmiddelen aanwezig in 3,2% van vleesmonsters (2009) aanwezig in 0,2% van monsters groenten/fruit (2004-2009) BE (2010): Jaarlijks 40 à 110 STEC/VTEC gevallen bij de mens STEC/VTEC in levensmiddelen (ca. 2.750 analyses) aanwezig in 0,8% van bemonsterde runderkarkassen afwezig in vlees, vleesbereidingen, melk, melkproducten afwezig in monsters groenten en fruit

Chronologie EHEC O104 epidemie 02.05: 1ste HUS-geval in Duitsland 03.05-21.05: vaststellen van bijkomende gevallen 22.05: alarm op Europees niveau via EWRS 26.05: identificatie van het betrokken agens 27.05: verdenking op komkommers uit Spanje 01.06: Spaanse komkommers uitgesloten als bron van besmetting Russisch embargo op groenten afkomstig uit de EU 03.06: verdenking op kiemgroenten uit Duitsland 10.06: bevestiging van kiemgroenten als bron van besmetting 23.06: apart incident met EHEC O104 in Frankrijk 28.06: einde van het Russisch embargo voor Belgische groenten 30.06: verdenking op fenegriekzaden uit Egypte 26.07: officiële einde van het incident

Epidemiologische gegevens EHEC O104 epidemie Epidemiologische gegevens 47 doden ziektegevallen in 14 landen: 3.136 EHEC + 787 HUS in of gelinkt aan Duitsland 4+1 1+0 16+10 4+9 1+1 7+4 1+2 35+18 (1) 4+3 Incidentie in de rest van Europa EHEC + HUS (sterfgevallen) CAN/VS/ZW: 8+5 (1) Incidentie van HUS gevallen per 100.000 inwoners in Duitsland 3.052+733 (45)

Epidemiologische curve op basis van aanvang van de symptomen EHEC O104 epidemie Epidemiologische curve op basis van aanvang van de symptomen

Zoektocht naar de bron Nachtmerriescenario door EHEC O104 epidemie Zoektocht naar de bron Nachtmerriescenario door lange tijdspanne (gem. 14 d) tussen consumptie van besmet product en ziekte/hospitalisatie  onduidelijk wat geconsumeerd werd lange tijd onduidelijkheid over aard van het agens (tot 01.06 geen analysemethode voor EHEC O104 beschikbaar) zwakke, discordante, niet gestructureerde aanpak in Duitsland afwezigheid van sluitende gegevens voor tracering voorbarige gevolgtrekkingen  verschillende andere bronnen onterecht beschuldigd (o.a. Spaanse groenten) Vermoedelijke bron = fenegriekzaden uit Egypte intensieve evaluatie van alle beschikbare gegevens door EU task force o.l.v. EFSA onafhankelijke ziektecluster van een tiental personen in Bordeaux, Frankrijk

Schematische tracering van lot 48088 fenegriekzaden uit Egypte

Bijzondere elementen bij dit incident EHEC O104 epidemie Bijzondere elementen bij dit incident eerste maal kiemgroenten als bron van besmetting productieprocedé (water, T 35-40 °C) nodigt uit tot microbiële ontwikkeling inwendige besmetting van het zaad Europese markt van zaden voor kiemgroenten is zeer internationaal (o.a. Noord Afrika; Midden Oosten; Centraal, Zuid en Zuidoost Azië) inwendige microbiële contaminatie is zeer moeilijk op te sporen autocontrole focust op uitwendige contaminatie van zaden/water

Gevolgen voor België Rechtstreekse betrokkenheid = nihil EHEC O104 epidemie Gevolgen voor België Rechtstreekse betrokkenheid = nihil geen EHEC O104 aangetroffen op Belgische producten geen patiënten in ons land geen invoer van besmette producten uit Duitsland geen epidemiologische contacten met operatoren in ons land Indirecte schade = enorm tuinbouwsector binnenlandse consumptie groenten gekelderd algemeen exportverbod Europese groenten naar Rusland export groenten naar andere markten grotendeels weggevallen 30 miljoen € schade

Van waar deze catastrofe?

Wat kan het FAVV doen in dergelijke situatie? Situatie opvolgen in overleg met Europese instanties incidentenbeheer opstarten/voorbereiden, in samenwerking met volksgezondheid actief tussenkomen waar dit mogelijk is (bv. Russisch embargo) Opvoeren van monitoring ca. 400 monsters in 2 weken tijd initieel ingevoerde Spaanse groenten daarna kiemgroenten uiteindelijk breed gamma groenten doel: proberen het vertrouwen te herstellen!

Wat kan het FAVV doen in dergelijke situatie? Communicatie verzorgen geregeld overleg met de sector afstemmen van communicatie wederzijds informeren van communicatie-initiatieven correct en voldoende informeren van consument persberichten, perscontacten dagelijks bijwerken van website

Russisch embargo op groenten 01.06: Russisch embargo op groenten afkomstig uit de EU 09.06: voorwaarden alvorens opnieuw kan worden ingevoerd opsporen van de bron van besmetting aantonen dat beheersmaatregelen efficiënt zijn garanties aantonen d.m.v. van certificering 09.06: oproep vanwege EU om embargo op te heffen 10.06: akkoord EU-Rusland embargo wordt opgeheven eens Moskou de nodige garanties heeft ontvangen van de EU gezondheidscertificaat zal “zeer spoedig” afgerond worden 23.06: BE exporteert als eerste opnieuw groenten naar Rusland 28.06: officiële Russische mededeling over hernemen van invoer uit België en Nederland 09.08: opheffen van Russisch embargo op groenten uit de EU

Wat kunnen bedrijven doen? Reactief vertrouwen herstellen door monsternemingen en analyses van producten actief en verstandig communiceren Preventief autocontrole in brede zin van het woord productieprocessen doorlichten (HACCP) nodige beheersmaatregelen nemen voor kritieke punten controle van grondstoffen betrouwbare leveranciers ingangscontrole interne tracering beheersing van lotgrootte

Conclusies - lessen Schaalvergroting en globalisering in de voedselketen voegen een bijzonder moeilijk te beheersen dimensie toe aan het incidentenbeheer Beheer van grootschalige microbiële voedselincidenten in de EU dient meer gestandaardiseerd, gestructureerd en gecoördineerd te verlopen Zolang de bron van een besmetting onbekend is, is het moeilijk te bepalen wanneer en wat te communiceren Media/consumenten zijn in dergelijke incidenten – zeker indien er slachtoffers vallen – moeilijk te beheren = vechten tegen de bierkaai Kennis van operatoren is belangrijk Tuinbouwsector is kwetsbaar, o.a. door grote afhankelijkheid van export Directe impact van België op oplossen van handelsbelemmeringen genomen n.a.v. het incident is beperkt omdat de EU door derde landen als één geheel beschouwd wordt