Presentatie door Christine Bücking en Annelie Werner Westfälische Wilhelms-Universität Institut für Niederländische Philologie WiSe 2007/08 College: Taalverandering Docente: Dr. Truus Kruyt Leenwoorden Presentatie door Christine Bücking en Annelie Werner 22-11-2007 Leenwoorden

taalcontact leenwoorden www.kh-software.de taalcontact leenwoorden 22-11-2007 Leenwoorden

Inhoud Inleiding Soorten ontlening Stadia van aanpassing Wijzen te lenen Reacties op vreemde woorden Discussie 22-11-2007 Leenwoorden

1. Inleiding 1.1 De Nederlandse woordenschat erfwoorden oudste woorden centrale woordenschat arm, neus, dag, nacht nieuwvormingen uitbrijding in het Nederlands samenstellingen en afleidingen tafel+poot tafelpoot, be+denken bedenken ontleningen uitbrijding door andere taal 22-11-2007 Leenwoorden

1. Inleiding 1.2 Waarom lenen? noodzaklijke vs. niet-noodzakelijke ontlening noodzakelijk inheems woord bestaat niet  vult een lacune overnemen van nieuwe zaken, berippen, techniek... + naam kameel, peper, zilver, gentleman, computer niet-noodzakelijk inheems woord bestaat  luxe- of mode-ontlening betekenis iets anders bezoek – visite, party geven – feestje geven één woord in plaats van meerdere uit het vorafgaande logisch voortfloeiend – consequent afslijting van woorden plee, retirade, toilet > Frans closet, lavatory, wc > Engels 22-11-2007 Leenwoorden

2. Soorten ontleningen 2.1 Betekenisontlening betekenis verandert door vreemd woord Nederlands Engels moeilijk: echt ontlening? [gezin] familie [familie] family [gezin] 22-11-2007 Leenwoorden

2. Soorten ontleningen 2.2 Vertalende ontlening vertaling van vreemd woord overnemen van betekenis en samenstelling minder precies = vrije vertaling precies = leenvertaling Frans Nederlands grand-père > grootvader vertaling van uitdrukkingen Latijn Nederlands ius civile > burgerlijk recht als niet geaccepteerd: barbarisme 22-11-2007 Leenwoorden

2. Soorten ontleningen 2.3 Leenwoorden overnemen van betekenis, klank en/of spelling van vreemd woord Engels Nederlands finish > finish Frans compresse > kompres gebruiklijkste ontlening ingrijpendste: vreemde klanken + spelling aanpassing van de vreemde elementen 22-11-2007 Leenwoorden

2. Soorten ontleningen 2.4 Pseudo-ontleningen vreemde woorden van Nederlandse bodem vreemd woord + vreemd achtervoegsel artillerie + -ist > artillerist verkortingen Engels Nederlands mixed drink > mixdrink ellips camping site > camping namaakwoorden (reclaamtaal) “deodorant met de wilde frishheid van limoenen“ 22-11-2007 Leenwoorden

3. Stadia van aanpassing vreemd woord: spelling is nog niet vastgelegd gebruik door een bepaalde groep in een bepaalde context met een bepaalde betekenis bodybuilder, noisette, koran leenwoord: spelling en klank wijken nog af gebruik ook in andere contexten meeting, strategie 22-11-2007 Leenwoorden

3. Stadia van aanpassing leenwoord: aangepast in klank, spelling en woordvorming steeds meer gebruik sigaar, rugzak inheems woord: ingeburgerd tegenover een erfwoord geen optisch verschil tafel, techniek, abrikoos bastaardwoorden 22-11-2007 Leenwoorden

4. Wijzen te lenen 4.1 Mondeling persoonlijk contact alleen de klank po van het Franse pot (omdat de Fransen het slot –t niet uitspreken) onbekende klank- combinaties makkelijk te ontlenen 22-11-2007 Leenwoorden

4. Wijzen te lenen 4.2 Schriftelijk schriftelijk contact vooral de spelling spellinguitspraak pot van het Franse pot verschil tussen Noord- en Zuidnederlands Franse alcoholist > [-ist] vs. [iest] nu: alleen maar mondeling en schriftelijk 22-11-2007 Leenwoorden

4. Wijzen te lenen 4.3 Direct en indirect direct: rechtstreeks uit een taal indirect: via meerdere talen Latijns persicum Grieks prekókkion Portugees albricoque Arabisch al-barqũq Spaans albarocoque Frans abricot door het Nederlands als abrikoos geleend 22-11-2007 Leenwoorden

4. Wijzen te lenen 4.4 Herhaald uit verschillende talen in dezelfde vorm / verschillende vorm en betekenis relaxen, surprise > Frans + Engelse uitspraak bekken, citrus > Latijn + bassin, citroen > Frans meer dan eens uit dezelfde taal als gevolg van ontwikkelingen in de brontaal medalje, vanilje > Frans + medaille, vanille > Frans 22-11-2007 Leenwoorden

4. Wijzen te lenen 4.4 Herhaald in verschillende tijden en daardoor in verschillende vormen (uit dezelfde taal) kaak(je) > Engels + cake > Engels in eerste instantie met een bepaalde betekenis en later met een nieuwe betekenis eskader > Frans [afdeling soldaten] [afdeling oorlogsschepen] 22-11-2007 Leenwoorden

5. Reacties op vreemde woorden 5.1 Algemeen twee mogelijke reacties: tolerantie/meegaandheid verzet: het weren van leenwoorden purisme streven naar zuiverheid van de moedertaal meer politiek- economisch (nationalistisch- chauvinistisch) dan taalkundig- wetenschappelijk 22-11-2007 Leenwoorden

5. Reacties op vreemde woorden 5.2 Taalzuivering alternatieven door vertaling of nieuwvormingen eerste puristische beweging in de renaissance: een aandacht voor de eigen taal ontstond literatuur werd in de eigen taal geschreven 22-11-2007 Leenwoorden

5. Reacties op vreemde woorden 5.3 Taalorganisaties Taalorganisaties tegen het Engels de Stichting Nederlands het Ampzing Genootschap de Stichting Taalverdediging vechten allemaal tegen de „anglomanie“ vooral in het onderwijs en bedrijfsleven succes van de organisaties: vb. „Koninklijke luchtmacht“ 22-11-2007 Leenwoorden

5. Reacties op vreemde woorden 5.4 Voorbeeld woordenlijst stalken SN AG TV belagen, dwangvolgen dwangvolgen (vrij:) ongewenst schaduwschuiven bejagen, dwangvolgen downloaden SN AG TV binnenhalen, ophalen binnenhalen, (vrij:) binnenloodsen overnemen, binnenhalen, oproepen manager SN AG TV [officiële functie] chef, bedrijfsleider, hoofd [praktische functie] baas, leidinggevende [beroep] zakelijke leider, impresario [eigenschap] regelaar regelaar, (vrij:) overbetaalde knecht beheerder, zaakvoerder, directeur, bestuurder 22-11-2007 Leenwoorden

Gevecht tegen windmolens? 6. Discussie Gevecht tegen windmolens? 22-11-2007 Leenwoorden

Literatuur Grezel, J.,“Als we niets doen, gaat het fout”, in: Onze Taal, 76 (2007), p.50-53. Kolsteren, A., Prisma vreemde woorden, Utrecht 2000. Sijs, N. van der, Groot Leenwoordenboek, Utrecht/Antwerpen 2005. Veen, P. van, Etymologisch woordenboek, Utrecht/antwerpen 1989. 22-11-2007 Leenwoorden