Thema 9 Gedrag 3 - VMBO KGT

Alles wat een mens of dier doet. Wat is gedrag? Alles wat een mens of dier doet.

Hoe komen gedragingen tot stand? Door de werking van spieren Speekselklieren Door de werking van klieren Bij de meeste gedragingen reageert een mens of dier op prikkels Een prikkel is een invloed uit het milieu

Respons Een reactie van een mens of dier op een prikkel Prikkel

Ethologie Studie van gedrag Een etholoog maakt een nauwkeurige (objectieve) beschrijving van gedrag.

Ehtologie Ethogram = Een objectieve beschrijving van een diersoort Protocol = hierin hou je bij hoe vaak en hoelang een dier een handeling uitvoert Handeling Afk. Beschrijving Bijten bij. Knagen aan materiaal anders dan voer Drinken dr. Water oplikken uit flesje of bakje Eten et. Pakken van voer in de bek waarop een kauwende beweging volgt Hoogspieden hs. Rechtop omhoog staan op de achterpoten 1e min. 2e min. 3e min. 4e min. 5e min. 0-5 sec sz. gr. et. bij. po. 6-10 sec et. dr. po. ls. 11–15 sec gr. Ls. dr. et. bij. ls. ls. po. 16-20 sec 21- 25 sec Sz. re. 26-30 sec sz. dr. ls. hs. sz. sl. Deel van een ethogram van een woestijnspringmuis Deel van een protocol van een woestijnspringmuis

Gedragsketen Als het effect van de ene handeling leidt tot de volgende handeling

Hoe wordt gedrag veroorzaakt? Prikkels – uitwendige prikkels Motiverende factoren – inwendige prikkels Een invloed uit het milieu – temperatuur, geluid Een inwendige factor – honger, dorst, kou

Sleutelprikkel Een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag Deze werken sterker dan een soortgelijke prikkel Voorbeelden: Bewegend voorwerp boven nest merel  jongen sperren Rode vlek op snavel zilvermeeuw  jongen pikken er tegen Zilvermeeuw voelt jong tegen snavel pikken  spuugt voer uit. Bos rode veertjes  roodborstmannetje valt aan.

Supranormale prikkels Is effectiever bij het veroorzaken van een bepaald gedrag dan een normale prikkel Voorbeelden dier: -De fel gekleurde bek van een koekoeksjong - Scholekster kiest voor een groot ei i.p.v. Normaal ei Voorbeelden mens: - siliconen, lippenstift, hakken - kleurstoffen om vlees roder te laten lijken

Hoe wordt gedrag bepaald? Leerprocessen Door leren kun je je aanpassen aan veranderende omstandigheden Erfelijke factoren Door de genen bepaald, niet van anderen kunnen leren

Soorten gedrag Sociaal gedrag Voorbeelden van sociaal gedrag - Territorium gedrag Voortplantingsgedrag Gedrag ten opzichte van elkaar Verdedigen van het territorium Baltsgedrag gevolgd door paring - Gedrag dat een rol speelt bij de taakverdeling

Sociaal gedrag Signalen – handeling van de ene soortgenoot prikkel voor de andere soortgenoot. Hierdoor kunnen we communiceren.

Territoriumgedrag Aanvalsgedrag Verdedigen van het territorium -Hierbij wordt ruimte en voedsel veilig gesteld - Bij binnendringen van een soortgenoot wordt deze aangevallen Aanvalsgedrag Vluchtgedrag

Territoriumgedrag Overspronggedrag Ontstaat als de motiverende factoren voor twee tegenstrijdige gedragingen even sterk zijn Voorbeeld: -Als de dreighouding niet werkt bij stekelbaarsjes kan het mannetje gaan zandhappen -Mensen gaan op hun hoofd krabben bij een moeilijke beslissing -Katten gaan zich wassen in een stressvolle situatie

Voortplantingsgedrag Bestaat uit baltsgedrag en paring Paren vormen - Voorbereiden op de paring Aantal signalen die een gedragsketen vormen Bereidheid tot paren noemen we bij zoogdieren bronst Broedzorg Mannetje of vrouwtje zorgt voor de jongen

Rangorde in groepen Dieren in groepen hebben vaak een rangorde (ordening in rang) Pikorde – rangorde bij kippen De dominante hen pikt als enigen naar de andere hennen

Gedrag in groepen Imponeergedrag Verzoeningsgedrag Dit kunnen dieren vertonen tijdens het dreigen. Ze maken zich zo groot en indrukwekkend mogelijk. Verzoeningsgedrag Tegenover het dreiggedrag vertoont de ondergeschikte vaak verzoeningsgedrag.

Statenvormende insecten Sommige insecten leven in staten: grote groepen met een sterke taakverdeling. B.v. Bijen Koningin♀, 3-4 jaar - eieren leggen - bevruchte eieren, werkbijen - onbevruchte eieren, darren Werkster♀, 6 weken - onvruchtbaar - voedsel verzamelen - bouw honingraten - broedzorg Darren♂ - zomer - bevruchten koningin Bijendans

Gedrag bij de mens Afhankelijk van Leerprocessen Door leren kun je je aanpassen aan veranderende omstandigheden Deze spelen bij de mens een grotere rol Erfelijke factoren Door de genen bepaald, niet van anderen kunnen leren

Gedrag bij de mens Opvoeding is bepalend, door signalen van de ouders kan een kind sociaal ontwikkelen Bij mensen lopen leer processen sneller omdat: - ze kunnen nadenken - ze kunnen hun gedrag beoordelen - ontwikkelen normen en waarden

Rolgedrag en rolpatronen Rolgedrag is wat we van iemand verwachten in een bepaalde situatie Traditionele man-vrouwrolpatroon

Sleutelprikkel Een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag Deze werken sterker dan een soortgelijke prikkel Sleutelprikkels bij een baby Rond gezicht Bolle wangen Wipneus Klein mondje

Supranormale prikkels Is effectiever bij het veroorzaken van een bepaald gedrag dan een normale prikkel

Gedrag bij de mens Net als bij de dieren Territorium gedrag Imponeergedrag Overspronggedrag Territorium gedrag

Vragen?