Angst in de palliatieve fase. Marjan de Gruijter, specialist ouderengeneeskunde Zorgspectrum Het Zand, Zandhove, Zwolle 17-10-2012

Detail van De Schreeuw Edvard Munch. Weten jullie hoe ik net het podium op liep? Klamme handjes, hartslag van 135, ademhaling 25/minuut, zweet op m’n hoofd. Kortom : angst.!!! Zo angstig als de man op De Schreeuw van Evard Munch ben ik gelukkig niet. Hij heeft doodsangst geschilderd. Ik ga het de komende 20 min over angst proberen te ...hebben. Eerst vertel ik kort iets over wat angst is. Daarna over de verschillende vormen van angst. Dan wil ik graag samen met jullie nadenken over hoe je angst kunt herkennen en wat je eraan zou kunnen doen.

Inleiding Wat is angst? Verschillende vormen. Hoe kun je angst herkennen? (diagnostiek) Wat kun je doen? (beleid)

Wat is angst? Angst is in het dagelijkse leven een normale menselijke reactie op dreigend gevaar. Een ongeneeslijke ziekte is een dreigend gevaar dat de basis van je bestaan raakt (existentiele angst). 1e bullet: dat is dus wat ik voelde toen ik dit podium op liep. Het dreigende gevaar bestaat uit het publiek dat mij misschien wel gaat uitlachen of mijn verhaal niet interessant vindt.

Angst Angst is lenen van ellende. Angst betekent dat je nu lijdt onder iets dat later misschien gebeurt. Mensen zijn alleen bang voor dingen die zouden kunnen gaan gebeuren. Wat meer vrij vertaald is angst : lenen van ellende. Zoals een geldlening betekent dat je nu geniet van iets dat je later misschien verdient, zo betekent angst dat je nu lijdt onder iets dat later misschien gebeurt. Mensen zijn alleen bang voor dingen die zouden kunnen gebeuren. Nooit voor dingen die op een moment werkelijk plaatsvinden. Angst gaat nooit over nu, maar altijd over de toekomst. Of die toekomst nou over vijf jaar, vijf minuten of over vijf seconden is, het maakt niet uit, het is altijd angst voor de toekomst. Voorbeelden: angst voor pijn, verlies van zelfstandigheid, waardigheid, angst voor afhankelijkheid.

Vormen Reactieve angst (‘normale’ angst) In reactie op dreigend gevaar Angst door een ziekte en/of medicijnen Als directe consequentie van een ziekte of geneesmiddel Angststoornissen Psychiatrische ziekte. Angststoornissen niet verder uitgewerkt hier.

Reactieve angst Bezorgd, zenuwachtig, bang, gespannen, eng, geschrokken. Invoelbaar Mensen vinden vaak zelf een manier hiermee om te gaan, evt met hulp. Bij reactieve angst vaak groot aanpassingsvermogen. Angst wisselt af met aanvaarding, rust, vreugde. De angst als reactie op iets, bv het bericht van een ongeneeslijke ziekte 3e bullet: met elkaar zorgen bespreken, voorbereidingen treffen op het naderende einde, zaken regelen, uitleg vragen aan VPK, artsen,

Risicofactoren voor angst Vrouwen vaker angstig dan mannen Jongere patienten Pijn en beperkingen Gebrekkige sociale steun Progressie ziekte

Angst door ziekte of medicijnen Lichamelijke oorzaken. Bv delier Plots stoppen met alcohol, nicotine, opiaten. Medicijnen. Lich oorzaken: Pijn, benauwdheid, koorts, ontregelde calcium, hersentumor, delier(!): Medicijnen: corticosteroiden, benzodiazepinen (omgekeerde reactie), antidepressiva, anti-emetica (!), anti-Parkinsonmiddelen, betablokkers.

Angststoornis Angst continu aanwezig Veroorzaakt hoge lijdensdruk Oa: paniekstoornis, PTSS, pleinvrees, sociale fobie Niet vaker in de palliatieve fase dan in gewone bevolking. Laatste bullet: Dan bijna altijd al eerder aanwezig.

In de palliatieve fase soms: kluwen

In de palliatieve fase soms: kluwen

Diagnostiek Niet altijd makkelijk te herkennen Hulpverlener vindt het logisch dat iemand angstig is Men denkt dat angst in de palliatieve fase toch niet te behandelen is Weinig frequent inschakelen van psycholoog 3e bullet: men denkt dat angst in de palliatieve fase niet behandelbaar is

Waar vraag je naar?

Vragen naar Ligt de patient ‘s nachts wakker, piekert hij? Wat heeft hij zelf al gedaan, hielp dat? Is de angst ergens op gericht of heel algemeen? Vindt de patient dat hij lijdt aan de angst? Is de angst continu? Wanneer komt de angst opzetten? Hoe vaak? Uitlokkende factoren? Aard? Invloed op sociaal functioneren? Hoe reageert omgeving? Andere psychische klachten, mn somberheid?

Meetinstumenten lastmeter HADS Lastmeter De lastmeter biedt patienten de mogeljkheid om hulpverleners te laten weten hoe het met ze gaat. Het is een instrument dat de patient zelf invult en aanknopingspunten biedt over op welke gebieden problemen zijn. Dit gaat niet alleen over angst maar dit speelt wel een duidelijke rol.

Wat zou je kunnen doen?

Beleid Informatie geven!! Stimuleer de patient te praten over hoe hij zich voelt. Luisteren en erkenning, herkenning bieden. Benoem de angst en heb begrip voor zijn emoties Benoem dat de gevoelens normaal zijn. Psycholoog en/of GV inschakelen (!!)

Medicatie Benzodiazepinen SSRI’s ( antidepressiva met angstdempende werking) Andere middelen bv bij delier.

Angst- samenvatting Reactieve (normale) angst komt veel voor. Soms versterkt door de ziekte of medicijnen Vraag naar angst. Schat in waar behoefte aan is: informatie, luisterend oor, (h)erkenning, begrip, ondersteuning.

Bronnen Palliatieve zorg – richtlijnen voor de praktijk. A. de Graeff et al. www. iknl.nl www.lastmeter.nl