5e straatdoktersymposium 2019 Armoede en gezondheid Honderd jaar armoede op straat 5e straatdoktersymposium 2019 Prof. Dr. Maria van den Muijsenbergh, huisarts – straatdokter Nijmegen Hoogleraar Gezondheidsverschillen en eerstelijnszorg Radboudumc - Pharos

Miljoen armen in Nederland 30.000 daklozen – meestal door schulden 28% minderjarigen (vs 17% totale populatie) 48% migratie achtergrond 75% Syrische gezinnen in 2016 83% Eritrese gezinnen in 2016 2

13-9-2019 Laag inkomen: 16 jaar minder goed gezond 6 jaar eerder dood daklozen 16 jaar eerder dood 5-6 jaar verschil 15 jaar verschil gezonde levensverwachting CBS opleiding; inkomen 16 jaar Verschil in jaren in goede kwaliteit wordt groter (Ntvg 2017) Van Baal P& Gheorghe M. We leven langer maar ook in goede gezondheid? Verschil in voor kwaliteit van leven gecorrigeerde levensverwachting neemt toe. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D806 Het verschil in levensverwachting bij geboorte tussen laag- en hoogopgeleide mannen en vrouwen in de periode 2009-2012 is 6,3 respectievelijk 6,1 jaar verschil in gezonde levensverwachting mannen 18,5 en vrouwen 19 jaar lageropgeleiden leven niet alleen korter, maar brengen ook meer jaren door in slechte gezondheid. Deze bevindingen worden verklaard door een verscheidenheid van mechanismen, onder andere de invloed van opleiding op leefstijl en het type werk.4,5 de gezonde levensverwachting. Deze maat wordt berekend door gegevens over sterfte te combineren met gegevens afkomstig uit gezondheidsenquêtes over ervaren gezondheid of de afwezigheid van diverse beperkingen. (‘quality-adjusted life expectancy’, QALE). In plaats van ervaren gezondheid of de afwezigheid van beperkingen wordt bij QALE gebruikgemaakt van gegevens over gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. De QALE kan worden opgevat als het equivalent van het aantal jaren doorgebracht in perfecte gezondheid. CBS armoede en sociale uitsluiting 2018 3

Daklozen slechte gezondheid relatie met schulden 19% voelt zich ongezond (3% rest bevolking) 57% somber Vaker somber en eenzaam als schulden Verheul M 2017 self-perceived health and social problems and careneeds. Interview 151 homeless persons Somberheid: veel mensen zeggen dat ze somber zijn door de situatie waar ze in zitten. 5 Mensen gaven spontaan aan last te hebben van een depressie. 4

Waarom is armoede ongezond Luchtvervuiling Ongezond werk Eenzaamheid Geweld Sociale uitsluiting Piekeren Chronische stress Langdurig ongezonde omstandigheden Armoede – slechte huisvesting – geweld – fijnstof – onvoldoende groen Ongezonde leefstijl migratiestress Gebrek aan zinvolle dagbesteding Sociale uitsluiting – eenzaamheid - discriminatie -> laag gevoel zelfwaarde en self-efficacy + Tekortschietende gezondheidsvaardigheden -> chronische stress overstijgt vermogen lichaam zich aan te passen (allostasis)-> direct hormonaal effect: meer atherosclerose – meer DM Tekortschietende gezondheidsvaardigheden -> minder goed voor gezondheid zorgen -> ook daar ontevreden / onzeker over -> nog lager gevoel zelfwaarde Laaggeletterdheid – taalbarriere – stress – uitputting – ouderdom Fysieke beperkingen Kirkengen 2010 epidemiologisch bewijs schadelijke effecten chronische tegenslag (allostatic load) Commission on social determinants of health et al. Achieving health equity: from root causes to fair outcomes: Commission on Social Determinants of Health, Interim statement. 2007. Tomasdottir 2016 existentiele ongemak (gebrek zelfwaardering, , sociale contacten: draagt bij ana allostatic load en ziekte wel Marc Chagall eenzaamheid 5

Chronische stress: slecht voor lichaam en geest Meer ziekten & Diabetes Hart-vaatziekten Depressie Onvruchtbaarheid Minder gezonde leefstijl Minder denkkracht Meer korte termijn besluiten Meer impulsief Tomasdottir 2016; Kirkengen 2010 Commission on social determinants of health 2007

Ik lees nooit folders – veel te ingewikkeld Gezondheidszorg en maatschappij zijn te ingewikkeld 34 % beperkte gezondheidsvaardigheden 18% moeite lezen en schrijven 30% daklozen verstandelijke beperking Rademakers, J. Kennissynthese: gezondheidsvaardigheden: niet voor iedereen vanzelfsprekend. Utrecht: NIVEL. 2014 Wrr rapport ‘weten is nog geen doen’2017 52% van de patiënten aan balie apotheek heeft moeite info te begrijpen (1) 2 x daags 2 tabletten? 70% leest het correct 35% past het correct toe (2) Koster et al 2015 Health literacy among pharmacy visitors in the Netherlands Davis et al 2006 Literacy and misunderstanding prescription Drug lables 7

Armoede Slechte gezondheid Nog meer armoede

Wat kan de overheid doen? Stoppen met het veroorzaken van schulden: Regelingen begrijpelijk maken Financiële drempels gezondheidzorg wegnemen Eigen risico Tandheelkunde Gemeenten: Voorkom huisuitzetting door huurschuld Toegankelijke schuld hulpverlening koppel armoede beleid en gezondheidszorg

Wat kunnen wij allemaal doen? Gezondheidszorg: denk aan armoede Sociaal domein: denk aan ziekte Denk allemaal aan stress Probeer stress te verminderen Herken – bespreek – verwijs Ken schuldhulpmaatjes en andere vormen van ervaringsdeskundige /schuldhulp die regie versterkt Ken elkaar!

Betrek ervaringsdeskundigen en de mensen zelf Betrek ervaringsdeskundigen en de mensen zelf! Mee beslissen over zijn eigen leven kan iedereen

Vraag naar financiën, eenzaamheid, geweld.. 12

Ben bewust van schaamte Normaliseer en bespreek “ik ken veel mensen die.. 13

Maak informatie en formulieren begrijpelijk

Vraag of iemand kan lezen en schrijven!

Bestrijd stress

Durf af te wijken!

Positief ondersteunend en empathisch Persoonsgericht: u als persoon maakt verschil! Sluit aan bij persoonlijke en sociale kenmerken, wensen en vaardigheden van de cliënt / patiënt Positief ondersteunend en empathisch Zoveel mogelijk persoonlijke continuïteit => vertrouwensband => versterkt gevoel van eigen waarde en gezondheid Barr 2017 TheEnglishhealthinequalitiesstrategywasassociated withadeclineingeographicalinequalitiesinlifeexpectancy,reversing apreviouslyincreasingtrend.Sincethestrategyended,inequalities havestartedtoincreaseagain.Thestrategymayhavereduced geographicalhealthinequalitiesinlifeexpectancy,andfutureapproaches shouldlearnfromthisexperience.Theconcernsarethatcurrentpolicies arereversingtheachievementsofthestrategy. Between1997and2010theUKgovernmentimplementeda comprehensiveprogrammetoreducehealthinequalitiesin England,1oneofthemostambitiousstrategiesofitskind.2The strategyspecificallyfocusedonreducinggeographical inequalitiesinlifeexpectancy;withatargetsettoreducebyat least10%thegapinlifeexpectancybetweenthefifthoflocal authoritieswiththeworsthealthanddeprivationindicators(the Spearheadareas)andthepopulationasawhole.3 Thestrategyfocusedonfourthemes4 5:supportingfamilies; engagingcommunitiesintacklingdeprivation;improving prevention,treatment,andcare;andtacklingtheunderlying socialdeterminantsofhealth 18

en geef elk mens wat hij/zij nodig heeft 19