Waterkwaliteit en ecologie in het licht van klimaatverandering Sacha de Rijk

Opbouw: DPSIR cyclus Impact Driving forces Wat verandert er? Sturende factoren Pressures Drukken State Toestand Impact Gevolg Response Maatregelen Wat verandert er? Welke milieu druk levert dat Hoe gaat het systeem veranderen? Is dat erg? Wat doen we en wat kunnen we doen? DPSIR: Concept van European Enviromental Agency

Klimaatverandering Uitstoot broeikasgassen is flink toegenomen door invloed menselijke activiteit Hierdoor warmt de aarde op IPCC Inter governmental Panel on Climate Change, 2007: “extremely unlikely that the global climate changes of the past fifty years can be explained without invoking human activities” Wetenschappelijk geen twijfels meer 2007 IPCC 928 abstracts

CO2 van ijskernen Fluctuatie van CO2 bestonden al. CO2 variatie in geologisch verleden; geologen vrij sceptisch over de menselijke invloed omdat zij de enorme natuurlijke variatie dagelijks bestuderen. Gem temp: 9 tot`15C CO2 300 ppm max

KNMI klimaatscenario’s Opgesteld in 2014 Vernieuwd in 2021 KNMI : Betekenis voor nederland van de mondiale opwarming agv stijgende CO2, scenario’s van 2014 zijn aan een update toe Opwarming gaat in Nederland zelfs iets harder: 0,9 graden op wereld schaal in nederland 1,7; oorzaak ligt hoe nederland ligt tov atlantische ocean en de invloed van luchtstromingen NAO Noord atlantische oscillatie; drukverschil tussen azoren en ijsland. Als verschil groot is dan NW Europa veel (zuid)westen wind; zachte wintermaanden

1/3 van warmte lozingen Mogelijke gevolgen voor grote wateren: Hogere algenproductie (temp en lang seizoen) Afname van oplosbaarheid zuurstof Verandering van timing groeiseizoen, mogelijke mismatching predator-prooi

Wat is de impact van warmer worden voor de ecologie De soorten zijn niet aquatisch: vogels, kikkers en vlinders

Het Nonnetje (Macoma balthica) Sinds 1860 wordt de temperatuur van het water in het Marsdiep tussen den helder en texel gemeten. Bovenste serie laat de variatie zien op decennium schaal. Dit heeft belangrijke ecologische consequenties Plaatje onderaan toont de variatie in de datum van reproductie van het nonnetje. De yas geeft de voorspelde datum van reproductie gebaseerd op de waargenomen temp. Als zeewater relatief koud is dan valt de repro laat in dat jaar en warm dan vroeg. Of dit ook een mismatch oplevert in de relatie tussen prooi en predator is onbekend. Ook voor spiering in het Ijsselmeergebied is een vervroeging gerapporteerd van Aken, H. M. (2008). Variability of the water temperature in the western Wadden Sea on tidal to centennial time scales. Journal of Sea Research, 60(4), 227-234. doi: 10.1016/j.seares.2008.09.001

Klein hoefblad Een ander voorbeeld Mismatch? Prooi predator relatie Bron: Nature Today. Natuurkalender

Impact veranderingen afvoer regimes Deltaprogramma scenario’s: Frequentere en hogere hoogwaters Lagere en langer durende laagwaters Mogelijk gevolg Ad 1 hogere dijken en meer afvoercapaciteit Ad 2 minder water te verdelen Ad 1. dat botst met behoud van natuurlijk landschap en met wensen voor natuurontwikkeling in de uiterwaarden Ad 2 minder water te verdelen, problemen voor scheepvaart maar ook in de Maas (2018 al gezien) werd een stilstaande rivier met een soort meren tussen de stuwen met risico van algenbloei. Bij lage afvoer is ook water van rijn nodig om verzilting te voorkomen. Daarnaast hebben rivieren ook nog andere kopzorgen: bodemerosie. Leidt ook tot verdroging van uitwerwaarden. Veel uitdagingen voor rvierbeheer

Impact zeespiegel Habitat verlies in intergetijde gebieden Veranderingen van waterbalans Zoutindringing Peilregime Minder spui mogelijkheden Hier icon van zeespiegel

“the Global Risks Report 2019“ door World Economic Forum Hoe zien andere de risico’s ? survey van WEF uitgevoerd in 2018. ruim 900 stakeholders gevraagd We zijn bang, maar we doen niets

Wat kunnen we doen? Urgentie is duidelijk. Maar wat kunnen we doen?

Klimaat mitigatie Klimaatakkoord van Parijs Opwarming onder de 2°C blijven. Streven naar 1,5°C. Aan de groei van de uitstoot van broeikasgassen als CO2 moet een eind komen. De uitstoot van broeikasgassen moet in 2050 weer in balans zijn met de natuurlijke CO2-opslag van de aarde In december 2015 gingen op de VN-klimaattop in Parijs 195 landen akkoord met een nieuw klimaatverdrag, het Klimaatakkoord van Parijs. Het akkoord is een vervolg op de eerdere klimaatverdragen Wat kan je dan als waterbeheerder? Verwijzen naar presentatie van Casper C. over CO2 en waterbeheer Bron: IPCC 2014, contribution of WG III to fifth Assessment report.  

Klimaat adaptatie Nationale Adaptatie Strategie De Strategie omvat ook het Deltaprogramma. Het Deltaprogramma heeft als doel Nederland beschermen tegen overstromingen, zorgen voor voldoende zoetwater en bijdragen aan een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting Wat doet Nederland voor de ecologie Grote Wateren: Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) Adaptatie (aanpassing) aan klimaatverandering is het proces waardoor samenlevingen de kwetsbaarheid voor klimaatverandering verminderen of waardoor zij profiteren van de kansen die een veranderend klimaat biedt.

Meer ruimte voor natuurlijke ecologische processen: Dijken, dammen, polders en vaargeulverruiming maakten Nederland veilig en welvarend …… … maar verstoren ook de natuurlijke dynamiek van water en sediment … en daarmee de ecologische kwaliteit en de natuur in de grote wateren … wat is er nodig voor robuuste ecologie en natuur? Meer ruimte voor natuurlijke ecologische processen: herstel verbindingen aanleg leefgebieden meer / minder dynamiek

Programmatische aanpak grote wateren PAGW Aanvullende op KRW en N2000 Gericht op systeemingrijpen 33 projecten met als doel: Herstel verbindingen Aanleg leefgebieden, meer habitat diversiteit Meer / minder dynamiek Verkenning hebben groot aantal maatregelen opgeleverd. Binnen de randvoorwaarde van veiligheid en andere eisen aan de omgeving

Programmatische aanpak grote wateren (PAGW) 33 projecten dit jaar starten er vier waarvan 2 in het IJsselmeergebied. Effecten Ijsselmeer beperken zich tot temp ivm vast peil, dus inzetten op diversiteit. Maatregelen: Uitbreiding MW aan beide kanten van houtrib Verbinden oostvaarderplassen en lepelaarsplassen met MM Natuurfunctie Markermeerdijken: voor en achter oevers(paaigebieden) Wieringerhoek: eilanden, verbeteren vismigratie Friese kust: achter en vooroevers 19 verbeteren/in standhouden overgangen en rietontwikkeling 30 opschalen proeg langsdammen 11 IJssel vecht monding; vismigratie WZ: duurzame visserij, beheerautoriteit, duurzame bereikbaarheid

Concluderende opmerkingen Klimaatverandering ook impact op waterkwaliteit en ecologie Om goed voorbereid te zijn nu al inzetten op adaptatie Adresseren van de kennisvragen Ontwikkelingen monitoren: Huidige verschuivingen Effecten van extreme events Bij uitvoering PAGW projecten (learning by doing)

Tot slot PAGW: Kees Wulffraat (WVL – programmamanager) Marieke de Lange (WVL – kennismanager) Kennisvragen: markt (verkenningen) en diverse kennisinstituten Deltares zet ook eigen middelen in voor het klimaat onderzoek Met veel dank aan Ruurd Noordhuis Binnenkort verkrijgbaar: Klimaatscans per watersysteem Waddenzee IJsselmeergebied Grote Rivieren ZW Delta

Dank voor uw aandacht!