Voeding bij de ziekte van Parkinson Parkinsoncafe Harderwijk 22 maart 2017 Saskia van Os, diëtist Eet-Wijzer

Programma Inname levodopa en relatie met eiwit Eiwit verminderen – zin of onzin Onder- of overgewicht Maagledigingsproblemen Obstipatie Kauw en slikproblemen

Voedingswetenschap/richtlijn Richtlijn Voeding bij de ziekte van Parkinson (multidisciplinair) 2012 Patiëntenversie richtlijn Voeding bij de ziekte van Parkinson Richtlijn Diëtetiek bij de ziekte van Parkinson (monodisciplinair) www.parkinsonnet.nl  Parkinson  Behandelrichtlijnen  Richtlijn voeding en diëtetiek

Bekende ziekte ‘Onset’ vaak rond 55-65 ; Normale levensverwachting; Intensief zorggebruik; Langdurig zorggebruik

Voeding en levodopa Inname medicatie Invloed eiwit uit de voeding Andere beinvloedende factoren

Inname medicatie 1/2 uur voor een hoofdmaaltijd of 1 uur na een hoofdmaaltijd Met water, vruchtensap (geen grapefruitsap) of appelmoes Nooit met product dat eiwit bevat! Bij navraag artsen waarom zo gekozen in de CBOrichtlijn, wist men dit eigenlijk niet. Natte vinger werk??? In de literatuur gevonden dat als de medicatie een half uur voor of 2 uur na de maaltijd een betere klinische respons geeft. Gecontroleerd met een looptest en altenerende vingerbeweging

Eiwit

Medicatie /voeding De medicatie wordt van de darm naar het bloed en naar de hersenen getransporteerd door dezelfde cellen als de aminozuren (eiwitten) uit de voeding en kunnen dus elkaar verdringen. Gevolgen: verminderde afgifte Dopamine >>verminderde werking >> responsfluctuaties Let op: persoonlijke gevoeligheid ; niet iedereen is hier gevoelig voor!

Moet iedereen met Parkinson dus eiwitarm eten?

Eiwitten zomaar schrappen: nee ! Eiwitten zijn hard nodig voor opbouw spierweefsel en immuunsysteem, m.n als er (ook) sprake is van (onbedoeld) afvallen Afstemming eiwitten op innametijden en aktiviteiten (meer eiwit bij rust en minder/geen medicatie nodig; bv eiwitrijke bedtimesnack) Verdeling over de dag , pieken/dalen voorkomen (ook eiwitten in de tussendoortjes, niet alles in 1 maaltijd stoppen)

Wanneer eiwit beperken met ernstige responsfluctuaties (veel on/off) Klachten/idee dat medicatie niet werkt Raadpleeg altijd een dietist, ga niet zelf eiwitten schrappen Eiwitbeperking maximaal 1 week uitproberen om te kijken of het effect heeft (persoonlijke gevoeligheid)

Algemeen bij responsfluctuaties Inname medicatie: op tijd ruim voor de maaltijd en met water/sap Maaglediging goed ?? Geen obstipatie ?? Zijn de eiwitten goed over de dag verdeeld (niet te grote pieken) ??

Medicatie Effect Registratie

Vertraagde maaglediging Klachten: Vol gevoel Misselijkheid Slechte eetlust Gevolg: vertraagde afgifte van de Levodopa !! Behandeling: Gebruik van Domperidon Kleine frequente maaltijden met minder vet Evt meer vloeibare voeding

Obstipatie Mogelijke oorzaken: Verminderde darmwerking door ZvP; Spieren kunnen zich niet goed ontspannen; Voeding; Minder beweging.

Obstipatie Gevolgen van obstipatie: Meer onvoorspelbare opname van medicatie Meer kans op responsfluctuaties (Bloem 2010) Invloed op kwaliteit van leven

Behandeling obstipatie Stapsgewijze behandeling Niet medicamenteus: Vocht 1.5-2.0 liter per dag (incl koffie/thee melkprodukten) Vezelrijke voeding 30-40 g per dag Ontbijt gebruiken, regelmatig eten Voldoende beweging Gebruik van vezelpreparaten alleen indien met normale voeding een voldoende vezelinname niet haalbaar is Evt probiotica (weinig wetenschappelijk bewijs, effect is persoonlijk) Indien na twee weken van niet medicamenteuze therapie geen verbetering optreedt of de patiënt ervaart veel hinder van de obstipatie, dan kan worden gestart met medicamenteuze therapie Dit advies wordt in een later stadium natuurlijk lastiger. Met name de eerste 2 punten en voldoende beweging. Eenmaal beperkt in beweging dan kan dit niet meer. Je ontkomt niet aan medicatie of supplementen.

Vezelrijke produkten

Medicamenteuze behandeling Psylliumvezels (Metamucil) Macrogol/Lactulose Contactlaxantia of andere osmotisch werkende laxantia (bv bisacodyl, magnesium oxide) Klysma bij fecale impactie Macrogol = movicolon Klysma ook indien na drie dagen orale therapie bij ernstige klahten geen defecatie heeft plaatsgevonden.

Gewichtsverlies door verminderde inname Factoren die meespelen bij een verminderde energie-inname: Verminderde eetlust: Verminderde smaak en reuk Bijwerkingen medicatie Misselijkheid Vertraagde maaglediging/snel vol gevoel Obstipatie Depressie/cognitieve stoornissen Verslechterde hand-mondcoördinatie Moeite met kauwen en slikken Moeite met bereiden van eten en doen van boodschappen Zorgafhankelijkheid

Gewichtsverlies door verhoogde energie behoefte Tremoren Dyskinesieën Spierrigiditeit We kennen wrs allemaal patienten die heel geleidelijk afvallen, bv 2 kg in een jaar. Het geleidelijke verlies van gewicht lijkt voornamelijk te bestaan uit verlies van vetmassa. Het is onduidelijk wat voor invloed verlies aan vetmassa heeft op de functionaliteit. Ook ernstige dyskinesien lijken meer geassocieerd metverlies van vetmassa. Resultaten uit diverse kleine onderzoeken zijn niet consistent.

Gevolgen gewichtsverlies Verhoogde kans op ondervoeding (verlaagde weerstand/langer herstel ) Laag BMI – verhoogd risico op botfracturen en meer valrisico Afname kwaliteit van leven (niet fit/vermoeid)

Risico op ondervoeding Gewichtsverlies van 5% (3-4 kg) in 1 maand Gewichtsverlies van 10% (6-8 kg) in 6 maanden Blijvende onbedoelde gewichtsafname over een periode van 1-2 jaar In 2011 is richtlijn ondervoeding herzien. Wij houden de defenitie, dietistisch onderzioek en behandeling van deze richtlijn aan. Ook omdat er weinig bekend is over de behandeling van ondervoeding bij de ZvP. Prevalentiecijfers varieren sterk omdat omdat er verschillende criteria voor ondervoeding worden gehanteerd en onderzoeksppoulatie variaren in leeftijd en ernst van de ziekte. De prevalentie cijfers schelen erg sterk omdat er verschillende criteria worden gehanteerd van ondervoeding, de stadium van de ziekte verschilt en de leeftijden van de onderzoeksgroepen verschillen Helaas ontbreekt een gouden standaard voor ondervoeding. Ook internationaal bestaat nog geen consensus.

Ondervoeding Afname gewicht Verminderde wondgenezing/ toename kans decubitus Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand) Afname gewicht en spiermassa Ondervoeding Langere opnameduur Hogere mortaliteit Meer kans op complicaties Hogere mortaliteit Sullivan ‘99 ref 10: (ook tabel van als kaart ooit uitgedeeld; nu ook bij uitreksel) n = 497 chirurgische patiënten (meerderheid chirurgisch, paar medisch, die als slecht gevoed waren, alsnog een chirurgische ingreep nodig hadden) > 65 jaar; opname >4 dagen 2 groepen: Groep I: voldoende eiwit- en energie-inname (> 50% van behoefte); n=395 (19%) Groep II: te lage eiwit- en energie-inname (< 50% van behoefte); n=102 (21%) Mortaliteit in zkh: 1,5 % (6 pat) in groep I vs 11,8% (12 pat) in groep II Mortaliteit 3 maanden na ontslag: 5,8% (23 pat) in groep I vs 15,7% (16 pat) in groep II Bokhorst van -de van der Schueren ‘99 ref 20: n = 64 grote ok ivm vergevorderde hoofd-halskanker VU te A’dam Mannen: significante correlatie tussen preoperatief gewichtsverlies > 5% en de 3-jaarsoverleving. Alle ondervoede (preoperatief gewichtsverlies > 5% )mannen met ernstige postoperatieve complicaties zijn binnen 1,5 jaar na ok overleden Afname kwaliteit van leven Hogere behandelingskosten

Voeding aanpassen Energie- eiwitverrijkt dieet 3 hoofdmaaltijden 3 tussenmaaltijden/ eiwitrijke tussendoortjes Volle producten Water/koffie/thee vervangen door dranken met energie Evt aanvullende dieetpreparaten (io met diëtist)

Laag BMI – verhoogd risico op botfracturen Botbreuken(heup) komen meer voor bij de ZvP(Sato,2000) Vanwege groter valgevaar Vooral bij oudere patiënten/vrouwelijke patiënten Vooral bij patiënten met een lage BMI Bij de ZvP – extra aandacht voor Calcium en Vitamine D

Andere voedingsgerelateerde problemen Gewichtstoename Na DBS : 5-10 kg aankomen Veranderde leefstijl Medicatie die eetlust of vetopslag bevorderen

Ongewenste gewichtstoename Doel: Afvallen of Voorkomen van verdere gewichtsstijging Adviezen: Energiebeperkt dieet o.b.v. Richtlijnen goede voeding Bewegingsadvies eventueel i.c.m. fysiotherapie en/of beweeggroepen

Kauw- en slikproblemen nauwe samenwerking tussen logopedist en diëtist Logopedist bepaalt welke consistenties van eten en drinken de cliënt veilig kan slikken

Aandachtspunten Portiegrootte – 6 maaltijden per dag Afwisseling Koud- warm Zoet-hartig Recepten en tips bereiding Gebruik verdikkingsmiddelen In overleg met de dietist dieetproducten zoals vruchtenmoes, pudding, drinkvoeding IK weet nooit zo goed wat dietisten graag willen weten, waar zit voor jullie het probleem? Portie gaan wij vanuit niet groter dan 500 ml. Warme maaltijd is vooral stamppotten maar als het kan pasta met saus, voor vlees gebruik een keukenmachine, de dikte zo maken dat het past bij de bedoelde consistentie. Broodmaaltijden kan lopen van brood zonder korst tot dunne pappen. Probleem als mensenniet van melkproducten houden. Je hoopt nog op kwark, yogurt, anders toch drinkvoeding.

Nieuwe website www.moeilijkslikken.nl

Informatieve website http://www.parkiskookatelier.be/

Kookboek www.bol.com

Boodschap Zorg voor een goeie inname van de medicatie Op tijd Half uur voor de maaltijd of uur erna Met water, vruchtensap of appelmoes Zorg voor een goede en regelmatige ontlasting Let op de maaglediging, eet frequent en kleine porties, evt. starten met domperidon Weeg uzelf regelmatig (1x 2-3 weken) en voorkom onder/overgewicht Bij responsfluctuaties Zorg voor een goede eiwitverdeling Probeer zo nodig een voeding met minder eiwitten voor 1 week

Ga bij vragen over uw voeding of gewicht en individueel dieetadvies naar een diëtist aangesloten bij Parkinsonnet 3 uur vergoeding uit de basisverzekering; in sommige aanvullende verzekeringen extra Multidisciplinaire samenwerking met oa fysio, ergo, logo en psycholoog

Vragen