Burgerschap en burgerschapsonderwijs in ontwikkeling Burgerschap en burgerschapsonderwijs in ontwikkeling. Wat weten we ervan? Geert ten Dam

International Civic and Citizenship Education Study ICCS 2016 Burgerschapscompetenties leerlingen | kennis, houdingen, vaardigheid, gedrag Burgerschapsonderwijs scholen | 2e leerjaar voortgezet onderwijs Periodiek | 2009, 2016 Internationaal vergelijkend | 24 landen, wereldwijd

Design ICCS 2016: Vragenlijsten Leerlingen Docenten Kennistest: weten, beredeneren en toepassen Algemene leerlingenvragenlijst: houdingen, vaardigheid, gedrag | onderwijs Europese module: Europa specifieke vragen Docentvragenlijst: Onderwijs, bekwaamheid, schoolklimaat Afdelings-/schoolleiders Schoolvragenlijst: Onderwijs, context

Deelnemende landen ICCS 2016 Europa (16) België (Vlaanderen) Bulgarije, Denemarken Duitsland (Noordrijn-Westfalen), Estland Finland Italië Kroatië Letland Litouwen Malta Nederland Noorwegen Rusland Slovenië Zweden Azië (3) Hong Kong Taiwan Zuid-Korea ”vergelijkingslanden” Nederland België (Vlaanderen) Denemarken Finland Noorwegen Zweden HDI >0,90 HDI Human Development Index = UN indicator voor ‘menselijke ontwikkeling’ (volksgezondheid, onderwijs, levensstandaard) Latijns-Amerika (5) Chili Colombia Dominicaanse Republiek Mexico Peru

Gelijke rechten voor mannen en vrouwen (Gelijke banen, lonen, functies in de politiek) Schaalscore = significant meer ondersteuning dan ICCS landen = significant minder dan vergelijkingslanden

Gelijke rechten voor etnische groepen (Gelijke opleiding, banen, rechten en plichten, respect) Schaalscore = significant minder dan ICCS landen = significant minder dan vergelijkingslanden

Vertrouwen in eigen vaardigheden (bijv Vertrouwen in eigen vaardigheden (bijv. standpunt verdedigen, debat volgen) 47% van de leerlingen beoordeelt eigen burgerschapsvaardigheden negatief Schaalscore = significant minder dan ICCS landen = significant minder dan vergelijkingslanden

Burgerschapskennis 2009-2016 Schaalscore = significant meer dan ICCS gemiddelde = significant minder dan vergelijkingslanden

Niveaus burgerschapskennis Dus: in Nederland minder hoog (C en D) en meer laag (A en B) scorende leerlingen.

Sekseverschillen + Burgerschapskennis Jongens Meisjes Burgerschapskennis + Vertrouwen in maatschappelijke instituties Ondersteuning gelijke rechten mannen en vrouwen Ondersteuning gelijke rechten voor etnische groepen Belang van samenwerking in Europa Burgerschapsvaardigheden Verwacht toekomstig stemgedrag Maatschappelijke participatie

Opleidingsniveau ouders Lager Hoger Burgerschapskennis + + Vertrouwen in maatschappelijke instituties + Ondersteuning gelijke rechten mannen en vrouwen Ondersteuning gelijke rechten voor etnische groepen Belang van samenwerking in Europa Burgerschapsvaardigheden Verwacht toekomstig stemgedrag Maatschappelijke participatie

Migratieachtergrond + + + Burgerschapskennis Geen Wel Burgerschapskennis + Vertrouwen in maatschappelijke instituties + + Ondersteuning gelijke rechten mannen en vrouwen Ondersteuning gelijke rechten voor etnische groepen Belang van samenwerking in Europa Burgerschapsvaardigheden Verwacht toekomstig stemgedrag Maatschappelijke participatie

Verschillen tussen schooltypen in Nederland Kennis Schaalscore Vergelijking met 2009 Havo en vwo leerlingen scoren in 2016 hoger op de kennistest dan in 2009 Burgerschapskennis van vmbo leerlingen is er niet op vooruit gegaan Dus: Het verschil tussen vmbo en havo/vwo leerlingen is groter geworden

Verschillen tussen schooltypen Schaalscore

Burgerschapsonderwijs van school

Deelname democratische activiteiten = significant minder dan ICCS landen = significant minder dan vergelijkingslanden

In Nederland worden voor burgerschapsonderwijs relatief weinig verschillende werkvormen gebruikt. Minder deelname aan democratische activiteiten op school. Minder inspraak op scholen. Minder milieuvriendelijke maatregelen. Leerlingen geven aan relatief weinig over onderwerpen m.b.t. burgerschap te leren. Docenten voelen zich bekwaam om kritisch denken te onderwijzen, en minder bekwaam om inhoudelijke maatschappelijke thema’s te onderwijzen.

Aandacht voor maatschappelijke thema’s (percentages leerlingen die aangeven te hebben geleerd over…)

Klasklimaat (percepties van leerlingen over tot in hoeverre sprake is van…) Schaalscore

Hoe kunnen scholen het verschil maken? Open klasklimaat Inhoudelijke aandacht voor burgerschap Burgerschapsactiviteiten binnen en buiten de school

Voornaamste conclusies Beeld niet gunstig - Kan / moet beter - Vraag voor samenleving, scholen, beleid Het komt niet vanzelf goed - Verduidelijking & gemeenschappelijke kern - Ondersteuning Vrijheid aan scholen laten - Eigen levensbeschouwelijke oriëntatie en pedagogische visie - Goed burgerschap is niet eenduidig

Meer lezen? Munniksma, Dijkstra, Van der Veen, Ledoux, Van de Werfhorst, & Ten Dam (2017) Burgerschap in het voortgezet onderwijs. Nederland in vergelijkend perspectief, UvA. Schulz, Carstens, Losito & Fraillon (2017) Becoming Citizens in a Changing World ICCS 2016 International Report. IEA: Amsterdam. http://iccs.iea.nl/cycles/2016/findings/ http://www.iccs-nederland.nl/