Burn-out, wat is het en waarom is het zo’n groot probleem? Burn-out in de huisartsenpraktijk maart-april 2008 Burn-out, wat is het en waarom is het zo’n groot probleem? The Human Link Tine Daeseleire & Ariane Pierrard www.thehumanlink.be admin@thehumanlink.be INSTEEK Seminarie “Burn-out en Re-integratie” : ”Stress en burn-out en de reactie van de wetgever daarop in de vorm van de nieuwe re-integratiewet”. 12u30-13u00: Burn-out, wat is het en waarom is het zo’n groot probleem? The Human Link, bureau gespecialiseerd in gezondheidsgedrag en preventiebeleid 13u00-13u30: De nieuwe re-integratiewet, wat is het wel en wat is het niet? Mevrouw Nadine Gilis, Juriste bij de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg 13u30-14u00: Koffie, vragenuurtje, discussie en slot © The Human Link

Burn-out in de huisartsenpraktijk maart-april 2008 The Human Link Gedragstherapeutisch expertisecentrum: Stress Nadruk op PREVENTIE op niveau van organisaties, teams en individuen Primaire preventie: gezonde mensen gezond houden Secundaire preventie: signalen vroegtijdig signaleren en hanteren Tertiaire preventie: schade beperken: omgaan met burn-out Gedragstherapeutisch: gebaseerd op wetenschappelijke inzichten uit de experimentele psychologie; klachtgericht Primaire preventie: psycho-educatieve cursussen voor medewerkers of particulieren opleidingen en vergaderingen rond beleid in organisaties sensibilisatiesessies opleidingen voor leidinggevenden om preventief met stress aan de slag te gaan Secundaire preventie Psycho-educatieve cursus voor particulieren en medewerkers Opleidingen aan huisartsen of arbeidsgeneesheren om sneller klachten te detecteren en behandelen Opleidingen aan HR, preventie-adviseurs, vertrouwenspersonen rond preventie van burn-out Opleidingen aan leidinggevenden om signalen te herkennen en bespreekbaar te maken Tertiaire preventie Therapie voor mensen met burn-out klachten Individueel Groep Coachingtrajecten waarbij de organisatie betrokken wordt Opleiding aan psychologen om burn-out adequaat te behandelen Opleiding aan leidinggevenden en management m.b.t. omgaan met afwezigheid en reïntegratie © The Human Link

Wat komen we tegen in de praktijk? Ik zit 6 maanden thuis en ik word nog steeds emotioneel als ik aan het werk denk. Zo kan ik toch niet terugkomen. Moet ik toch hulp zoeken? Er zal op het werk nog niets veranderd zijn, dus als ik nu terugga dan loopt het sowieso terug mis. Ik weet niet wat ik moet doen? Mijn psycholoog zegt dat ik nog niet klaar ben om terug te gaan. Hoe weet ik of ik er klaar voor ben? Mijn baas heeft gezegd 'pak je tijd en kom pas terug als je helemaal de oude bent'. Maar als ik nog maar denk over werkhervatting, slaap ik al slecht…” Boodschap

Wat is burn-out? Hoe is het zover kunnen komen? Hoe vaak komt het voor? Hoe kom je er weer uit?

Burn-out Klachten zijn in hoofdzaak gerelateerd aan de werkomstandigheden > 1 jaar zonder recuperatie > 3 maanden zonder recuperatie Stress Overspanning Burn-out Bevlogen Emotionele uitputting: Van energiek naar mentaal en fysiek moe Depersonalisatie: Van betrokkenheid naar cynisme en gelatenheid (Gevoel van te) falen: Objectief meer fouten, subjectief uitvergroot Burn-out = eindstadium van langdurig proces Komt vaak voor bij gezonde mensen die geen psychische problemen tegenkwamen in hun leven Komt vooral voor bij mensen die zeer gemotiveerd & betrokken zijn bij hun werk: zeer gemotiveerd & betrokken starten, maakt mensen ok kwetsbaar -> meer kansen op teleurstelling Sluimerend proces dat al zeer lang bezig is, langer dan een jaar Gevolg van chronische overbelasting die je probeert op te lossen op een passieve manier (afstand nemen, stress vermijden, relativeren, …) => verder uitputten

Burn-out in de huisartsenpraktijk maart-april 2008 Wat is burn-out? Hoe is het zover kunnen komen? Hoe vaak komt het voor? Hoe kom je er weer uit? © The Human Link

Je moet in vuur en vlam gestaan hebben Burn-out Je moet in vuur en vlam gestaan hebben om opgebrand te geraken !

“Eiken kraken, populieren zwiepen….”

Wat is burn-out? Hoe is het zover kunnen komen? Hoe vaak komt het voor? Hoe kom je er weer uit?

Prevalentie Cijfers uiteenlopend: Onderzoek i.o.v. FOD Waso (2010)= Onderzoek i.o.v. FOD volksgezondheid (2013); ziekenhuiscontext Burn-out Risico op… Aantal actieve belgen 0,8% 22% 19000 Burn-out Risico op… Aantal actieve belgen 6,6% 13.5% - Hansez, I., Mairiaux, P., Firket, P., & Braeckman, L. (2010). Onderzoek naar burn-out bij de belgische beroepsbevolking: samenvatting van het eindverslag. Vandenbroeck, S., Vanbelle, E., De Witte, H., Moerenhout, E., Sercu, M. De Man, H., Vanhaecht, K., Van Gerven, E., Sermeus, W., & Godderis, L. (2013). Samenvattende rapport: een onderzoek naar burn-out en bevlogenheid bij artsen en verpleegkundigen in Belgische Ziekenhuizen.

BURNOUT GEVOLGEN Gezondheids- klachten Ziekteverzuim WEB-model: werkstressoren en energiebronnen burnout. Bakker et al. 1996 BURNOUT GEVOLGEN Gezondheids- klachten Ziekteverzuim Lage productiviteit Minder prestaties Lage commitment Personeelsverloop Ontevreden cliënten Enz werkdruk draaglast rolconflict Werk- stressoren UITPUTTING emot. belasting enz + draagkracht autonomie/ regelruimte feedback Er is veel veranderd de laatste jaren: veel outsourcing – herstructureringen – weinig voorspelbaarheid Energie- bronnen CYNISME vaardigheidsben. Sociale steun © The Human Link

Wat is burn-out? Hoe is het zover kunnen komen? Hoe vaak komt het voor? Hoe kom je er weer uit?

Je staat er niet alleen voor Iedereen heeft een rol… Je staat er niet alleen voor

Preventiebeleid/ vaardigheden Burn-out in de huisartsenpraktijk maart-april 2008 Preventiebeleid/ vaardigheden Primaire preventie Secundaire preventie Tertiaire preventie Medewerker/Collegiale steun: zelfzorg, teamzorg HRM/ Preventie-adviseur Directie en kaderleden Leidinggevende Bedrijfsarts Klinisch psycholoog Vertrouwenspersoon Beleid opstellen Sensibiliseren Ingrijpen op balans – bespreekbaar maken van balans Exploratie/detectie/ bespreekbaar maken van signalen Inzicht en acceptatie d.m.v. psycho-educatie Handvatten aanreiken Ziekteverlof bespreekbaar maken Contact houden Motiverend verwijzen Opvolgen en begeleiden van reïntegratie © The Human Link

Behandelplan Actieve interventieprogramma’s gebaseerd op cognitieve gedragstherapie (Schaufeli en Enzmann, 1998): Beste resultaten: 80 % verbetering klachten MAAR Als er een actieve rol wordt gespeeld door de organisatie: Snellere re-integratie Sterkere verbetering in depersonalisatiefactor Blonk, R.W.B. & Brenninkmeijer, V. (2006). Return to work: a comparison of two cognitive behavioural interventions in cases o work-related psychological complaits among the self-empoyed. Work and stress, 20(2), 129-144. Hätinen, M., Kinnunen, U., Pekkonen, M., & Kalimo, R. (2007). Comparing two burnout interventions: Perceived job control mediates decreases n burnout. International Journal of Stress Management, 14, 227-248.

Rol van klinisch psycholoog Kortdurende coaching Tertiaire preventie + leidinggevende + Preventie-adviseur + HR THL is er ook voor mensen die in burnout stadium terceht komen, wel vlug tot actief hesrtel komen, kortdurend en Heel belangrijk de context meenemen in het herstel: daardoor gebeurt reïntegratie sneller en voorkomen we herval (Studies bleek: depersonalisatie wordt ook beïnvloed) + Bedrijfsarts

Uitgangspunten bij reïntegratie Reïntegratie en hervalpreventie: geïntegreerde aanpak noodzakelijk BA/PA, huisarts, klinisch psycholoog, HRM, LG, collega ‘s Twee perspectieven belangrijk: individueel organisatorisch Zo snel mogelijk maar geleidelijk Begeleiding is verschillend naargelang werkgerelateerde problematiek andere problemen, thematiek

Coachingtraject The Human Link Doorverwijzing: preventieadviseur, HRM, bedrijfsarts, particulier… Wat? Combinatie van: Sessies in het bedrijf: gezamenlijke sessies (LG/HRM of BA + medewerker + klinisch psycholoog van THL) Exploratiesessie: erkenning, hoe is het zover kunnen komen? Re-integratiesessie : na afwezigheid voorbereidingsplan om te reïntegreren (reïntegratieplan), Evaluatiesessie: hoe kunnen we voorkomen dat het terug zover komt Individuele coachingsessies (max 10 uren, re-integratie binnen 3 maanden) Actief herstel: doen!!! Contact met HRM op regelmatige basis + overleg via medewerker wordt gestimuleerd © The Human Link

Erkenning door de organisatie voor ‘hoe het zover is kunnen komen’ Afspraken maken mbt Afstand van het werk: tel, mail…  om te kúnnen recupereren Boodschap aan collega’s  bezorgdheid staat recuperatie in de weg Contact tijdens afwezigheid  stap naar re-integratie te verkleinen Afspraken om elkaar op de hoogte te houden Opvolging van het team dat achterblijft Haalbaarheid van (tijdelijke) voorstellen aftoetsen in werk Niet wachten met werkhervatting tot volledig herstel Re-integratie voorbereiden (met werkgever) Praktische afspraken (deeltijds – tijdelijke maatregelen) Communicatie in team Bij voorkeur (eerst) in zelfde werksituatie Vinger aan de pols

Klinisch psycholoog: waarvoor? Andere Psychische problemen veroorzaakt door de werksituatie Traumatische gebeurtenissen, bijv.: plotse overplaatsing plotse emotionele uitbarsting verlies collega ongeluk collega.... Verwerking van moeilijke beslissingen in de werksituatie Interactionele problemen Spreekangst... Psychische problemen met gevolgen voor de werksituatie Depressieve gevoelens, manische depressiviteit, angstproblemen ...

Burnout Primaire Preventie Secundaire preventie Tertiaire preventie (gezonde mensen gezond houden) Secundaire preventie (voorkomen dat mensen verder afglijden) Tertiaire preventie (efficiënt herstel en voorkomen van herval) Stress Overspanning Burn-out Bevlogen Burn-out = eindstadium van langdurig proces Komt vaak voor bij gezonde mensen die geen psychische problemen tegenkwamen in hun leven Komt vooral voor bij mensen die zeer gemotiveerd & betrokken zijn bij hun werk: zeer gemotiveerd & betrokken starten, maakt mensen ok kwetsbaar -> meer kansen op teleurstelling Sluimerend proces dat al zeer lang bezig is, langer dan een jaar Gevolg van chronische overbelasting die je probeert op te lossen op een passieve manier (afstand nemen, stress vermijden, relativeren, …) => verder uitputten

Behandeling Actieve interventies gebaseerd op cogn. Gedragstherapie beste resultaten - werk wordt sneller hervat en klachten nemen af (Van Der Klink et al. 2003, Terluin, 2005) MAAR Ook educatieve groepstrainingen  reductie van spanningsklachten en meer arbeidssatisfactie (Terluin, 2005) Even goede resultaten met standaardgroepspakket indien goede indicatiestelling en actieve inzet

Behandelplan Actieve interventieprogramma’s gebaseerd op cognitieve gedragstherapie (Schaufeli en Enzmann, 1998): Beste resultaten: 80 % verbetering klachten MAAR Het voorkómen van burn-out is bij uitstek een taak waarin de organisatie kan ondersteunen.

Meestal geen “drastische switch” nodig… Kijk verder dan enkel de impact die je (meestal niet) hebt op de werkdruk stress ≠ werkdruk

Waar heb je zelf een impact op. WEB-model: werkstressoren en energiebronnen burnout. Bakker et al. 1996 BURNOUT GEVOLGEN Gezondheids- klachten Ziekteverzuim Lage productiviteit Minder prestaties Lage commitment Personeelsverloop Ontevreden cliënten Enz werkdruk draaglast Waar heb je zelf een impact op. rolconflict Werk- stressoren UITPUTTING Bewaak je recuperatie. emot. belasting enz Zoek naar wat belangrijk/waardevol is. + draagkracht autonomie/ regelruimte Vergeet niet je draagkracht op te krikken (ipv alleen de draaglast onder de loep te nemen). feedback Beklemtonen: herstel bij burn-out = opladen van de batterij + nadat de batterij min of meer is opgeladen een plan maken wat er “anders” moet naar de toekomst toe. Betrek de organisatie. Energie- bronnen CYNISME vaardigheidsben. Sociale steun © The Human Link

Rol van klinisch psycholoog NEEN! Veel mensen veronderstellen dat we therapie geven aan mensen met stressklachten, neen doen we niet, mensen zijn zoals u en ik en hoeven geen therapeut of externe psycholoog

Rol van klinisch psycholoog Primaire preventie Secundaire preventie Leidinggevende HR Preventie-adviseur Bedrijfsarts Wat doen we wel: organisaties sterker maken, welzijn niet outsourcen Wij proberen mensen uit organisatie op te leiden om de rol op te nemen die belangrijk is bij het preventie beleid van burnout Als je meer wil weten over activiteiten, kom naar de stand Zorgen dat mensen met stressklachten goed opgevangen worden in de organisatie zodat ze geen therapie nodig hebben Dit is secundaire preventie Buiten feit dat er enkel aandacht is voor mensen met stressklachten, hebben we ook een aanbod zodat mensen niet gestresseerd hoeven te geraken Primaire preventie Team, Mws

Burn-out in de huisartsenpraktijk maart-april 2008 Aanbod The Human Link Primaire preventie: beleid met werkgroep, management, vakbond, sensibilisaties voor alle medewerkers rond zelfzorg, teamzorg LG: stress bespreken alvorens iemand last heeft Secundaire preventie Sessies voor management: Preventie van Burn-Out Cursus Stressbeheersing: 4 halve dagen (psycho-educatief voor grote groepen en interactieve versie) Opleidingen specifieke rol bij “preventie van B.O”  aan LG/ HRM / huisartsen / psychologen / preventieadviseurs /bedrijfsartsen / vertrouwenspersoon /... Vb Gemotiveerd doorverwijzen voor HRM’s met acteur Primaire preventie: beleid met werkgroep, management, vakbond, sensibilisaties voor alle medewerkers rond zelfzorg, teamzorg LG: stress bespreken alvorens iemand last heeft Secundaire preventie Sessies voor management: Preventie van Burn-Out Cursus Stressbeheersing: 4 halve dagen (psycho-educatief voor grote groepen en interactieve versie) Opleidingen specifieke rol bij “preventie van B.O”  aan LG/ HRM / huisartsen / psychologen / preventieadviseurs /bedrijfsartsen / vertrouwenspersoon /... Vb Gemotiveerd doorverwijzen voor HRM’s met acteur © The Human Link

Zorg voor elkaar In het noorden van Perzië zonk een man weg in een moeras. Alleen zijn hoofd kwam nog boven het slijk uit. Luidkeels schreeuwde hij om hulp. Al spoedig verzamelde zich een menigte bij de plek des onheils. Iemand had de moed om de ongelukkige te helpen. ‘Geef me je hand’, riep hij hem toe. ‘Ik zal je uit het moeras trekken’. Maar de verdrinkende man bleef om hulp roepen en deed niets waardoor de andere hem eruit kon trekken. ‘Geef me je hand!’ moedigde hij meermalen aan. Het antwoord was slechts een erbarmelijk geschreeuw om hulp. Toen bemoeide een andere man zich ermee: ‘Je ziet toch dat hij je nooit zijn hand zal geven. Geef hem jouw hand, dan kan je hem redden’