Ambassadeur fixatiearme zorg Kristien Scheepmans Voorstelling mezelf Vragen naar deelnemers en disciplines

Praktijkrichtlijn: Streven naar fixatiearme thuiszorg

Inleiding

Inleiding Fixatie in de thuiszorg een probleem? Huidige trends: Verschuiving van focus van de zorg naar de thuiszorg Toename van het aantal kwetsbare oudere personen → verhoogd risico voor/op fixatie Toenemende confrontatie van zorgverleners met fixatie Fixatie = één van de uitdagingen van de thuiszorg!!

Inleiding – een voorbeeld

Inleiding – een voorbeeld Een oudere patiënt met vergevorderde dementie Verzorgd door haar dochter Achteruitgang van fysieke toestand: naast slaapkamer dochter, een ziekenhuisbed ‘gekantelde’ geriatrische stoel + boven blijven roepen van patiënt tijdens de verzorging: agressief → ‘klem tussen matras en bedhekken’ ‘s avonds: medicatie -> ‘degelijke nachtrust’

Inleiding – definitie Vrijheidsbeperkende maatregelen “alle materialen en handelingen, uitgevoerd door zorgverleners of mantelzorgers, die de vrijheid van een individu op één of andere manier beperken” Fysieke fixatie

Inleiding – definitie Fysieke fixatie Elke handelingsmethode, elke vorm van materiaal of elke soort uitrusting dat aan of in de buurt van het lichaam van een persoon wordt gebruikt met de opzettelijke bedoeling dat de persoon deze niet kan verwijderen en die de bewegingsvrijheid beperkt (Retsas, 1998)

Inleiding – definitie Lendegordel + polsbanden Gekantelde relaxzetel Woningaanpassing Zware tafel tegen de zetel Onrustvest + bedhekken Afzondering, opsluiten Lakens, windels om een persoon in stoel of bed te houden Slaapzak / aangepast kledij

Overzicht Inleiding Toelichting van de praktijkrichtlijn

Streven naar een fixatiearme thuiszorg Patiëntenpopulatie Thuiswonende personen van 60 jaar en ouder met thuiszorg met een verhoogde kans op het gebruik van fysieke fixatie die thuis (eigen woning) wonen of inwonen bij familie of wonen in een thuisvervangende omgeving zoals een assistentiewoning

Streven naar een fixatiearme thuiszorg Doel Optimaliseren van kwaliteit van zorg in de thuiszorg Bewust en omzichtig te werken rond fysieke fixatie

Streven naar een fixatiearme thuiszorg Gebruikers Professionele zorgactoren werkzaam in de thuiszorg: thuisverpleegkundigen huisartsen zorgkundigen verzorgenden ergotherapeuten kinesitherapeuten …

Streven naar een fixatiearme thuiszorg Methodologie Opzoeken van bestaande nationale en internationale richtlijnen Systematisch literatuuronderzoek in antwoord op zes klinische vragen I.s.m. multidisciplinaire werkgroep:

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Gevalideerd door CEBAM

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Wat wordt er verstaan onder fysieke fixatie in de thuiszorg? Definitie fysieke fixatie van Retsas (1998) [1] ‘elke handelingsmethode, materiaal of uitrusting aan of in de buurt van het lichaam van een persoon met de opzettelijke bedoeling dat de persoon deze niet kan verwijderen en die de bewegingsvrijheid beperkt’

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Wat wordt er verstaan onder fysieke fixatie in de thuiszorg? Voorbeelden: bed tegen muur waardoor de persoon niet uit bed kan stoel tegen tafel plaatsen kamerdeur / huis op slot remmen op rolstoel gekantelde zetel / stoel zelfgemaakte materialen

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Wat wordt er verstaan onder fysieke fixatie in de thuiszorg? Zorgverleners moeten zich bewust zijn dat elke toegepaste maatregel die de (bewegings)vrijheid beperkt (ongeacht het doel) = fixatie [2]

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Welke factoren verhogen het risico op fixatie in de thuiszorg? Een complex geheel van factoren [3]: persoons- (vb. mobiliteit) en contextgebonden (vb. vraag familie) factoren kennis en attitude zorgverleners cultuur van de zorgorganisatie wetgeving

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Wat zijn de gevolgen en de impact van het gebruik van fysieke fixatie in de thuiszorg? [4] Negatieve gevolgen voor de patiënt (vb. decubutis, kneuzingen, spierkracht, gevoelens van schaamte, angst, discomfort) [5] Impact op mantelzorger (vb. gevoelens van schuld, kwaadheid) [6] Impact op zorgverleners (vb. schuld, frustratie, ongemak, morele conflicten)

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Welk ethisch en juridisch kader moet gehanteerd worden bij de beslissing en de toepassing van fysieke fixatie in de thuiszorg?

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Ethisch kader* Waarden, normen en redenen kritisch en zorgvuldig met elkaar afwegen in het kader van menswaardige zorg [7] respecteren van waardigheid autonomie bevorderen van integraal welzijn zelfredzaamheid *Uit Cirkels van Zorg, hoofdstuk 3 ‘Van gebonden zorg naar verbonden zorg. Vrijheidsbeperking bij ouderen, p 69 – 73, Gastmans & Vanlaere, 2005)

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Juridisch kader* Fixatie enkel als uitzonderingsmaatreglel [8]: Duidelijke rapportage in het patiëntendossier Proces van zorgvuldig handeling in kaart brengen

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Hoe kan een fixatiearme omgeving gerealiseerd worden? Fixatiearme omgeving veronderstelt [9]: grondige anamnese: zicht krijgen op persoons- en contextgebonden factoren multidisciplinair samenwerken proactieve en transparante communicatie met alle betrokkenen interdisciplinair plan opstellen

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Hoe kan een fixatiearme omgeving gerealiseerd worden? Vallen Agitatie en verwardheid Dwalen Delirant gedrag Medische redenen Optimaliseer de omgeving Veranderingen / alternatieven in en om het bed Ondersteuning van de persoon Bij het rondlopen Persoon in bed of in zetel plaatsen

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Hoe kan een fixatiearme omgeving gerealiseerd worden?

Streven naar een fixatiearme thuiszorg 6 klinische vragen – 10 aanbevelingen Welke stappen moeten ondernomen worden en wie moet betrokken worden bij het beslissingsproces en de uitvoering van fysieke fixatie in de thuiszorg om kwaliteitsvolle zorg te leveren? [10]

Voorlopig geen indicatie voor fysieke fixatie De zorgverlener wordt geconfronteerd met situaties waarin fysieke fixatie: overwogen kan worden, gevraagd wordt (patiënt, familie, zorgverlener, ...), reeds aanwezig is NEE Voorlopig geen indicatie voor fysieke fixatie Anamnese van de probleemsituatie: Wie stelt welke vraag en waarom wordt: fixatie overwogen? naar fixatie gevraagd? fixatie reeds toegepast? Standpunt van: patiënt? familie/mantelzorger? zorgverlener? Evaluatie van: persoonsgebonden factoren (bv. cognitie, mobiliteit) contextgebonden factoren (bv. draaglast / draagkracht mantelzorger)? andere contextgebonden factoren? Verzamel gegevens over: wilsbekwaamheid van patiënt en indien beschikbaar, gegevens over een voorafgaande weigering van toestemming. Welke professionele hulp is reeds aanwezig?

Organiseer een multidisciplinair overleg Bepaal wie aanwezig moet zijn: patiënt familie/mantelzorger aangewezen of bij wet bevoegde vertegenwoordiger relevante zorgactoren: minstens de verpleegkundige huisarts Inhoud? Aanvulling en verdere bespreking van anamnese Beoordeel beslissingsbekwaamheid van patiënt: door de behandelende arts in overleg met het multidisciplinair team indien nodig, vraag advies van psychiater of geriater Bij medische problemen zoals vallen, agitatie en onrustig gedrag (al dan niet door medicatiegebruik), overmatig dwalen, delirant gedrag: maak afspraken over behandeling en opvolging Evalueer de voor- en nadelen van alle opties, rekening houdend met proportionaliteitsprincipe en beslis Bespreek plan van aanpak

voer het plan uit conform de afspraken Alternatieven Rapporteer in het patiëntendossier: afspraken, motivaties, deelnemers, alternatieven. Informeer de huisarts en andere relevante partners indien hij/zij niet aanwezig waren op het overleg. Zorgverlening: voer het plan uit conform de afspraken rapporteer de uitvoerde zorg in het patiëntendossier /zorgenplan / communicatieschrift/ ... Evalueer: Regelmatige tijdstippen Rapporteer en informeer over evolutie van gewijzigde situatie Organiseer een multidisciplinair overleg Alternatieven succesvol? Alternatieven niet succesvol?

Alternatieven Fixatie: toestemming van patiënt of van zijn vertegenwoordiger beslissingsbekwame patiënt: toestemming is vereist bij weigering geen fixatie bespreken in overleg + rapportage in patiëntendossier beslissingsonbekwame patiënt: voorafgaande weigering van patiënt = eerbiedigen afwezigheid van weigering: toestemming vragen aan vertegenwoordiger bij conflict tussen vertegenwoordigers van dezelfde rang of wanneer er geen vertegenwoordigers zijn: → verpleegkundige /arts = belangenbehartiger en beslist Rapporteer in het patiëntendossier: afspraken, motivaties, deelnemers, alternatieven. Informeer de huisarts en andere relevante partners indien hij/zij niet aanwezig waren op het overleg.

Fixatie: gebruik veilige maatregelen in functie van situatie zorgcoördinatie door verpleegkundige maak afspraken rond taakverdeling handel volgens proportionaliteitsprincipe: nadelen, risico en grootte van schade verbonden aan fixatie in verhouding met ernst van toestand en de verwachte voordelen voor patiënt. licht de patiënt in breng materialen veilig aan controleer in functie van onderlinge afspraken en fixatiemiddel: vitale paramaters, huid, uitscheiding, psychosociale toestand patiënt, instructies andere zorgverstrekkers, … zorg voor: maximaal comfort competent toezicht (in samenspraak met patiënt, familie en andere betrokkenen) adequaat oproepsysteem, indien nodig Rapporteer in het patiëntendossier en in eigen organisatie: observaties, probleem, beslissing, afspraken Evalueer de fixatie : beperk fixatie in tijd bouw zo snel mogelijk af Rapporteer de evaluatie en de daarop volgende beslissingen in patiëntendossier

gevraagd wordt (patiënt, familie, zorgverlener, ...), De zorgverlener wordt geconfronteerd met situaties waarin fysieke fixatie: overwogen kan worden, gevraagd wordt (patiënt, familie, zorgverlener, ...), reeds aanwezig is. NEE JA Voorlopig geen indicatie voor fysieke fixatie Anamnese van de probleemsituatie JA Verpleegkundige of arts beslissen autonoom in het belang van patiënt Zorgkundige, verzorgende, andere betrokkenen: vraag medische bijstand (112, huisarts) informeer zo snel als mogelijk de familie Fixatie: gebruik veilige maatregelen zorgcoördinatie door verpleegkundige …

Informeer zo snel als mogelijk: de huisarts en overleg telefonisch de familie, andere zorgactoren Rapporteer in patiëntendossier en in eigen organisatie: observaties, probleem, beslissing, afspraken Plan zo snel mogelijk een overleg met familie, patiënt, arts en betrokken zorgactoren. Evalueer de fixatie en acuutheid van de situatie: beperk fixatie in tijd bouw zo snel mogelijk af Rapporteer de evaluatie en de daarop volgende beslissingen in patiëntendossier Is er risico op fysieke/psychische schade voor patiënt, familie, mantelzorger, zorgverlener, anderen?

Tot slot Hartelijk dank voor jullie aandacht! Voor vragen? Contactgegevens: Kristien.Scheepmans@vlaanderen.wgk.be