Studiedag over soja & eiwittransitie Feeding the Foodture Studiedag over soja & eiwittransitie

Belang van soja binnen de eiwittransitie Studiedag Rikolto Leuven: Feeding the Foodture – Soja en eiwittransitie Joris Relaes 14 juni 2018

Soja een boon met vele eigenschappen Meest geconsumeerde plantaardige olie Belangrijkste bron voor de veevoeding Samenstelling soja in % Voordelen soja t.o.v. andere eiwitgewassen: Hoog eiwitgehalte Gunstige aminozuursamenstelling (lysine) Hoge darmverteerbaarheid na verhitting Optimale benutting van alle componenten (olie + schroot)

De sojaketen Sojabonen Landbouwers Direct gebruik volledige bonen (10%) Verwerking “crushen” (90%) Verwerkers van plantaardige oliën en vetten Zaaizaad Sojaolie (19%) Sojameel (79%) Voedingsproducenten Diervoeding (98%) Humane voeding Industrie Voeding o.a. margarine, dressings, chocolade, desserts, snoep, emulgatoren, voedingssupplementen Industrie/Energie o.a. zeep, detergenten, verven, cosmetica, smeermiddelen Productie humane voeding o.a. sojamelk, tofu, tempeh, sojasaus Valorisatie reststroom o.a. kippenvoer Pluimvee Varkens Melkvee o.a. eieren, vlees, melk Via retailers Consument

Valorisatie van soja in de veevoeding Op basis van sojabonen wordt ook sojaolie geproduceerd Soja bevat ± 20% olie - Na breken en verhitten van de bonen wordt de olie er meestal uitgehaald door extractie met een solvent. Drogen, toasten en malen van het residu geeft sojaschroot (<2% vet) - Soms worden de gebroken en verhitte bonen mechanisch geperst: sojaschilfers (>5% vet) - Sojabonen worden soms niet, gedeeltelijk of volledig onthuld: sojapellen (voor rundvee) - Ook volvette sojabonen worden na verhitten gebruikt: naast eiwit veel energie - Het volledige sojagewas kan al dan niet na inkuilen gevaloriseerd worden voor herkauwers - Tenslotte kan men sojastro als eiwitrijk structuurvoeder gebruiken voor rundvee

Belang van sojaschroot voor de veevoeding (feedipedia) In 2014 werd wereldwijd 190 milj. ton sojaschroot geproduceerd, hetgeen 2/3 van de eiwitgrondstoffen voor de dierlijke productie betekent (FAO, 2016) Veel voordelen: Sojaschroot is een zeer smakelijk voedermiddel Het bevat een hoog eiwitgehalte, variërend van 43 tot 53% naargelang van de mate van onthullen en een laag celstofgehalte Het is rijk aan de essentiële aminozuren lysine, tryptofaan, threonine en isoleucine, welke deficiënt zijn in granen De aminozuren zijn zeer goed verteerbaar (> 90% voor lysine bij varkens en pluimvee) Het is een stabiel product, met weinig variatie in kwaliteit Een paar nadelen: Het is arm aan methionine en cystine Bevat anti-nutritionele factoren (trypsine inhibitors, lectines): hittebehandeling vereist! Het is rijk aan fosfor, maar die is vooral fytaat-gebonden en dus weinig beschikbaar Het is arm aan B-vitamines

Wereldlandbouwareaal: +/-1,5 miljard ha 682 Mha 234 Mha soja: 102 Mha koolzaad: 32 Mha zonnebloem: 23 Mha 76 Mha 53 Mha 52 Mha 35 Mha 12 Mha 28 Mha granen 49% oliehoudend (geen katoen) 17% Eiwithoudende gewassen 5% groenten 4% Aardappelen, Andere knolgewassen vlas 3% kuilmais 1% Suikerbiet+riet 2% Autres 15% TARWE: 224Mha korrelmais: 155 Mha Rijst : 154 Mha gerst: 48 Mha Sorghum : 41 Mha Millet : 35 Mha haver: 9 Mha rogge: 5 Mha Triticale : 4 Mha Planète = ¾ eau + ¼ terre Terres agricoles = terres cultivées + prairies et pâturages permanents quasi stables à l’échelle du monde (-0.1% sur les 5 dernières années) Autres terres : augmentation globale Augmentation en Amérique du Sud et Europe Augmentation en Asie du Sud (Iran) Diminution en Asie de l’Est (Chine, Mongolie) Chine perte de 51 Mha en 10 ans Forêts : Diminution globale Diminution en Amérique du Sud (Brésil qui représente ¾ de la baisse sur la région avec 29Mha perdus en 10 ans) Baisse en Indonésie (18.5Mha en 10 ans) et aussi en Birmanie Légère hausse en Europe (Espagne avec + 8Mha sur 10 ans mais aussi la France et l’Italie) Hausse en Asie du Sud Est (notamment en Chine) Source FAO Titre document 7

Wereldproductie van sojabonen (miljoen ton) Country or Region 2017/2018 Estimate 2018/2019 Forecast Change from World 336.7 354.5 17.8 United States 119.5 116.5 -3.0 Argentina 39.0 56.0 17.0 Brazil 117.0 -- Paraguay 10.0 9.8 -0.2 Canada 8.0 7.8 India 9.0 10.8 1.8 China 14.2 14.1 -0.1 Europe 2.5 -- No change Source: USDA

Brazilië breekt records

Bedreiging Amazone en Cerrado

De handel in soja Export: Brazilië Verenigde Staten Import: Europa Bron: Soja Barometer 2014 Export: Brazilië Verenigde Staten Argentinië Paraguay India Import: Europa China

Sterke vraag naar soja door de blijvend sterk toenemende vraag naar vlees

Stijgende consumptie van vlees ‘Meatification’ Tussen 1950 en 2005: bevolking x 2; vleesproductie x5 Vleesproductie in China op 25 jaar vervijfvoudigd. (Vleesconsumptie per capita op jaarbasis: in VS 125 kg, Australië 120 kg, EU 85 kg, China 52 kg, India 5 kg, Afrika 11 kg, Congo 4,7 kg ) EU Commissie verwacht stijging vleesproductie met 16% tegen 2026 of een toename van de mondiale vleesproductie met de volledige vleesproductie binnen Europa

Sterke toename van de vraag naar soja voor de vleesproductie

China de grote soja slokop!

Ook Europa zeer sterk afhankelijk van ingevoerde eiwitten In 1960: invoer van 2,5 milj. ton soja in EU; nu bijna 42 milj. ton Grote concurrentie met China: in 2017 invoer van 96 milj. Ton Verwachting tegen 2020: opkoop door China van meer dan 85 % in de wereld + vraag uit Europa voor non- GGO soja ( China stelt die vraag niet) + druk op producerende landen: meer duurzame productiemethoden

Huidige situatie – Import van soja in Europa Import sojabonen: 14 milj. ton vooral uit Brazilië Import sojameel: 19 milj. ton (equivalent van 28 milj. sojabonen) vooral uit Argentinië Totale soja import in Europa: ongeveer 42 milj. ton EU sojabonen productie: minder dan 3 milj. ton EU zelfvoorziening= ongeveer 5 %

Ook negatieve handelsbalans voor alle eiwithoudende bronnen in Europa Deficit = 20,8 Mton +44% +50%

Oorsprong sterke import van soja naar Europa: ‘Het gat van Rotterdam’ Graansubstituten kunnen vrij EU binnen Gevolgen: 1/ ontwikkeling van intensieve veehouderij in de buurt van de belangrijkste Europese havens 2/ soja is niet concurrentieel met de sterk gesubsidieerde graansector

Oorsprong sterke import van soja naar Europa 1961- 1962 Onderhandelingen tussen de VS en EU binnen de GATT over wereldhandel tijdens de ‘Dillon – round’: Europa mag graanprijzen ondersteunen op voorwaarde dat graansubstituten en oliezaden en eiwitgewassen aan een verlaagd of nultarief kunnen ingevoerd worden 1992: nieuw akkoord met VS en EU (Blair House Agreement) Geen subsidiëring van soja door EU met resultaat: in EU-geteelde soja niet competitief op wereldmarkt Ook snel ontwikkeling van sojateelt in Brazilië en Argentinië 2001: BSE crisis (verbod op gebruik beendermeel in veevoer; tot dan een belangrijke eiwitbron in veevoer) + behoefte aan plantaardig eiwit Resultaat: EU nog meer afhankelijk van geïmporteerde soja

GGO of geen GGO-soja

Soja in Europa Teelt niet nieuw NW Europa : tot nu toe zeer beperkt: In Italië en Frankrijk respectievelijk reeds geteeld sinds 1760 en 1780 Nu in Europa (exclusief Rusland en Oekraïne): 1.020.000 ha Rusland: 2.000.000 ha en Oekraïne : 1.850.000 ha; NW Europa : tot nu toe zeer beperkt: Nederland: 500- 600 ha België: 50 ha

Europa: niet enkel soja als eiwitbron EU-Soja kan deel van verhaal zijn voor eiwitproductie In EU: heel wat ervaring met telen van andere eiwitgewassen (erwten, veldbonen, lupinen,….) – zie grafiek Maar soja heeft meer troeven ( betere eiwitsamenstelling, goed verteerbaar, perskoek als veevoer, olie hoogwaardige grondstof,..) Bij bonen en erwten: naast eiwit veel zetmeel (dit laatste kan goedkoper geproduceerd worden via maïs en tarwe) Dierenmeel: interessante grondstof maar maatschappelijke acceptatie is probleem

Potentiële opbrengst (ton ds/ha/jaar) Potentiële eiwitopbrengst Eiwit %, opbrengst/ha en eiwitopbrengst/ha van verschillende eiwitbronnen (Studie Wageningen 2012) Gewas Eiwit % Potentiële opbrengst (ton ds/ha/jaar) Potentiële eiwitopbrengst (ton ds/ha/jaar) Oliezaden soja 40-45 1.5 – 3 0.6-1.2 Oliezaden - koolzaad 25 3 0.75 Oliezaden - zonnebloem 23 0.7 Graan vlinderbloemigen ( erwten, veldbonen, lupines) 17-35 4-6 1-2 Bladvlinderbloemigen (luzerne) 19 13 2.5 Granen – Haver 12-15 3-5 0.4-0.75 Pseudo granen - quinoa 12-18 0.4-0.5 Bladeiwitten - gras 12 10-15 1.2-2 Bladeiwitten - suikerbieten 4.5 0.5 Macro-algen - zeewier 10-30 2.5-7.5 Micro - algen 25-50 15-30 4-15 Eendekroos 35-45 30-40 10-18 Tarwe (referentie) 11 10 1.1

Europese beleidsinitiatieven ter stimulering van eiwitteelten Rapport “Een Europese strategie voor de bevordering van eiwithoudende gewassen” Resolutie EU parlement (17/04/2018) –aanmoediging productie eiwithoudende en peulgewassen Protein Plan for Europe EU Commissie – te publiceren einde 2018 Requests from stakeholders on “plant proteins” FEFAC Conference Juni 2017 Subsidiemaatregelen binnen Europees wetgevend kader Vergroening: soja op lijst met teelten voor EAG PDPO III : premie voor vlinderbloemigen; potentie als klimaatmaatregel

EU strategie voor sojateelt Verschil : Centraal- en Zuid Europa vs. NW - Europa Heel wat mogelijkheden voor sojateelt voor de regio rond de Donau (van Noord- Italië tot westen van Oekraïne) Troeven: Lang groeiseizoen: latere rassen met hoger opbrengstpotentieel GGO vrij Essentieel in ganse soja-strategie : akkers van Oekraïne (chernozems) Grootste landbouwareaal van Europa met bodems van uitstekende kwaliteit Moeilijker toegang tot Russische markt Produceren voor EU (afbouwen van invoertarieven) – associatieverdrag met EU Sojateelt in Oekraïne ter vervanging van graanteelt (in directe concurrentie met EU): uitgroeien tot sojasilo i.p.v. graansilo Maar: moet GGO vrij zijn Bedreiging: rurale exodus in o.a. Roemenië en Servië (nu nog veel kleinschalige landbouw)

EU strategie voor sojateelt NW – Europa Kortere en koudere groeiseizoenen: noodzaak van zeer vroegafrijpende soorten (iets lager opbrengstpotentieel) Positief effect in rotaties en volggewas Zeer ruime regio: opsplitsen in 2 delen Tot Noord- Nederland: mogelijkheid van teelt van zeer vroege sojarassen Meest noordelijk en westelijk gelegen regio: meer mogelijkheden voor andere eiwitgewassen (zoals veldbonen)

Soja-onderzoek op ILVO

Vlaamse (Europese) Sojateelt – ruimere meerwaarde Sustainable Development Goals – eigen sojateelt speelt in op zeker 8 van deze doelstellingen ( 2, 8, 9, 10, 12, 13, 15 en 17)

Dank u! Instituut voor Landbouw- en Visserij- en voedingsonderzoek Burg. Van Gansberghelaan 92 9820 Merelbeke – België T + 32 (0)9 272 25 00 F +32 (0)9 272 25 01 ilvo@ilvo.vlaanderen.be www.ilvo.vlaanderen.be