HET KAN Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking Endang Rizzi 15 maart 2018

Wat zou je doen met een miljoen? De Rotonde Expertisecentrum VG-GGZ

Het Project Verschillende modules ontwikkeld Centrum Verstandelijke Beperking en Psychiatrie: 1) Trekthermometer 2) TERP-training 3) Werkboek verslaving GGZ Rivierduinen, Kristal 1) Pretreatment CGT 2) zelfbeeldmodule 3) CGT bij depressie 4) CGT bij paniekstoornis 5) CGT bij sociale fobie 6) CGT bij obsessief compulsieve stoornis 7) ERT voor mensen met een IQ < 70

Zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking (1) V-code IQ 70-85 Wonen en werken in de maatschappij. Werken betaald in het vrije bedrijf, soms sociale werkvoorziening na lager onderwijs/ LOM school/Praktijkschool. Zelfstandige woning meestal zonder ambulante woonbegeleiding. Onderhouden van relaties en gezin. Ontwikkelingsleeftijd vanaf 12 jaar Lichte verstandelijke beperking IQ 50/55-70 + beperkingen in adaptief functioneren Meestal geen diploma. MLK onderwijs en stages. Wonen meestal met 24-uurs begeleiding of steunpunt Maar lang niet altijd! Relaties onderhouden en opvoeden kinderen vaak moeilijk. Ontwikkelingsleeftijd 7-12 jaar

Zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking (2) Matige verstandelijke beperking IQ 35/40-50/55 + beperkingen in adaptief functioneren Niet in staat zelfstandig te functioneren. Zmlk onderwijs, dagbestedingsplek. 24 uurs begeleid wonen. Ontwikkelingsleeftijd 4 – 7 jaar Ernstige verstandelijke beperking IQ < 40 + beperkingen in adaptief functioneren Op vrijwel alle terreinen afhankelijk van anderen. Weinig tot niet in staat verbaal te communiceren. Verbale communicatie begrijpen vaak moeilijk. Ontwikkelingsleeftijd < 4 jaar.

Diagnostiek van de Verstandelijke Beperking * + Gelijktijdig aanwezige tekorten in of beperkingen van het huidige aanpassingsgedrag op tenminste twee van de volgende terreinen: communicatie, zelfverzorging, zelfstandig kunnen wonen, sociale en relationele vaardigheden, gebruik maken van gemeenschapsvoorzieningen, zelfstandig beslissingen nemen, functionele intellectuele vaardigheden, werk, ontspanning, gezondheid en veiligheid. Niveau van functioneren Cognitieve ontwikkelingsleeftijd DSM-IV-TR (IQ)* Zwakbegaafd Vanaf ongeveer 12 jaar ± 71-84 Lichte verstandelijke beperking Ongeveer 7-12 jaar 50/50 tot ±70 Matige Ongeveer 4-7 jaar 35/40 tot 50/55 Ernstige < 4 jaar 20/25 tot 35/40 Zeer ernstige/diepe verstandelijke beperking < 2 jaar < 20

Prevalentie Ca. 15% van de bevolking heeft een IQ < 85

Verstandelijke beperking in Nederland 16.800.000 inwoners IQ < 70: 112.000 tot 380.000 70 < IQ > 85: 2,2 miljoen (schatting van het sociaal cultureel planbureau)

DSM-IV-TR/DSM 5 criteria Geen strikte IQ grenzen meer Een beoordeling van het functioneren op cognitief, sociaal en praktisch vlak bepaalt welke classificatie passend is The conceptual domain includes skills in language, reading, writing, math, reasoning, knowledge, and memory. The social domain refers to empathy, social judgment, interpersonal communication skills, the ability to make and retain friendships, and similar capacities. The practical domain centers on self-management in areas such as personal care, job responsibilities, money management, recreation, and organizing school and work tasks.

Sociaal-emotionele ontwikkeling Zelfde ontwikkelingsfasen Tragere ontwikkeling Eerder stagnatie Belangrijk om de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling in verhouding tot elkaar te zien!

Disharmonische/discrepante profielen Als de cognitieve ontwikkelingsleeftijd ≠ emotionele ontwikkelingsleeftijd ≠ sociale ontwikkelingsleeftijd ≠ praktische vaardigheden Hoog risico op overvraging (en soms ondervraging) N.b. De mate van de beperking wordt bepaald door het laagste niveau! Het niveau kan afhankelijk van de context hoger of lager zijn!

Psychiatrie Klachten uiten zich anders Onderdiagnosticering Hoort bij VB Moeilijk onder woorden kunnen brengen Comorbiditeit > met name veel psychosociale problemen DM-ID Syndromen Syndroom van Down Prader Wili VCF-syndroom

Dubbel diagnose: Een verstandelijke beperking én psychiatrie Ca. 30-40% van de volwassenen met een verstandelijke beperking heeft een psychiatrische stoornis Ca. 10% van de reguliere populatie heeft een psychiatrische stoornis veel hoger risico!

Oorzaken verhoogd risico Biologisch Organiciteit, syndromen Sociaal Kwetsbaar voor trauma, onvoldoende aansluiting omgeving, psychosociale problematiek Psychologisch Laag zelfbeeld, beperkte coping Ontwikkelingsfactoren Hechting, beperkt begripsvermogen ?

Mengbeelden Psychose/autisme psychose/borderline Autisme/ADHD borderline/PTSS

Integratieve diagnostiek

Behandeling

Voorwaarden voor de behandeling Cognitieve gedragstherapie: IQ>55 Gedragstherapie: IQ<55 Stabiliteit in de sociale context Betrokkenheid van steunsysteem NB. Zoveel mogelijk aansluiten op de reguliere zorgprogramma’s: CGT en farmacotherapie

Beperkende factoren in de behandeling Beperkt begrip Kortere aandachtspanne Beperkt (zelf)inzicht Moeite met het leggen van verbanden Beperkt vermogen zich in een ander te verplaatsen Moeite generaliseren naar andere context Informatie beklijft minder goed Lastiger om op afspraken te komen Moeite huiswerkopdrachten te doen Hoge, irreële doelen

Houding van de therapeut in de behandeling Bied regelmaat en voorspelbaarheid Wees consequent Wees geduldig Wees ondersteunend en bied extra hulp Richt je op het positieve Wees duidelijk in wat je verwacht

Aanpassingen aan de behandeling Concretiseren Visualiseren Flexibiliteit Creativiteit Directief Brede inzet - Nauwe samenwerking met (keten)partners - Omgeving betrekken - Multidisciplinair Langer durend Meer op locatie Vaker individueel/kleinere groepen

Effecten van de behandeling Vanuit de wetenschap Over algemeen positieve effecten (Didden 2007, Schuringa et al., 2009) Meta-anlyse studie Vereenooghe en Langdon, (2013): CGT redelijk effectief bij agressieproblematiek en depressie. Individuele therapie effectiever dan groepsbehandeling CGT is effectief in de behandeling van depressie bij mensen met een licht verstandelijke beperking (MacGillery & Kerschaw, 2015)

Effecten van behandeling (2) Vanuit de praktijk klachtenreductie accepteren van klachten en daardoor minder last betere aanpassing omgeving zelfvertrouwen is toegenomen medicatie afname Patiënten rapporteren meer tevreden te zijn over hun leven (ORS en SRS)

De ontwikkelingen in het land Toenemende erkenning Groeiend aantal behandelcentra Binnen VCGt tevens een aparte sectie voor mensen met een verstandelijke beperking Noodzaak ontwikkelen

Wensen voor de toekomst Meer onderzoek naar de effectiviteit Onderzoek naar de werkzame factoren Landelijk meer met elkaar delen

Leiden Leidschendam Gouda

Bedankt voor uw aandacht! Vragen? Bedankt voor uw aandacht!

Endang Rizzi GZ-psycholoog i. o. t. Klinisch Psycholoog E Endang Rizzi GZ-psycholoog i.o.t. Klinisch Psycholoog E.Rizzi@rivierduinen.nl