Strafuitvoering in België. Dweilen met de kraan open? PROBUS Gent Melle | 4 juni 2013

Inhoud 4 juni 2013 | Strafuitvoering 1. Strafrechtsbedeling 2. Vier componenten 3. Een enorme filter 4. Straffen is uitzonderlijk 5. Gevangenispopulatie en – capaciteit 6. De gevangenen 7. Het Belgisch gevangenisbeleid 8. Nieuwe gestraften 9. En steeds meer gevangenen 10. Meer criminaliteit en onveiligheid? 11. Langer straffen? 12. Een dolgedraaide carrousel 13. Beleidsmatige uitdagingen

1. Strafrechtsbedeling 4 juni 2013 | Strafuitvoering Wie bedeelt? Voor wie? Tegen wie? Welk doel? Neutraal? Onafhankelijk? Voor iedereen (gelijk)? It is not a Justice System. It is just a system.

2. Vier componenten 4 juni 2013 | Strafuitvoering Opsporing: Kennisname van strafbare feiten en vastleggen van bewijzen ervan. Gebeurt hoofdzakelijk door politie. In België moet politie in principe elk strafbaar feit dat ze vaststelt in een proces-verbaal vastleggen en aan het parket bezorgen. Vervolging: Beslissing over het gevolg dat aan deze vaststelling moet worden gegeven: naar de rechter of niet. In België is dit de rol van het parket (openbaar ministerie/procureur) waarbij dat parket kan beslissen om een zaak (eventueel om opportuniteitsredenen) niet naar de rechter te sturen (seponeren) of de seponering aan bepaalde voorwaarden te koppelen. Berechting-straftoemeting: Beslissing over de schuld en de straf of sanctie in geval van veroordeling. In de regel gebeurt dit door de strafrechter. Strafuitvoering: Beslissing m.b.t. de uitvoering van een opgelegde straf. Niet alle straffen worden immers (volledig) uitgevoerd zoals ze zijn opgelegd. Dit is de bevoegdheid van de Minister van Justitie (straffen tot 3 jaar) en van de strafuitvoeringsrechtbanken (straffen meer dan 3 jaar).

3. Een enorme filter en aan het parket bezorgd 23 oktober 2012 | Internering We doen heel veel dat anderen niet appreciëren. Sommige daden zijn fouten, die juridisch verwijtbaar zijn, waardoor individuen die daardoor schade hebben geleden voor een burgerlijke rechter schadevergoeding kunnen vragen. Sommige van die fouten wordt zo ingrijpend geacht dat een maatschappelijke reactie in de vorm van een straf wenselijk is en ze als misdrijf worden benoemd. Een (heel klein) deel van de misdrijven die worden begaan, wordt opgespoord (dark number) en vastgesteld en aan het parket bezorgd (750.000/jaar correctioneel – 1.500.000/jaar politieparket). Een (heel klein) deel daarvan wordt door de strafrechtbanken behandeld (55.000/jaar correctioneel – 290.000/jaar politierechtbanken). Een (klein) deel daarvan leidt tot hechtenis of gevangenisstraf (18.000 opsluitingen/jaar)

4. Straffen is uitzonderlijk 4 juni 2013 | Strafuitvoering Justitie in cijfers 2011

5. Gevangenispopulatie en -capaciteit 4 juni 2013 | Strafuitvoering Jaarverslag Penitentiaire inrichtingen 2012

6. De gevangenen 4 juni 2013 | Strafuitvoering Vreemdelingen: België (55,6%), Marokko (10,5%), Algerije (6,7%), Roemenië (2,9%), Nederland (2,4%), Frankrijk (2%) Man (95,7%) Jong (75% jonger dan 40 jaar) Laaggeschoold (53,1 %): waarvan 18,2 % lager secundair onderwijs, 28,8 % lager onderwijs en 6,1 % geen of onvolledig lager onderwijs. Werkloos (52,2% van de categorie 25 tot en met 49 jaar) Psychische stoornis (56,6%) Druggebruik (meer dan de helft)

7. Het Belgisch gevangenisbeleid 4 juni 2013 | Strafuitvoering 1996: Oriëntatienota Stefaan De Clerck – capaciteitsproblemen niet op te lossen met capaciteitsuitbreiding (expansionisme), maar met alternatieven voor de opsluiting (reductionisme) – zie (slecht) voorbeeld VS 1999: Marc Verwilghen: reductionisme 2003: Onkelinx: reductionisme maar toch ook wat expansionisme 2008: Vandeurzen-De Clerck: expansionisme 2011: Turtelboom: expansionisme

8. Nieuwe gestraften 4 juni 2013 | Strafuitvoering Werkstraf (ingevoerd ter vervanging gevangenisstraf) van 556 (2002) tot 10.530 (2010) Elektronisch toezicht 14 (2000) tot 1.071 (2013)

9. En steeds meer gevangenen 4 juni 2013 | Strafuitvoering Daems, Maes en Robert, 2013

10. Meer criminaliteit en onveiligheid? 4 juni 2013 | Strafuitvoering 2000: 993.796 geregistreerde misdrijven of 97,1/1000 inwoners 2011: 1.081.477 geregistreerde misdrijven of 98,8/1000 inwoners diefstal met geweld (+ 17,3% of van 10,2 tot 11,2 per 1000 inwoners) misdrijven tegen fysieke integriteit (+ 37,4% of van 6,3 tot 8,1 per 1000 inwoners) 2000: 12,4% “ik voel mij altijd of vaak onveilig” 2008: 7,9% “ik voel mij altijd of vaak onveilig”

11. Langer straffen? 4 juni 2013 | Strafuitvoering Bijna 10 maal meer veroordeelden tot vijf jaar een meer: 220 (1980) tot 2071 (2005) Bijna vier maal meer veroordeelden tussen drie en vijf jaar: 374 (1980) tot 1406 (2005) Bijna drie maal meer levenslang: 75 (1980) tot 235 (2005) Geïnterneerden: 589 (1999) tot 1.158 (2011) Overschrijdingstermijn voorwaardelijke invrijheidstelling: 5,2 maanden (1990), 14,5 maanden (2007)

12. Een dolgedraaide carrousel 4 juni 2013 | Strafuitvoering Achtergrond: Dutroux (1996) leidt tot hervorming van de voorwaardelijke invrijheidstelling (2008 en 2006) waarbij niet de minister maar een nieuwe rechtbank (strafuitvoeringsrechtbank) beslist over strafuitvoering Omdat minister vreest voor te weinig beleidsruimte, wordt de hervorming enkel uitgevoerd voor straffen van meer dan drie jaar. Rechters anticiperen (straffen van drie jaar en een dag, voorlopige hechtenis als straf) waardoor langer wordt gestraft en steeds minder (geen) capaciteit over blijft voor « kortere » (tot drie jaar) gevangenisstraffen. « Straffeloosheid « voor straffen tot drie jaar. Sterk inzetten op elektronisch toezicht, met steeds minder begeleiding. Geloofwaardigheid van het systeem?

13. Beleidsmatige uitdagingen 4 juni 2013 | Strafuitvoering Geef toe dat: straffen en gevangeniscapaciteit niet iets is wat « gebeurt » of het land overkomt, maar het gevolg is van keuzes; er niet meer criminaliteit is maar langer wordt gestraft (met alle problemen vandien m.b.t. keuze strafeinde); het onzinnig is om de invrijheidstelling van langgestraften nog moeilijker te maken (Wet Martin, 2013); er geloofwaardiger kan worden gestraft en (veel) capaciteit kan worden gewonnen (zie Nederland) door na te denken over de lange straffen. En zorg voor: een nieuw strafwetboek waarin de straffen zijn aangepast aan de tijd (en dus niet meer van 1810); en minstens een langgestraftenbeleid dat perspectieven biedt voor langgestraften én capaciteit voor kortere gestraften.