Samenspel formele en informele zorg Vernieuwde zorgrelatie, 12 oktober 2015 Larix Bouwman L.bouwman@vilans.nl

Veel veranderingen in de zorg Veel veranderingen in de zorg. Maar wat betekent dat nu voor het samenspel tussen clienten, proffesionals, cliënten en het netwerk (van de cliënt)? We hangen zorg op an de proffesional.. Maar hoe zit dat eigenlijk?

Bezien vanuit: Leefwereld Systeemwereld Vanuit behoeften van cliënten en omgeving Intrinsieke motivatie Onzekerheid en angst voor overbelasting en klem (Beter) weten vanuit eigen kennis en ervaring Betrokkenheid bij welzijn en welbevinden van kwetsbare burgers Bijdrage vanuit diverse talenten Systeemwereld Vanuit behoefte van organisatie Instrumentele visie Onzekerheid en angst voor veiligheid en aansprakelijkheid (Beter) weten door eigen kennis en kunde Mantelzorg verplichten en vrijwilligers gaten laten opvullen Bijdrage op basis van hoge eisen en regels Cecil

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Opbrengst interviews zorgmedewerkers Programma - In voor mantelzorg Hoe?

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Opbrengst interviews zorgmedewerkers Programma - In voor mantelzorg Hoe?

De realiteit van de dag: Deze week in de krant: ‘Zangeres (46) stopt met optreden om voor haar zieke man te zorgen’. Céline Dion wordt mantelzorger! “Ik wil elk grammetje van mijn kracht en energie in herstel van mijn echtgenoot steken”. Haar man is opnieuw getroffen door keelkanker. Wat heerlijk als je zomaar kunt zeggen: “Schat, maak je geen zorgen, ik zal er 24/7 voor je zijn”. Geen zorgen hoe dat dan moet met werk, of je het financieel wel redt etcetera. Hij boft maar met zo’n liefdevolle vrouw. Maar er zijn veel meer van zulke vrouwen. Gisteren spak ik er nog één, alleen zij had wél financiële zorgen….. - Uit een blog van Cora Postema www.sprekendemantelzorgers.nl/mantelzorg-alleen-mogelijk-voor-de-happy-few/#sthash.iY8OJ3Lr.dpuf Dat de meeste ouderen daar helemaal niet van gediend waren, blijkt uit een grootscheepse enquête onder 13.000 ouderen in kleine en middelgrote gemeenten, in 1958 gehouden door de Nationale Raad voor Maatschappelijk Werk. 'De ervaring leert [...] dat de bejaarden in het algemeen zeer moeilijk zijn te brengen tot een zo ingrijpende verandering in hun levenswijze als het verlaten van de woning, waar zij soms hun gehele of het grootste deel van hun leven hebben doorgebracht. [...] De bejaarde mens is doorgaans zeer sterk gehecht aan zijn huis, meubilair en andere attributen van het dagelijks bestaan. Bij de meesten waart, als een spookbeeld, het woord "tehuis" door de gedachten.' (Femke Deen, Historisch Nieuwsblad, 2004)

Brede ontwikkelingen? De zorg veranderd - als kernelement - mee met de maatschappij. Voorbeeld: Ca 1950: grote woningnood, ouderen moesten plaatsmaken voor jonge gezinnen. In tien jaar tijd werden 50.000 plaatsen in bejaardentehuizen uit de grond gestampt. "Je hebt het verdiend. Laat ons maar werken." Ca 1960: kwaliteitswetgeving tot stand, waarin minimumeisen werden vastgelegd waar een instelling aan moest voldoen. Fusies waren het gevolg, want veel kleine instellingen lukte dat niet.‘ Ouderenzorg werd ook kostbaarder. Etc. Dat de meeste ouderen daar helemaal niet van gediend waren, blijkt uit een grootscheepse enquête onder 13.000 ouderen in kleine en middelgrote gemeenten, in 1958 gehouden door de Nationale Raad voor Maatschappelijk Werk. 'De ervaring leert [...] dat de bejaarden in het algemeen zeer moeilijk zijn te brengen tot een zo ingrijpende verandering in hun levenswijze als het verlaten van de woning, waar zij soms hun gehele of het grootste deel van hun leven hebben doorgebracht. [...] De bejaarde mens is doorgaans zeer sterk gehecht aan zijn huis, meubilair en andere attributen van het dagelijks bestaan. Bij de meesten waart, als een spookbeeld, het woord "tehuis" door de gedachten.' (Femke Deen, Historisch Nieuwsblad, 2004)

Systeem en leefwereld. Van instituut naar voorziening naar wonen in de samenleving

Wat komen we nu o.a. tegen: De zorg = van ons allemaal (Dat betekent Rolverschuivingen) Eigen regie en keuzevrijheid Meer technologische mogelijkheden De verzorgingstaat bouwt af (draagkracht) Meer aanspraak zelfredzaamheid client Meer verwachtingen informele zorg

Grote thema’s. Kijken we voor de antwoorden naar boven? Geruststellend he;-)

De burger van de toekomst is de motor van de vernieuwing! Tijden veranderen en de zorgvragers ook. De zorgmedewerker krijgt een andere rol: zelfredzaamheid en kwaliteit van leven staan voorop en dat is bij uitstek het terrein van de cliënt. Cliënten worden zelfbewuster en zelfstandiger, Technologie geeft meer mogelijkheden om zelfredzaam te blijven. Maar niet iedereen is hetzelfde.

Dat is niet uniek voor zorg

Wonen? Werk? Mobiliteit? Consumptie?

Er is een kanttekening (voorbeeld ouderen) Studie nivel http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Overzichtstudie-ouderen-van-de-toekomst.pdf

De wetgeving: Wat is bijvoorbeeld het beeld van Wmo/ZVW/WLZ?

Zorg NU kent ook al knelpunten die vragen om verbetering ‘Zorgelijk’ karakter van aanbod ondermijnd kracht burgers en zorgt voor grote intramurale populatie Bureaucratie en systeemhinder/systeemwereld vervangen gezond verstand, verhogen administratieve druk en beperken tijd voor de cliënt! Meer verwachtingen informele zorg Meer verwachtingen informele zorg Niet op alles een antwoord. Nee durfen verkopen. – is dat minder goede zorg? Nee. Vaak niet. We houden elkaar bezig.

Het samenspel tussen clienten, professionals, cliënten en het netwerk (van de cliënt)? We hangen zorg op an de proffesional.. Maar hoe zit dat eigenlijk?

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Programma - In voor mantelzorg Opbrengst interviews zorgmedewerkers Hoe?

SOFA

Samenspelscan! Samenspelscan: invullen en in tweetallen bespreken. Plenair nabespreken.

Scenario’s I. Formele zorg als basis: Formele zorg is verantwoordelijk en werkt volgens heldere regels in belang van veilig-heid en kwaliteit Mantelzorgers vullen aan Inzet van (meer) vrijwilligers II. Eigen regie en zelfredzaamheid als basis: Cliënt en diens naaste(n) zijn verantwoordelijk Zorg vult aan en biedt kwalitatief goede en veilige zorg Bijdrage van vrijwilligers zelf regelen III. Samenspel als basis: Uitvoering van zorg en ondersteuning op basis van gezamen-lijke verantwoorde-lijkheid Over en weer delen van kennis en ervaringen over goede en veilige zorg Bijdrage netwerk stimuleren Bijdrage van vrijwil-ligers faciliteren

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Opbrengst interviews zorgmedewerkers Programma - In voor mantelzorg Hoe?

Veranderen is niet eenvoudig Maar dat vereist dus ook een bepaalde leerbaarheid. Dit plaatje zegt het wel

De zorgmedewerker voelt zich spil in 5 essentiële relatie-momenten De relatie met jezelf Het afstemmen van professionele identiteit, talenten en motivatie van de zorgmedewerker op vernieuwend zorgen, cliënt en organisatie. De relatie cliënt Zorgmedewerkers ‘enablen’ de cliënt door (pro-)actief en professioneel vormgeven aan het gespreksproces; De relatie met familie en mantel Het zorgen voor een afgestemde rol, taak en werkverdeling tussen verwanten en professionals. De relatie met het netwerk Effectief, ondernemend en efficiënt inschakelen van het netwerk van andere disciplines en aanbieders om cliënt zo goed mogelijk te helpen. De relatie met het team en de organisatie De zorgmedewerker is onderdeel van het teamcollectief en bereikt daarmee vernieuwende zorgdoelen. Voor de cliënt en cliëntgroepen, met oog voor organisatiebelang Nog even over het speelveld en de verschuivingen. Al deze lijnen bestonden al --- maar er verschuiven wel een hoop dingen . De relatie met mantel en netwerk bijvoorbeeld. Hoe zie je jouw plek daar in? Mijn tip – ga uit van de relatie met jezelf. Hoe sta je in je werk? Hoe ten opzichte van de veranderingen? Wat past nog bij je en wat niet? Soms vraagt het om een soort hercontractering. -> Met jezelf of je organisatie. Maak dat moment in ieder geval bewust mee.

Zorgmedewerkers noemen grofweg 6 inhoudelijke thema’s – die natuurlijk allemaal samenhangen. Kwaliteit van bestaan Dilemma tussen maatwerk van persoonsgerichte zorg versus standaardisering. Standaardisering helpt in het kader van doelmatig werken en inzet van lagere nivo’s, maar raakt meteen het op-maat streven van de persoonsgerichte zorg. Focus op gezondheid en gedrag en een vraaggerichte aanpak! Zelforganisatie van medewerker én cliënt Dilemma tussen zelforganisatie als uitgangspunt nemen en professionele inschatting van risico’s, gezond of verantwoord (eenzaamheid) Van zorgen voor naar zorgen dat. Werken in een netwerk Dilemma’s betreffen het opnieuw uitvinden van ketenzorg en domeingrenzen: wie doet wat, wie leidt, wie volgt? Hoe het informeel netwerk betrekken en aanspreken én hen overtuigen? Hoe generalistisch of specialistisch moet je zijn? Bijvoorbeeld - Eigen regie, zelfredzaamheid stimuleren en tegelijkertijd een set eisen voor zorgplannen vanuit zorgkantoren e.d. We willen mensen zorg op maat bieden, maar de indicatie is toch erg leidend. We willen ons richten op hetgene dat de client kan – maar betalen voor wat deze niet kan. ZZ naar GG De verantwoordelijkheid wordt opnieuw gezocht. Wat laat je ‘los/lopen’ en wat past dan wel of niet in je werk? We hebben het over ‘zorgen voor naar zorgen dat’ – dit vraagt echt loslaten en een andere positie kiezen. Met wie doe je het als professional? Met wie als mantel? Met wie als gemeente? Met wie als organisatie? Het veld wordt geschud en we kunnen nieuwe prikkels gaan zoeken bij elkaar? De paden op de lanen in Maar dat levert ook de vraag op – wat moet ik dan kunnen?

Voor de zorgmedewerker draait vernieuwend zorgen om 6 inhoudelijke thema’s Nieuwe technologie Dilemma’s betreffen ontbrekende kennis van ICT-toepassingen versus hoger functioneren dat wordt verondersteld. Ook; afstandelijker zorg door technologie, versus persoonsgerichte uitgangspunt. Doelmatigheid Persoonsgerichte zorg, hoge kwaliteit en maatwerk staan hier soms op gespannen voet met kostenbeheersing. Krijgt iedereen nog zorg bv als de afstand te groot wordt? Nieuwe functies Een belangrijk dilemma is de verhouding hoger en lager gekwalificeerden. Het werk lijkt toename van hoger gekwalificeerd personeel te vragen, en het overgrote deel in de langdurende zorg is lager gekwalificeerd.     HBO in de wijk? En is dat wel zo handig? EN waar halen we ze dan vandaan?

Vragen over grenzen Eens of oneens Mantelzorger mag naaste douchen Familie mag naaste injecteren Vrijwilliger mag cliënt met slikproblemen helpen met eten geven Eens of oneens

Dillema’s zorgmedewerkers? Samenspel! Zorg is nu óók van de burger Individuele verantwoordelijkheid is troef Voor cliënt én voor zorgmedewerker Het draait om de relatie tussen de burger/cliënt en de zorgmedewerker Zorgmedewerker : Maakt een ‘dubbele’ transitie door (toe-eigenen én uitleggen) Moet zich toe-eigenen op niveau hoofd-hart-handen leren en ontwikkelen! Denk aan vroeger – wat de dokter zegt is - waar. Ga je niet mee in discussie. _ Dat is natuurlijk al verschoven_ nu willen we dat ook. Individuele verantwoordelijkheid _zelforganisatie dus. Willen we dit? Vier groepen… Maatschappelijke verschuiving naar eigen regie zelfredzaamheid. Veel mensen zijn daar ect blij mee… en zeker een kwart vind t dit wel lastig. Dit brengt voor en nadelen met zich mee. Hier kom ik later op terug. Vandaag hebben we het specifiek over de relatie tussen medewerker en client. – Maar wat komt daar bij.

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Opbrengst interviews zorgmedewerkers Programma - In voor mantelzorg Hoe?

In voor mantelzorg! Programma voor 80 organisaties (2.500 professionals) die betere ondersteuning en samenwerking wensen voor mantelzorg. Maatwerk projecten met focus op implementatie Kennis ophalen, delen, verspreiden

Dat betekent: Positie van mantelzorgers versterken Het terugdringen van overbodige regels voor mantelzorg Het goed informeren van mantelzorgers Preventie ten aanzien van overbelasting Nieuwe instrumenten en technologie inzetten voor mantelzorg Gelijkwaardige samenwerking tussen formele en informele zorg Een toekomstbestendige visie op informele zorg – samen ontwikkelen!

Samenspel en participatie Cecil Wat is de toegevoegde waarde van samenspel vanuit perspectief van formele zorg en vanuit informele zorg?!

In alle facetten Organisatorisch / functioneel Wettelijk / juridisch Visie Kaders Samenwerking organiseren Organisatorisch / functioneel Afstemmen Faciliteren Verankeren in werkprocessen Relationeel Waarden delen Bijpassende gedrag Gedoe en emoties op tafel Persoonlijk Houding Reflecteren Eigenaarschap Tijdsduur: 15 min Met kijken naar invulling van begrippen van gelijkwaardig en samenspel Tijdsduur: 5 min En in eerste ronde: verhaal van Marianne Nijhout over hoe zij hebben aangepakt

Wat doen organisaties? Grenzen stellen Samen verkennen Problematiseren Faciliteren

Nieuwe tranche in 2016 Wegens succes verlengd. Meer informatie in uw map.

programma Algemene inleiding/trends Samenspel? Wat denkt u ervan? Opbrengst interviews zorgmedewerkers Programma - In voor mantelzorg Hoe?

Clientenraad? Waar moet je als clientenraad op letten? Zoek regelmatig het contact met familie en clienten hierover. Zet samenspelscan of familietevredendheidsonderzoek in Zet mooie voorbeelden van samenspel in de etalage (pareltjes in de organisatie) Let bij het beleid er op dat inzet van familie niet instrumenteel wordt ingezet, maar als onderdeel van kwaliteit van bestaan Niet inzet verplichten maar familie uitnodigen, betrekken (COUP) Maatwerk van belang: iedere situatie is anders

Wat neemt u mee? Zo kan het ook … Bedankt voor uw aandacht! Hoe gaat het nu écht in uw eigen organisatie? Wat kunt u morgen al anders doen? Wat wilt u over een jaar gerealiseerd hebben? Verbeterpunten eigen organisatie Zo kan het ook: Er zijn verschillende types mantezlorgers: zo kan het dus ook.

Bedankt voor Uw aandacht. l.bouwman@vilans.nl