Signaleren van psychische klachten rond zwangerschap en geboorte Voorstellen: Prezens, onderdeel van GGZ inGeest Coördinator MamaKits Haarlem en Hoofddorp en Velsen MamaKits opgezet. Ik heb zelf geen fijne periode door gemaakt na de geboorte van mijn kinderen. En ws zitten hier in deze groep ook vrouwen die zich in mindere of meer mate niet fijn hebben gevoeld. Het komt nl heel veel voor. 1 op de 8 vrouwen. Amstelacademie, November 2016

Vrouwen zijn in de perinatale periode zeer kwetsbaar voor verschillende psychiatrische stoornissen 9% van de psychische klachten ontstaan voor het eerst in deze periode M. de Vilder, MamaKits 2016 2

Vroegtijdige signalering, ondersteuning en behandeling van de psychische problematiek tijdens de zwangerschap of na de bevalling is zeer belangrijk Zowel voor de psychische gezondheid van de moeder als voor een gezonde emotionele ontwikkeling van het kind Vaak niet onderkend of te laat Vrouwen praten er moeilijk over. Hoe langer het duurt voor ze hulp vragen / krijgen, hoe langer het herstel duurt VK, CB, Verpleegkundigen zijn belangrijk in het signaleren en in het bespreekbaar maken M. de Vilder, MamaKits 2016 3

Zwangerschap en psychische stoornissen Depressie Psychose en de bipolaire stoornis Angststoornissen Eetstoornissen Persoonlijkheidstoornis Eerste drie kunnen voor het eerst ontstaan. De laatste 2 niet, maar kunnen wel verergeren M. de Vilder, MamaKits 2016 4

Enkele cijfers [1] 9% van de psychische stoornissen ontstaat voor het eerst in de perinatale periode 10 % van de zwangeren heeft last van (acute) depressieve klachten en 12% van angstklachten. Bijna 60% van de depressieve en bijna 80% van de angstklachten wordt niet opgemerkt door zorgverleners. Vrouwen met een angststoornis in de zwangerschap lopen 3x zoveel risico om een PPD te ontwikkelen Angststoornissen komen veelvuldig voor in combinatie met andere stoornissen. Vooral angst en depressie komen vaak samen voor 12-16% van de vrouwen krijgt een depressie PP 12% last van angstklachten: dat zijn 24.000 zwangeren per jaar in NL en 20.000 vrouwen voor het eerst depressieve klachten Angstige vrouwen worden vaak gezien als erg onzeker: ach ja, voor het eerst moeder hè Van de vrouwen die angstklchten krijgen, heeft 57% nog nooit eerder angstklachten gehad. M. de Vilder, MamaKits 2016 5

Enkele cijfers [2] De eerste ontregeling bij een bipolaire stoornis ontstaat vaak in de perinatale periode. De recidiefkans is 30 tot 50% Recidief van een kraambedpsychose is 75 – 90% Minstens 10% van de vrouwen krijgt een schildklierstoornis PP Depressie en angst zijn de meest voorkomende psychiatrische aandoeningen in de zwangerschap Ongeveer 10% van de zwangere vrouwen hebben dermate ernstige klachten dat professionele hulp nodig is Een groot deel van de zwangeren met psychische klachten zoekt geen hulp  klachten worden vaak toegeschreven aan lichamelijke of hormonale veranderingen TVV maart 2009 van den Berg Bipolaire stoornis recidief: met medicatie 25% en zonder medicatie: 70% Schildklierstoornis (traag of te snel werkend) Symptomen lijken op een depressie 2-3 mnden na de bevalling beste moment de schildklierfunctie te laten testen M. de Vilder, MamaKits 2016 6

Relatief voorkomen van vijf postpartum psychische stoornissen 10 – 25% van de zwangeren is erg bang voor de bevalling M. de Vilder, MamaKits 2016 7

IN BLIJDE VERWACHTING? M. de Vilder, MamaKits 2016 8

Baby blues en ppd BB is een hele lichte vorm van PPD. 85% lichte tot ernstige klachten M. de Vilder, MamaKits 2016 9

Babyblues / kraamtranen: zonder directe aanleiding in huilen uitbarsten Gevoelens die bij de babyblues horen: Huilbuien Stress Prikkelbaarheid Kwetsbaarheid Gepieker Gebrek aan concentratie Wanneer: Binnen een week na de bevalling, met een piek tussen de 3e en 5e dag na de bevalling. Soms duurt het 2 tot 3 weken, maar verdwijnt meestal eind 2e week Ernstige of langdurige kraamtranen zijn vaak een voorbode van een depressie die zich na enkele weken kan ontwikkelen. Bij BB vooral geruststellen en steunen M. de Vilder, MamaKits 2016 10

Verschillen babyblues –ppd Duur van de symptomen Ernst van de symptomen Duur: langer dan 2 weken, hooguit 3. Bij 3 wel alarmfase Ernst: als symptomen het dagelijks leven ernstig verstoren ook al is het nog BB tijd M. de Vilder, MamaKits 2016 11

Wat is een postpartum depressie Twee hoofdsymptomen: Een sombere stemming en/of een verlies van interesse en plezier Daarnaast een aantal lichamelijke en psychische verschijnselen: vermoeidheid, slaapproblemen, verminderde eetlust (of juist heel veel eten), concentratiestoornissen, je mislukt voelen, rusteloos zijn. Suïcidale gedachten. Verschil depressieve symptomen en depressief syndroom Wat noemen vrouwen meestal: extreem vermoeid, veel huilbuien, sterke schuldgevoelens, prikkelbaar, zichzelf niet meer zijn Bij depressieve symptomen kunnen mensen meestal nog redelijk functioneren. Bij het depressief syndroom is het dagelijks functioneren verstoord. Vraagt ben je depressief wordt heel vaak nee gezegd. Aparte symptomen vragen wordt met ja beantwoord Grote misvatting dat je bij PPD je baby wat aan wilt doen M. de Vilder, MamaKits 2016 12

Verschil gewone depressie en een perinatale depressie Inhoud en presentatie zijn anders Moeders en aanstaande moeders voelen vaak een verminderde band met hun kind Schuld en insufficiënte gevoelens over het moederschap staan op de voorgrond Kan eerder een sociaal en emotioneel isolement ontstaan, omdat vrouwen zich schamen om over hun negatieve gevoelens en gedachten te spreken Verwarrend omdat je je depressief voelt met als aanleiding een blijde gebeurtenis Eerste is niet eens altijd aanwezig. Heeft vaak te maken met het idee wat zij zelf hebben over moeder worden en overstromen van liefde voor je kind M. de Vilder, MamaKits 2016

DSM-5: PPD begint tijdens de zwangerschap of in de eerste vier maanden na de bevalling Blijkt juist een piek te zijn rond 12 weken na de bevalling (Psychiatrie en zwangerschap, 2015) Wetenschappelijk bewijs ontbreekt hiervoor. Uit grote longitudinale onderzoeken, waarbij herhaaldelijk werd gemeten na de bevalling blijkt piek …… Dit is in Nederland juist de periode dat de meeste vrouwen weer gaan werken M. de Vilder, MamaKits 2016

Mogelijke oorzaken Lichamelijke factoren Psychische factoren Sociale factoren ‘Life – events’ Nooit een oorzaak Hoe komt het al mijn collega’s en vriendinnen………. Mij oma had 6 kinderen en ik kan het niet eens met 1 M. de Vilder, MamaKits 2016 15

Lichamelijke factoren Hormoonveranderingen Schildklierafwijking Slaapstoornissen: oververmoeidheid Zwangerschapsvergiftiging Lichamelijke factoren: onderzoek Erasmus universtiteit Schildklier: 1 op de 10 Slaapproblemen / oververmoeidheid verergeren alle psychische klachten. Psycho-educatie heel belangrijk Ongeplande keizersnede M. de Vilder, MamaKits 2016

Psychische factoren Verschil tussen verwachting en werkelijkheid Baby eist alle aandacht op Verantwoordelijkheidsgevoel Geen liefde op het eerste gezicht Problematische bevalling Vervelende behandeling ziekenhuis verschil verwachting en werkelijkheid: Zoete muziek – heavy metal Problematische bevalling DOOR DE VROUW ZO ERVAREN  gevoel dat ze het niet goed doen Geldt ook voor vervelende behandeling in ziekenhuis JAARLIJKS RUIM 2000 VROUWEN EEN PTSS DOOR DE BEVALLING Goedwerkende copingsstrategieen (zoals bv hardlopen) kunnen in deze periode niet altijd ingezet worden Leventje kwijt M. de Vilder, MamaKits 2016

Sociale factoren Geen ervaring met kleine kinderen Geen baan Een zeer veelvragende baan Huisvestingsproblemen Isolement Strikte rolverdeling binnen relatie Nu zie je dat vaak met tijdelijke kontrakten die niet verlengd worden in de zwangerschap M. de Vilder, MamaKits 2016

‘Life – events’ Overlijden van een naaste Verhuizing / verbouwing Overlijden eerder kind; miskraam; abortus Adoptie Scheiding Eerder een kind afgestaan Krijgen van een kind is op zich ook een enorme life event. Kunnen per jaar maar 2, hoogstens 3 life-events aan. Promotie partner M. de Vilder, MamaKits 2016

Risicofactoren Eerdere depressies (ook tijdens zwangerschap) of in familie 1e graad Jongere leeftijd / Oudere vrouwen met eerste kind Geringe sociale steun Alleenstaand Stoppen met medicatie Ambivalentie over zwangerschap / moederrol Relatieproblemen Voorgeschiedenis van moeilijk zwanger worden, onvervulde kinderwens, miskra(a)m(en) Geboorte van premature baby Negatieve perceptie van het temperament van het kind Vrouwen met ambivalentie passen zich minder makkelijk aan; hebben vaker last va stemmingswisselingen, zijn minder gemotiveerd tot aanpassing van hun gedrag en leefstijl en bouwen minder makkelijk een band op met hun kind Moeder worden zonder moeder Miskramen ( M. de Vilder, MamaKits 2016 20

Welke vrouwen lopen er (meer) risico? Perfectionistische vrouwen Faalangstige vrouwen Controlebehoeftige vrouwen Aanwezigheid van risicofactoren Controlebehoeftige mensen zijn extra kwetsbaar en hebben moeite met veranderingen. Naar binnen gericht; geringe zelfwaardering Overgevoelig voor signalen uit de omgeving Zeer slecht hulp kunnen vragen Iets wat je heel vaak ziet is dat mensen super gevoelig zijn voor kleine dagelijkse stress. Deze mensen ontwikkelen meteen een slechte stemming als er iets vervelends gebeurt. Houden ook maar heel kort een beloningsgevoel vast M. de Vilder, MamaKits 2016 21

  Onderzoek Erasmus Medisch Centrum: de kans op een depressie neemt toe als een vrouw tijdens de zwangerschap lichamelijke problemen heeft gehad. 4 augustus 2010 “ Vrouwen die lichamelijke problemen ondervinden tijdens de zwangerschap hebben een grotere kans op een postnatale depressie. Dat blijkt uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Een op twaalf moeders krijgt een depressie in de eerste twee maanden na de geboorte van hun kind. Het risico op een depressie stijgt naar een op zeven als er één complicatie plaatsvindt, zoals een zwangerschapsvergiftiging of een ongeplande keizersnede. Een kwart van de vrouwen zou een depressie krijgen bij vier tot vijf complicaties.   1 op de 12 1 op de 7 bij 1 complicatie 1 op de 4 bij 4 tot 5 complicaties M. de Vilder, MamaKits 2016 22

"Ik voelde vooral een diepe schaamte toen ik met mijn depressie kampte, en daardoor zei ik er niks over. Ik hoopte zo dat ik ontmaskerd zou worden, dat een arts aan mij zou vragen: 'Hoe gaat het met jou?' Maar dat gebeurde dus niet.” M. de Vilder, MamaKits 2016 23

Bij al deze factoren: niet één oorzaak, maar een combinatie van factoren zorgt voor een onbalans tussen draagkracht en draaglast M. de Vilder, MamaKits 2016 24

Paniekstoornis Meer dan gewoon angstgevoel Tijdelijke emotie die in golven komt Kenmerken Claustrofobie; duizeligheid; bang om gek te worden; bang om de controle te verliezen of dood te gaan; hyperventilatie; trillen; gevoelloosheid; angst voor nog meer aanvallen Bij angst staan de hersenen ahw continu in de piekermodus. Als de een ophoudt wordt die gewoon vervangen door een ander Overal gevaar zien. Door eigen toedoen of van buiten M. de Vilder, MamaKits 2016 25

Gegeneraliseerde angststoornis Overmatig piekeren over situaties en omstandigheden omtrent verschillende levensdomeinen Niet in staat om te relativeren of afstand van te nemen Gepaard met lichamelijke angstverschijnselen, Hartkloppingen, spierspanning, duizeligheid, slecht inslapen en veelvuldig wakker worden Hersenen staan ahw in de piekerstand M. de Vilder, MamaKits 2016

Obsessieve-compulsieve stoornis Sprake van dwanggedachten en/of dwanghandelingen die zich opdringen en waarvan geen afstand genomen kan worden Meest voorkomende obsessies en dwangmatigheden bij een postpartum OCS: Angst om het ongeboren kind of de baby kwaad te doen of te beschadigen, angst om het kind te besmetten; drang om voortdurend schoon maken en op te ruimen; jezelf niet vertrouwen; Intense schaamte ten aanzien van dit soort gedachten en handelingen Rust, reinheid en regelmaat heel belangrijk bij deze problematiek. PP alle angststoornissen risicovoller M. de Vilder, MamaKits 2016 27

Posttraumatische stressstoornis Ontstaat vaak rond 6 weken of later na de geboorte De beleving van de bevalling is vaak de grootste oorzaak Negen procent van de vrouwen vindt de bevalling een traumatische ervaring. Jaarlijks ontwikkelt zich bij ruim 2000 vrouwen een Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) na de bevalling. Kenmerken: Intense psychische benauwdheid; Angst; Extreme gevoeligheid voor prikkels; Herbelevingen; Terugkerende nachtmerries De beleving bagatelliseren of de goede afloop benadrukken heeft meestal een averechts effect en leidt vaak tot conflicten Pro-actief een gesprek aanbieden er op een later tijdstip samen met partner over te praten is een heel goed aanbod Bevalling heeft een enorme impact (spoedkeizersnede, controleverlies, heel erg verzwakt, bv niet op gang, zw.schapsvergiftiging M. de Vilder, MamaKits 2016 28

Bipolaire stoornis Extreme stemmingsschommelingen Zwangerschap en bevalling vergroten de kans op een BPS Groot risico op een nieuwe BPS na een eerdere BPS (20-50% na BPS in het verleden; meer dan 50% na een BPS na een vorige bevalling) Kenmerken manie Heel weinig behoefte aan slaap; enorme energie-uitbarstingen; uitzonderlijk gelukkig voelen; ongepast gevoel voor humor; obsessief voor bepaalde dingen; heel boos, overactief Wereld kan niet meer stuk. Snel geirriteerd bij afpakken M. de Vilder, MamaKits 2016 29

Psychose Onmiddellijk aandacht nodig! Begint meestal een paar dagen na de bevalling (meer dan de helft) en anders binnen 2 weken Bizarre gedachten Verwarring Desoriëntatie Extreme agitatie Slapeloosheid Visuele en auditieve hallucinaties (allerlei dingen zien of horen die er niet zijn) Buitenissig gedrag De gelukkige huisvrouw 1 op de 1000 M. de Vilder, MamaKits 2016 30

Behandeling MamaKits gesprekken (WMO) Therapeutische behandeling laagdrempelig, preventief, “lichte” psychische problematiek, 1-3 gesprekken; Gratis Lotgenotengroep “Als roze wolken donderen” Therapeutische behandeling Eerst zorgen voor herstel van evenwicht voordat mogelijke oorzaken worden aangepakt belangrijk om partner erbij te betrekken en eventueel psychiatrische thuiszorg in te schakelen. Ook contact met huisarts en consultatiebureau Medicamenteus Is tijdens de zwangerschap en na de geboorte mogelijk; Belangrijk psychiater te raadplegen! Zo vroeg mogelijk erbij. Een onbehandelde PPD kan een chronische depressie worden 25% van de moeders zijn een jaar na de bevalling nog steeds depressief M. de Vilder, MamaKits 2016 31

Pas als de basale voorwaarden aanwezig zijn (rust, goed slapen, ondersteuning) kan er aan de oorzaken gewerkt worden M. de Vilder, MamaKits 2016 32

Opname Bij psychose Gevaar voor baby en voor zichzelf Bij ontbreken van een steunkader M. de Vilder, MamaKits 2016 33

Wat kan je doen als verpleegkundige Belangstellende vragen over hoe ze zich nu voelt nu (als het een moeizamere zwangerschap is geweest extra alert zijn!) Hoe kijkt ze terug op de bevalling? Hoe heeft ze de bevalling ervaren? Pro-actief een gesprek aanbieden op een later tijdstip Hoe is het de eerste dagen na de bevalling gegaan? Hoe omschrijft ze zichzelf? Hoe ervaart ze deze dagen? Steun (praktisch en emotioneel); partner inschakelen Heeft ze eerder in haar leven depressieve of angstklachten gehad?  extra opletten op deze klachten na de bevalling Hoe voel je je (qua (on)zekerheid. Wat heb je nodig om je wat zekerder te voelen? Geruststellen: het komt vaak voor. Steun uit de omgeving mobiliseren M. de Vilder, MamaKits 2016 34

Vertel: ………………….. Overgang naar het ouderschap: vrouwen kijken vaak niet verder dan de bevalling  daardoor onvoldoende voorbereid op de kraamtijd en het ouderschap Affectieve verandering: regelmatig hele tegenstrijdige gevoelens van intense liefde en blijdschap tot bezorgdheid, verwarring en angst M. de Vilder, MamaKits 2016

En vertel ook …………… Alle relaties maken een dip door na het krijgen van een kind Het krijgen van een kind is een life event dat je hele leven op zijn kop kan zetten En je hebt nooit geleerd voor het ouderschap. Je moet het allemaal maar in 1x kunnen. Mag je leren? Als vader en moeder maak je in een hele korte periode een heel snel en intensief traject van leren door. 24 uur per dag zonder pauzes Nieuwe levensrollen; de vrouw moet zz ahw opnieuw uitvinden en relatie tot partner en kind weer definieren M. de Vilder, MamaKits 2016

Weetje ………………… Het is “normaal”, logisch, praktisch en nuttig om in een nieuwe levensfase (tijdelijk) gebruik te maken van een vorm van begeleiding. Dit kan veel (onnodig) leed en pathologie voorkomen. Post partum geeft 25-50% van de vrouwen aan behoefte te hebben aan (een) gesprek(ken) met een deskundige, omdat de kraamtijd en ouderschap tegenvallen. M. de Vilder, MamaKits 2016

Een vuistregel: Als de vrouw het gevoel hebt dat er iets “mis” is en dat zij zichzelf niet is, is de kans groot dat zij depressieve of angstige klachten heeft M. de Vilder, MamaKits 2016 38

Erover praten doet al heel veel goeds! Verwijs naar goede en deskundige hulp M. de Vilder, MamaKits 2016 39