Kaderleden en beschikbaarheid: over de nood aan recuperatie …en dus grenzen Prof. Dr. Hans De Witte WOPP – O2L Fac. Psychologie & Ped. Wet. - KU Leuven Ronde tafel over het thema arbeidstijd NVK – LBC/ACV Mechelen, 17 november 2017

Menu voor vandaag 1. ‘Reculer pour mieux souter’: de arbeidssituatie van kaderleden is ambivalent 2. Burnout en de nood aan recuperatie 3. ICT kan herstel bemoeilijken 4. Besluit: grenzen zijn nodig ter recuperatie (een lezing zonder referenties – maar die bestaan natuurlijk wél )

1. Hoe het werk van kaderleden typeren? Werk heeft twee zijden (cf. JDR-Model): - Werkeisen (‘stressoren’): aspecten die inspanning vereisen, brengen ‘kosten’ met zich mee -> ‘dark side’ (putten uit) - Energiebronnen (of ‘hulpbronnen’): helpen werkdoelen te bereiken; stimuleren groei en ontplooiing -> ‘bright side’ (‘energie’) - Kernvraag: hoe verhouden ze zich t.o.v. elkaar? En wat overweegt?

Even kijken naar: Arbeidsinhoud (‘energiebronnen’) Arbeidsomstandigheden (‘werkeisen’) Beleving (‘gevolgen ervan’)

Conclusie 1: ambivalentie (wél meer goed dan slecht) Arbeiders minder gunstige arbeidsinhoud, grotere lichamelijke belasting -> minder plezier, maar ook minder vermoeidheid Bedienden en (vooral) kaderleden: meer geestelijke en emotionele belasting, (iets) hogere werkdruk -> iets meer vermoeidheid maar ook méér plezier Paradox: plezier mét spanning (versus minder plezier maar ook minder spanning)

2. Burnout a) Wat is het? Negatieve beleving van het werk, gekenmerkt door drie aspecten: - Emotionele/mentale uitputting (-> kern?) Alle energie is opgebruikt - Depersonalisatie (‘cynisme’) Mentaal afstand nemen - Verminderde professionele bekwaamheid Kan het werk niet meer aan

b) Hoe ontstaat het? Werkgebonden fenomeen: kern is te langdurige en overmatige werkbelasting “Veel te lang veel te intens over eigen grenzen gegaan” – onvoldoende tijd voor recuperatie (‘herstel van batterijen’) (Psych)logisch pad: belasting -> uitputting -> afstand -> daling professionele bekwaamheid

Welke werkkenmerken? Teveel werkeisen Te weinig hulpbronnen Werkdruk -> kern! Onduidelijke taken en conflicten Te weinig hulpbronnen Weinig vaardigheidsbenutting/autonomie Weinig steun van chef/collega’s Kaderleden dus méér risico omwille van werkdruk, maar minder omwille van hulpbronnen (doch: burnout hangt samen met opleidingsniveau!)

Doet het gezin er dan niet toe? 1. Gezin als oorzaak? Werk heeft sterkere impact op gezin dan gezin op werk (‘negatieve werk-thuis interferentie’ -> werkbelasting wordt dus meegenomen naar huis) Foute interpretatie ‘work life balans’: samenhang wijst op werk dat thuissituatie belast i.p.v. omgekeerd 2. Thuissituatie vormt vaak ‘buffer’ bij verwerking van werkstress -> als deze wegvalt (door extra belasting op het werk), dan vergroot kans op burnout

Conclusie 2 Let op werkdruk én op mogelijkheden om thuis te recupereren dus… op grenzen in de beschikbaarheid voor het werk -> ICT speelt een rol bij (a) verhoging werkdruk, én (b) bedreigt recuperatiemogelijkheden thuis

3. ICT en herstel a) Gevolgen ICT-gebruik op werk ambivalent - Positieve effecten: o.m. toename efficiëntie, flexibiliteit, ‘connectiviteit’,… (hulpbron) maar ook…. - Negatieve effecten: o.m. onderbrekingen (concentratie- en controleverlies), langere werkdagen, stijging werktempo en werkdruk, intensifiëring van werk, ‘information overload’ (werkeis) – toename belasting

b) ICT zorgt voor ‘negatieve werk-thuis interferentie’: verstoring recuperatie thuis Belang van herstel werkcapaciteit na werkuren: ‘batterijen opladen’ via: - Passief mechanisme: herstel werkcapaciteit door wegvallen blootstelling aan werkbelasting - Actief mechanisme: betrokkenheid in zelfgekozen en gewaardeerde niet-werkgerelateerde activiteiten (‘psychological detachment’ – familie, sociale activiteiten, hobby’s) Dus: stoppen met werken en mailen…

Samenvatting en conclusie 1. Kaderleden worden blootgesteld aan hoge werkeisen (maar ook méér hulpbronnen) 2. Hoge werkeisen zijn hoofdoorzaak van vermoeidheid en uitputting (burnoutgevaar) 3. Tenzij … er voldoende recuperatiemogelijkheden aanwezig zijn 4. De idee permanent beschikbaar te moeten zijn via ICT ondergraaft de recuperatiemogelijkheden 5. Waardoor vermoeidheid en uitputting toeneemt en prestaties afnemen 6. Wat schadelijk is voor zowel werknemer als werkgever

Conclusie: ICT houdt gevaar ‘grensoverschrijdend werk’ in Grenzen stellen is in het belang van zowel kaderleden (‘fit én fris’) als hun organisatie (‘performant’) Hoe? Norm (‘cultuur’) of wet (‘regelgeving overheid’)? Waarom kiezen?  -> Beide pistes belangrijk

Plezierig AANGENAAM UITDAGEND Erg vermoeiend Weinig vermoeiend SAAI SLOPEND Onplezierig