Sam Geuens Sam.Geuens@PXL.be Lichamelijk en seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG) Inschatten & Reageren Sam Geuens Sam.Geuens@PXL.be

Wat is seksualiteit? Wat is het eerste woord waar jij aan denkt als ik ‘seks’ zeg?

Wat is seksualiteit? Gedrag - Doen Psychologie - Denken Biologie - Lichaam Cultuur – Wereld

Seksuele gezondheid seksuele gezondheid (WHO) Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk, emotioneel, mentaal en sociaal welzijn op het vlak van seksualiteit; het is meer dan de afwezigheid van ziekte, disfunctie of gebrek. Seksuele gezondheid vereist zowel een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties, als de mogelijkheid om positieve en veilige seksuele ervaringen te hebben, vrij van dwang, discriminatie en geweld. Om seksuele gezondheid te bereiken en te handhaven, moeten ieders seksuele rechten worden gerespecteerd, beschermd en gerealiseerd.” Ref naar het vierkant

Seksuele Rechten WHO – IPPF – WAS de hoogst mogelijke standaard van seksuele gezondheid te verwerven, en dus de grootst mogelijke toegang tot diensten voor seksuele en reproductieve gezondheidszorg informatie in verband met seksualiteit te zoeken, te ontvangen en te geven te genieten van seksuele opvoeding en vorming zijn of haar lichamelijke integriteit te doen respecteren Ref naar vlaggensysteem

Seksuele Rechten WHO – IPPF – WAS zelf een partner te kiezen zelf te beslissen om seksueel actief te zijn of niet met onderlinge goedkeuring seksuele relaties aan te gaan te huwen naar eigen keuze en met onderlinge toestemming te beslissen om al dan niet kinderen te hebben, hoeveel en wanneer een bevredigend, veilig en aangenaam seksueel leven na te streven Ref naar vlaggensysteem

Talking about Sex Kwetsbare groepen ? Aseksuele groepen grafiek

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa)

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) Bedoeling van het Vlaggensysteem 1.Seksueel gedrag correct inschatten Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen Criteria en argumenten aan te bieden 2. Gesprek te stimuleren Nuancering en normalisering Gemeenschappelijke taal 3. Counselend reageren Instrumenten en methodieken aan te bieden.

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) Cfr weerbaar in het verkeer !!Een rijverbod is geen oplossing, wel info en de kans om te oefenen! Zicht hebben op risicosituaties Gedrag van anderen kunnen inschatten Zelf geen gevaarlijke situaties veroorzaken Adequaat kunnen reageren

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) 6 beoordelingscriteria Noodzakelijke voorwaarden voor een positieve seksuele interactie: Toestemming (wederzijds) Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Ref seksuele rechten

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) 6 beoordelingscriteria Contextuele voorwaarden voor een positieve seksuele interactie Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat Contextadequaat Zelfrespecterend Ref seksuele rechten

Consent of wederzijdse toestemming Dit betekent dat beide partijen met volle bewustzijn kiezen; niet ‘in het ongewisse laten’, misleiden, bedriegen of overrompelen Moeilijke: consent wordt vaak non-verbaal gegeven en kan veranderen of ophouden Soms moeilijk signalen in te , schatten en/of op te houden Je ziet links het stuurwiel, een model om aan te geven dat je zelf het stuur in handen moet kunnen houden, en dat deze criteria je kunnen helpen om zelf in te schatten of je gedrag ok is of niet. Bij elk criterium hoort een symbooltje Voor consent zijn dat de twee duimpjes. Toestemming is voor jongeren niet steeds gemakkelijk Voorbeeld: 8 jarige jongen speelt seksuele spelletjes met zwakbegaafd meisje van 7. Zij heeft er achteraf nachtmerries over. Wellicht heeft ze weinig weerstand geboden en zijn de spelletjes over haar grens gegaan. Kon de 8 jarige jongen dat inschatten? Wellicht niet. Consent geven en vragen is iets wat we dus moeten leren: wat werkt ondermijnend? -te veel nadruk op gehoorzaamheid en beleefdheid: kinderen kunnen dan niet trouw blijven aan eigen grenzen -ervaringen met geweld (getuige zijn van of meemaken) -groepsdruk: men geeft toe om er bij te horen -ego: niet in een toestand om stil te staan bij gevoelens van anderen -gewoontepatronen (vb bij kinderen met fysieke handicap) -communicatieproblemen

Vrijwilligheid Van ‘coercion’ (Ryan & Lang) / dwang naar een positief criterium als ‘vrijwilligheid’ Niet onder druk gezet of een vorm van dwang gebruikt (beloning, beloven, verlies of straf aankondigen, dreigement of agressie en pijn, of de verwachting ervan). Vrijwilligheid: er is geen enkele vorm van druk, dwang, beloning of winst gemoeid met het seksuele gedrag.

Gelijkwaardigheid Beide partijen ‘aan elkaar gewaagd’, maw geen overheersing/onevenwicht Wanneer wordt een gebrek aan gelijkwaardigheid problematisch? Nodig om situaties afzonderlijk te bekijken Gelijkwaardig: 100% gelijkwaardigheid bestaat niet: Hoe groot mag het verschil zijn in macht, leeftijd, ….? Niet zo groot dat de een overwicht heeft over de ander en gaat bepalen wat er gebeurt, terwijl de ander het niet kan weigeren of stoppen. Leeftijdsverschil drie jaar, maar dit moet per situatie apart bekeken worden, want niet enkel leeftijd is van belang, ook aard, beperking, rijping,…

Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat gedrag Wordt dit gedrag verwacht gezien de leeftijd en/of de zijnstoestand van de persoon? Wat hoort bij welke leeftijd? We hebben een normatieve lijst ter beschikking, waar we per leeftijdscategorie voorbeelden kunnen vinden van welk gedrag voorkomt bij veel kinderen en jongeren van die leeftijd. Dat betekent niet dat je je zorgen moet maken als het seksueel gedrag niet voorkomt. Meestal hebben we geen herinneringen meer over ons eigen onhandige pogingen om voor het eerst te zoenen, of porno te bekijken, of te masturberen. Bovendien zijn onze ervaringen niet noodzakelijk een referentie voor de huidige generatie jongeren. Een uitgebreide lijst is te vinden op de download van sensoa.

Aangepast aan context Regels kunnen veranderen naargelang de context. Zo ook de sociale normen… De context waarbinnen een bepaalde gedraging gebeurd bepaald mede de betekenis die mensen aan gedrag geven. Wat ok is in bepaalde contexten is iets waar meestal afspraken over bestaan. Er wordt echter vaak geen rekening gehouden met het feit dat mensen (en ook kinderen) seksuele wezens zijn en privacy nodig hebben om seksueel gedrag te stellen. Bij kinderen en jongeren stelt zich het spanningsveld van voldoende controle enerzijds en genoeg vrijheid en privacy anderzijds. Bijvoorbeeld toezicht is nodig om veiligheid te waarborgen, maar hoe geef je de jongeren ook privacy?

Zelfrespecterend Seksueel gedrag mag niet schadelijk zijn voor jezelf op fysiek, psychologisch of sociaal vlak. Zorg ervoor dat anderen en jijzelf niet vernederd worden, pijn ervaren, risicoseks hebben, spijt hebben, ... Gedrag berokkent geen schade voor de persoon zelf, op fysiek vlak(ongezond, gevaarlijk), op sociaal vlak (maakt zich belachelijk), op psychologisch vlak (is kwetsend),…

Seksuele Rechten in de Praktijk? Terminologie Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (SGG) Elke vorm van seksueel gedrag van of ten aanzien van een (kwetsbare) andere; in verbale, non-verbale of fysieke zin; al dan niet opzettelijk; dat aan één of meer criteria niet voldoet, of waarbij het onduidelijk is of het gedrag aan de criteria voldoet. SGG kan gepaard gaan met fysiek contact (zoenen, uitkleden, penetratie...), maar dat hoeft niet: seksuele opmerkingen maken, iemand ongevraagd confronteren met seksueel gedrag of masturberen voor de webcam kan evengoed seksueel grensoverschrijdend zijn. De aard van het gedrag kan dus sterk variëren, net als de ernst. Seksueel gedrag kan licht (geel) tot zwaar (zwart) grensoverschrijdend zijn (tabel 1

Seksuele Rechten in de Praktijk? Terminologie Seksueel Misbruik Elke vorm van seksueel gedrag; in verbale, non-verbale of fysieke zin; al dan niet opzettelijk; (1) waar duidelijk geen wederzijdse toestemming voor bestaat; en /of (2) dat duidelijk niet vrijwillig gebeurt; en/of (3) waar het slachtoffer veel jonger is dan de pleger, of op de een of andere manier afhankelijk is van de pleger. Er is dus sprake van seksueel misbruik bij rood of zwart gedrag, waarbij aan minstens één van bovenstaande drie criteria duidelijk niet voldaan is (tabel 1). Of het om seksueel misbruik gaat of niet, hangt niet alleen af van de beleving van het slachtoffer, maar wordt geformuleerd vanuit het perspectief van de persoon die het gedrag stelt.

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) Hoe situaties beoordelen? Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag op één of meerdere criteria Rode vlag: ernstig en herhaald grensoverschrijdend gedrag op één of meerdere criteria Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag

Schema Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Herhaald gedrag - rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: donkergrijze zone samenvattend

Vlaggensysteem (Frans & Franck, 2010, Sensoa) groen geel rood zwart toestemming OK +- OK - OK --OK vrijwilligheid gelijkwaardigheid Leeft/ontw. adequaat Context-adequaat Zelfrespect

Schema Seksueel grensoverschrijdend gedrag is seksueel gedrag dat op één of meer van de criteria niet voldoet (bleek grijs) Seksueel misbruik is seksueel gedrag (donker grijs) Zonder wederzijdse toestemming Zonder vrijwilligheid Zonder gelijkwaardigheid tussen de betrokkenen. samenvattend

Hoe Reageren? Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: uitleggen, begrenzen en alternatieven bieden, signaleren, coachen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel bemiddelen, melden, straf of interventie aankondigen, coachen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding of andere interventie, melden Humor normaliseert en ontmijnt

Aan de slag… Op de werkvloer…

Aan de slag… De vroedvrouw op de kraamafdeling komt dag 1 na de bevalling de kamer binnen: ‘Ik kom helpen om de borstvoeding op gang te krijgen’, en loopt achteloos naar het bed van de nieuwe mama.

Aan de slag… Een koppel, zij pas bevallen en hij blijft op de afdeling overnachten, wordt door de vroedvrouw samen in bed aangetroffen.

Aan de slag… De 3de dag na de bevalling had de nieuwe mama zeer veel last van stuwing. Op zijn vraag deed de vroedvrouw de partner voor hoe hij voor verlichting kon zorgen door de melk mee naar buiten toe te masseren. Op dag vier zijn enkele collega’s van hem op bezoek. De vroedvrouw komt langs om te kijken of alles goed gaat. De nieuwe mama zegt dat ze toch nog last heeft van de stuwing waarop de vroedvrouw zegt: ‘Geen probleem. Hij heeft het na gisteren wel onder de knie hoe hij dat met een massage kan verhelpen.’

Aan de slag… Een mannelijke vroedvrouw begeleidt een pas bevallen vrouw, bij het douchen in enkel een kort shortje.

Aan de slag… Tijdens het laatste bezoekje in het kader van post natale zorg aan huis vertelt de nieuwe mama, die intussen terug aan de slag is, dat ze op het werk steeds pauze mag nemen om af te kolven in de toiletten. De vroedvrouw antwoord: ‘Erg dat je daarvoor in de toiletten moet zitten. Je werkgever zou met meer zorg een aangenamere ruimte moeten voorzien.’

Aan de slag… Op beleidsniveau…

Raamwerk Seksualiteit en Beleid Beleidsmatrix

Een beleid op drie niveaus: Een modelvisie Een beleid op drie niveaus: Reactiebeleid Preventiebeleid Kwaliteitsbeleid Vergelijking die je kan gebruiken om de drie niveau’s uit te leggen Gebruik publieke ruimte: Reactiebeleid: hoe reageren als er een accident is gebeurd Preventiebeleid: hoe veiligheid creëren op het publieke terrein (verkeer, toegankelijkheid, controle,…) Kwaliteitsbeleid: hoe ruimte aantrekkelijk maken voor kinderen en jongeren (en andere gebruikers…) Ander voorbeeld: Reactie: de EHBO koffer… Preventie: beveiliging van gevaarlijke situaties Kwaliteit: comfort en gezondheid bevorderen Constatatie: als men in organisaties spreekt over een beleid op poten zetten, denkt men vaak enkel aan een reactie en/of preventiebeleid. De link met het kwaliteitsbeleid is belangrijk, omdat daar een aantal voorwaardenscheppende elementen moeten kunnen gegarandeerd worden bijvoorbeeld privacy. Voorbeeld: een jongen van 14 zal zich masturberen; als dat gebeurt op een plaats en moment dat het niemand stoort, geen probleem. Als dat echter in gemeenschappelijke slaapzaal of badkamer gebeurt in aanwezigheid van anderen, wel een probleem. Men moet dus nadenken in zijn beleid over seksualiteit en lichamelijke integriteit: waar kan het zijn plaats krijgen in het kwaliteitsbeleid, en niet enkel voorkomen van (preventie) en reageren op (reactie) situaties van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Vragen?