Hoofdstuk 13 De tijd van de Koude Oorlog

Koude Oorlog: wat is het? Koude oorlog: jarenlang conflict tussen Amerika en Rusland; kapitalisme versus communisme. K.O. gaat gepaard met wapenwedloop tussen VS en SU, maar nooit directe conflicten. Opvallend aspect is ontwikkeling atoombom: ‘zegen in vermomming’. VS en SU brengen oorlog verder van huis om invloedssfeer te vergroten. Ongewilde slachtoffers en medespelers: bvb. Derde Wereld

Koude Oorlog: wat is het? Koude Oorlog eindigt in 1991 met mislukte staatsgreep Rusland. Relatie VS-SU beter door aantreden Gorbatsjov. Klikt goed met Reagan. Veel gesprekken over atoombewapening, invloedssferen en mensenrechten. Bush sr. (1992): ‘Amerika heeft de Koude Oorlog gewonnen’

Koude Oorlog: wanneer begint het? 19e eeuw: VS en tsaren botsen met vestigen invloedssferen in Azië. Ideologie: communisme vs. Kapitalisme (Russische Revolutie 1917). Strijd tussen staten (gebeurtenissen WO II) 1945: hoe moet machtsvacuüm na WO II worden ingevuld? 1949: Rusland heeft nu ook atoombom. Het boek begint bij 1919: oprichting Volkenbond, maar blikt ook terug naar 19e eeuw. Volkenbond wordt door Wilson opgericht om deze conflicten en oorlogen te stoppen. De VS waren zelf echter geen lid!!

De Volkenbond opgericht (1919) sterke punten: Veel humanitaire en economische activiteiten 1920: tyfus, cholera en dysenterie bestrijden Bemiddeling tussen Zweden en Finland (Aland-eilanden) Ook Griekse inval in Bulgarije opgelost (1925) 24 staten lid Steun ook buiten lidstaten Regels duidelijk

Palais des Nations Génève

De Volkenbond opgericht (1919) zwakke punten: VS geen lid Alleen overwinnaars lid Vooral Europese staten lid Enkel economische sancties mogelijk / geen eigen leger En alleen bij eenstemmigheid Uittreden Duitsland en Japan (1933), Italië (1937), Spanje (1939)

Lidstaten

Het Atlantisch Handvest (augustus 1941)

De Verenigde Naties opvolger Volkenbond

VN opgericht (juni 1945) Voert Atlantisch Handvest uit Bijna alle landen lid Alleen verliezers WO II voorlopig uitgesloten (Werking VN: lees schema . 230)

Doelstellingen VN handhaving van de internationale vrede en veiligheid; ontwikkeling van vriendschappelijke betrekkingen tussen landen op basis van eerbied voor het beginsel van gelijke rechten en zelfbeschikking van volken; samenwerking bij het oplossen van internationale vraagstukken van economische, sociale, culturele en humanitaire aard, alsmede het bevorderen van eerbied voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden; optreden als centrum voor de onderlinge afstemming van het optreden van naties ter verwezenlijking van deze gemeenschappelijke doelstellingen.

Beginselen van de VN de Organisatie is gegrond op het beginsel van de soevereine gelijkheid van al haar leden; leden dienen hun uit het Handvest voortvloeiende verplichtingen te goeder trouw na te komen; leden dienen hun internationale geschillen langs vreedzame weg op te lossen, zonder de internationale vrede en veiligheid of de gerechtigheid in gevaar te brengen; leden onthouden zich in hun internationale betrekkingen van dreiging met of gebruik van geweld tegen andere staten; leden dienen de Verenigde Naties volledige bijstand te verlenen bij elk optreden waartoe de Organisatie krachtens het Handvest overgaat; geen enkele bepaling van het Handvest machtigt de Verenigde Naties op te treden bij aangelegenheden die wezenlijk onder de nationale rechtsmacht van een staat vallen.

(Blz. 229 – 231 zelf doorlezen) Weten: werking van de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad

De balans na 50 jaar Geen nieuwe wereldoorlog Wel kleinere oorlogen Grote mogendheden pakken hun rol niet (Grote Vijf) Grote Vijf: VS, Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland, China 2x opgetreden: Korea (1950) en Koeweit (1991)

2 Het bondgenootschap tussen Oost en West valt uiteen Tijdens WO II de SU en de VS bij Engeland (Geallieerden) Ogenschijnlijk sterk verbond Dus: ‘monsterverbond’ Onderling wantrouwen door:

Oorzaken Rusland sluit zelfstandig vrede na Oktoberrevolutie 1917 1919 Komintern opgericht: wereldrevolutie bevorderen SU gebukt onder ‘kapitalistisch omsingelings’-complex:”dreiging communisme

Oorzaken 1934 toenaderings-move Stalin: SU lid Volkenbond (1934) Niet-aanvalsverdrag met Frankrijk (1935) Volksfrontpolitiek: communistische partijen samenwerken met democratische stromingen tegen fascisme

Oorzaken “München”: de conclusie van Stalin 1938: Verdrag van München (FR-DU-IT-GB – Rusland niet uitgenodigd! (Sudetenland)

Molotov-Ribbentroppact Non-agressiepact aug. 1939 Molotov-Ribbentroppact

Sept. 1939 Duitsland en Rusland bezetten Polen!

Juni 1941 keerpunt: Operatie Barbarossa (Duitse aanval op Rusland)

Wantrouwen bleef door: Kwestie “tweede front”(D-Day pas 6 juni ‘41) Poolse kwestie: Poolse regering in ballingschap in Londen eist oude grenzen Bloedbad (door Russen) van Katyn door Duitsers bekendgemaakt

Monument in Krakau voor de 22000 slachtoffers van Katyn. Het geaccordeerde voorstel van Beria om ruim 25.000 Polen te arresteren (elite uit concentratiekampen die plaats moest maken voor Balten). Geallieerden De kwestie dreigde de geallieerden te verdelen en daarmee te verzwakken. Ook door de westerse geallieerden zijn tijdens de oorlog pogingen gedaan om de waarheid over Katyn te verdoezelen om de relatie met Stalin niet te verstoren. Hoewel de Britse premier Winston Churchill in de wandelgangen toegaf de Poolse versie van de zaak te geloven, bewees hij op het officiële vlak lippendienst aan de Sovjet-versie. De Amerikaanse president Roosevelt liet in 1944 de zaak onderzoeken maar liet het rapport spoorloos verdwijnen toen ook dit onderzoek de Sovjets als schuldigen aanwees. In 1946 weigerden de VS en de Britten de zaak Katyn echter als Duitse oorlogsmisdaad door het Neurenbergtribunaal te laten berechten. Naoorlogse verdoezeling van de waarheid In het communistische naoorlogse Polen was aanvankelijk de Sovjet-versie de officiële versie; na verloop van tijd mocht Katyn helemaal niet meer ter sprake komen, zelfs niet om de nazi's er de schuld van te geven. In 1981, tijdens de acties van Solidarność, werd echter reeds een voorlopig herdenkingsmonument opgericht, dat door de communistische autoriteiten weer snel werd opgeruimd. Dit zou zich in de loop van de jaren tachtig nog enkele malen herhalen. Erkenning In april 1990 bevestigde de regering van de Sovjet-Unie de verantwoordelijkheid van de NKVD voor een massamoord. Van ongeveer tienduizend Poolse gevangenen is het lot nog steeds onbekend. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft de regering van de Russische Federatie in 1992 de bekentenis van de laatste Sovjet-machthebbers bevestigd. Onder Boris Jeltsin werden Sovjet-documenten over de massamoord overhandigd aan de Poolse president Lech Wałęsa. Onder deze documenten was het door het politbureau goedgekeurde voorstel van Beria uit maart 1940 waarin hij voorstelde de Polen te vermoorden. Jeltsin legde in 1993 een krans bij het Katyn-monument in Warschau. Sommige communisten, in Wit-Rusland, Rusland en daarbuiten, blijven overtuigd van de schuld van de nazi's en verspreiden deze overtuiging. Het Nederlandse communistische blad De Antifascist zag in het officiële toegeven door de regering van de Sovjet-Unie een bewijs voor een fascistische machtsovername in Moskou. In kringen van neonazi's wordt de kwestie-Katyn wel gebruikt als argument om de schuld van de nazi's aan de Holocaust te ontkennen. Op 7 april 2010 woonde de Russische premier Vladimir Poetin de zeventigste herdenking bij van de slachting bij Katyn. Poetin nodigde daarbij ook de Poolse premier Donald Tusk uit. Op 10 april 2010 vloog de Poolse president Lech Kaczyński, met een groot gevolg van hoge Poolse militaire en civiele autoriteiten naar Smolensk om vandaaruit naar Katyn te reizen waar een herdenkingsplechtigheid zou worden gehouden. Het vliegtuig stortte neer en alle inzittenden kwamen om.

Poolse Kwestie Opstand van Warschau tegen Dld (1944) niet door Stalin geholpen Stalin bevrijdde Polen en verlegde de grens naar het Westen Lublin-comité door Stalin gepusht (tijdelijke comm. regering Warschau)

Moeizame onderhandelingen Westen – SU Ongemerkt ontstaan ‘invloedssferen’ ‘Wiens gebied, diens religie’ (ideologie)

Naam Data Hoofddeelnemers Geboekte resultaten Conferentie van Newfoundland 9 – 12 augustus 1941 Churchill ,Roosevelt Atlantisch charter Conferentie van Casablanca januai, 1943 Churchill, Roosevelt Beslissing tot voorbereiden van een Italiaanse campagne, beslissing van de invasie in Frankrijk in 1944 verklaring van de onvoorwaardelijke overgave van de As-mogendheden, Conferentie van Dumbarton Oaks 1944 Delegatie uit 39 naties, Overeenstemming tot het oprichten van de VN Vierde conferentie van Moskou 9 oktober– 19 november 1944 Churchill, Stalin, Harriman Toekomst van Polen en de Balkan. Conferentie van Jalta 4– 11 februari 1945 Churchill, Roosevelt, Stalin Finale plannen om Duitsland te verslaan, naoorlogse plannen voor Europa. Datum vastgelegd voor conferentie van de Verenigde Naties, voorwaarden vastgelegd voor de deelname van de Sovjet-Unie aan de oorlog met Japan. Conferentie van de Verenigde Naties, San Francisco 25 april – 26 juni1945 vertegenwoordiging van 50 naties Charter van de Verenigde Naties Conferentie van Potsdam 17 juli– 2 augustus 1945 Churchill, Stalin, Harry S. Truman, Clement Attlee Verklaring van Potsdam voor de onvoorwaardelijke overgave van Japan en het Akkoord van Potsdam de verklaring over de toekomst van Duitsland.

Jalta (De Grote Drie)

Afspraken & problemen Jalta Duitsland in 4 bezettingszones verdelen Polen: Lublin-comité uitgebreid met leden regering in ballingschap in Londen Verklaring Vrij Europa Stalin: recht op bondgenoten aan grenzen Verschil in visie op Polen: Polen wordt wel democratisch, maar behoudt enige controle en krijgt 8 km extra grond.

Potsdam Stalin eerst met Churchill en Truman

Potsdam (juli ‘45) Moeizaam compromis Stalin krijgt herstelbetalingen van Dld Relaties Truman- Stalin stroever Deelname SU aan oorlog tegen Japan Truman krijgt bericht over A-bom

Potsdam met Attlee

Afspraken m.b.t. Duitsland Duitsland in 4 zones verdeeld (1945) Berlijn ook (1945) Oder-Neisse nieuwe grens (Pools-Duitse grens) Oostenrijk weer los van Dld Denazificatie, democratisering, ontwapening, herstelbetalingen aan SU, behandeld als eenheid,

De verdeling van Duitsland 1945

Berlijn na 1945

Berlijn na 1945

De opdracht (25 juli 1945) Atoombom

Little boy

Enola Gay - Hiroshima

Centrum Hiroshima enkele dagen na de aanval (6 augustus)

Toen Little Boy op 6 augustus om 8:15 uur 's morgens explodeerde, kwamen direct 78.000 mensen om het leven als gevolg van de enorme drukgolf en intense hitte die daarbij vrijkwam. Een vergelijkbaar aantal mensen raakte gewond. In de daaropvolgende dagen stierven vele mensen als gevolg van de fall-out. In de jaren daarna was kanker de belangrijkste doodsoorzaak. Ook het aantal miskramen in het gebied rond Hiroshima vertoonde een sterk stijgende lijn. Door de na-effecten als gevolg van de ioniserende straling liep het dodental uiteindelijk op tot ongeveer 140.000 eind 1945. Het duurde enkele dagen voordat men zich elders in Japan realiseerde dat er iets was gebeurd in Hiroshima. Pas nadat er vanuit Tokio een verkenningsvliegtuigje naar de stad was gestuurd, werd duidelijk dat zich daar een ramp van ongekende omvang had voorgedaan. Aangezien het de eerste keer was dat er een kernbom vanuit een vliegtuig werd geworpen, had men er geen idee van wat de gevolgen ervan zouden zijn voor het vliegtuig en de bemanning. De piloot (Paul Tibbets) bleek in staat om het toestel (Enola Gay) veilig terug te brengen en dat staat nu tentoongesteld in het Air- and Spacemuseum in Washington DC. Volgens een in 2004 afgerond onderzoek door de gemeente Hiroshima, heeft Little Boy in totaal 237.062 levens gekost. In 1960 componeerde Krzysztof Penderecki Threnos, een werk ter nagedachtenis aan de slachtoffers. Het werd een standaardwerk binnen de klassieke muziek uit de 20e eeuw. (Wikipedia.nl) (Eindhoven heeft in 2010 ca. 210.000 inwoners)

Nagasaki 9 augustus 1945 Fat man

3 De Koude Oorlog Kort na WO II was het mis Spiegelende vijandbeelden Clash SU-VS: geen wederzijds begrip

Amerikaans wantrouwen door: Russische bezetting Oost-Europa en Noord- Korea Communistische opstanden in Iran en Griekenland: SU verantwoordelijk? Communistische partijen in West-Europa aan de leiband van Stalin (Komintern) SU VS

Churchill waarschuwde en kreeg gelijk: Albanië 1946 Bulgarije 1946 Roemenië 1947 Polen 1947 Tsjechoslowakije 1948 Vrees in Westen voor Stalin terecht

Satelietstaten / het Oostblok 11 Europese staten en het Oosten van Duitsland in 1947 omgevormd tot ‘Het Oostblok’

Satellietstaten van de Sovjetunie

De Trumandoctrine Na vertrek Duitsers uit Griekenland (1944) burgeroorlog door opstand communisten GR (+GB) tegen communisten, maar GB kan de kosten niet meer opbrengen en trekt aan de bel in Washington In VS na 1947 ideologische strijd: Truman-doctrine (Stalin zit erachter) Truman: na Gr. Ook Turkije, Italië, Frankrijk o.i.v. Stalin?

Containmentpolitiek Truman neemt het over: ‘Trumandoctrine’ tegen agressie van buiten òf van binnen (zonder communisme te noemen) = indammen = containment (= niet ‘roll back’) IT+FR 20-30% stemmen voor communisten Daarom:

Einde aan het isolationisme van de VS Nu staat elk land voor de keuze tussen twee levenswijzen. Die keuze is maar al te vaak niet vrij. De eerste levenswijze is gebaseerd op de wil van de meerderheid: een regering die aan het volk verantwoording moet afleggen, vrije verkiezingen, individuele vrijheid, vrijheid van meningsuiting en godsdienst en geen politieke onderdrukking. De tweede levenswijze is gebaseerd op de wil van de minderheid met geweld aan de meerderheid opgelegd. Ze berust op terreur en onderdrukking, een gecontroleerde radio en pers, gemanipuleerde verkiezingen en onderdrukking van de persoonlijke vrijheden. Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf. Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo een economische stabiliteit en een evenwichtige politieke ontwikkeling te bevorderen.

Praktisch probleem: waar de SU al heerste kon niet gepeild worden hoe de meerderheid dacht

Marshallplan (ERP)

European Recovery Plan (3 weken later) European Recovery Program gericht op de economische wederopbouw van de door de oorlog getroffen landen in Europa. Belangrijke drijfveer was een sterke buffer tegen de expansie van het communisme vanuit de SU. Het Marshallplan is vooral ook propaganda. Marshall stelde daarbij de voorwaarde dat de deelnemende landen met een gemeenschappelijk Europees plan zouden komen.

De Russische minister Molotov verzette zich tegen het Marshall-plan dat hij beschouwde als een 'bedreiging voor de soevereiniteit van de kleine Europese landen.‘ Diverse Oost-Europese landen die ook voor hulp en deelname in aanmerking kwamen namen op last van Stalin niet deel aan de conferentie. Marshall-plan blijft beperkt tot West-Europa, Joegoslavië, Griekenland en Turkije. Verscherpt tegenstellingen Oost-West Financiering van Congres moeizaam, totdat:

De coup in Praag: einde van de illusies / het Congres nu overtuigd De Praagse Coup: een ongeorganiseerde communistische machtsovername in 1948, die een ware schokgolf door de Westerse publieke opinie deed gaan. Tsjecho-Slowakije was WO II een democratisch geleid land met een zeer anti-westers karakter (Conferentie van München). De gevolgen van de oorlog, de economische crisis en de hongerwinter van 1947 dwongen de regering van Tsjechoslowakije om voedselsteun te vragen aan de Verenigde Staten. De Verenigde Staten ging hiermee akkoord op voorwaarde dat Tsjechoslowakije uit de invloedszone van de Sovjet-Unie zou gaan en zijn anti-westerse houding zou laten varen. De populaire communistische partij (KSČ) kon hier niet mee akkoord gaan en weigerde de voedselhulp. Deze omwenteling van een democratische meerpartijenstaat naar een de facto éénpartijstaat (alleen de minister van buitenlandse zaken en de president waren geen communisten) onder leiding van de communistische partij, staat bekend als de Praagse Coup.

De verleende hulp (12,4 mld dollar)

De kwestie Duitsland wakkert de Koude Oorlog aan Afspraak: Duitsland één geheel Botsende visies: - Stalin: Dld militair en economisch zwak, hoge herstelbetalingen, bevriende regering - GB+VS: Dld zelfvoorzienend, wschl. anti-russisch, geen hoge herstelbetalingen - beide kampen gingen eigen weg in eigen zones; Stalin haalde zijn zone leeg: afschaffing particulier bezit

“Bizonia” VS+GB (jan. 1947) Doel: economische eenheid

Rusland verlaat Gealliëerde Controleraad Trizonia uitgeroepen (maart 1948) VS+GB+FR Juni ‘48: grondwet en geldsanering D-Mark ingevoerd Stalin besluit tot blokkade van Berlijn (Alle weg- rail- en watervervoer naar Berlijn geblokkeerd)

Luchtbrug

Twee nieuwe staten (mei en okt. 1949) Mei 1949: Blokkade opgeheven, conclusie: BRD opgericht (ex-Trizonia) (In ‘54 bij NAVO, in ‘55 Bundeswehr=leger) Oktober ‘49: Stalin richt DDR op En Warschaupact (1955)

Twee allianties met identieke doelstelling

Azië ook in Koude Oorlog Oktober 1949 Volksrepubliek China opgericht Valt in handen van communisme Angst VS

Heksenjacht in VS op communisten (tweede ‘Red scare’) Angst voor de rooien Periode van verhoogde angst voor communistische invloeden in Amerikaanse instellingen. Aanleiding: spionage door Sovjet-agenten, de oprichting van de VRC en de Koreaanse oorlog(1950- 1953) waren de aanleiding voor het McCarthyisme

Heksenjacht communisme Mensen van verschillende rangen en standen, (in de filmindustrie, staatsinstellingen of onderwijs) beschuldigd van communisme of sympathiseren met het communistische gedachtegoed. Agressieve onderzoekstechnieken en ondervragingen, door regerings- of particuliere panels, comités en organisaties Verdachtmakingen vaak als waarheden aangenomen ondanks een gebrek aan bewijs.

Heksenjacht communisme De mate van verdachtmaking hing af van de echte of veronderstelde linkse associaties en werd vaak overdreven. Velen raakten door de beschuldigingen hun werk kwijt en velen werden zelfs gevangen gezet. De meeste van deze straffen waren de uitkomst van een proces en een gerechtelijke uitspraak, die later ongedaan gemaakt werden vanwege hun ongrondwettelijkheid

Een van de meest voorkomende redenen van een vermoeden van communisme was het lidmaatschap van de Washington Bookshop Association, een linksige organisatie die lectuur uitleende, boekbesprekingen hield, korting gaf op boeken en gelegenheid bood om naar klassieke muziek te luisteren.

De Koreaanse oorlog Korea volgens afspraak gedeeld in WO II (38ste breedtegraad) Russen bezetten Noord-Korea Amerikanen Zuid-Korea

De Korea-oorlog: aanloop Korea decennialang bezet geweest door Japan. Na WO II noordelijk deel ‘tijdelijk’ bezet door de Sovjet-Unie en het zuidelijke door de Verenigde Staten. De 38e breedtegraad vormde de grens tussen de twee Korea's. Men was de hereniging overeengekomen Na het einde van de bezetting door de twee grote mogendheden kreeg Noord-Korea echter een communistische regering en werd in Zuid-Korea een meer democratisch bestuur gevestigd. Noord-Korea werd gesteund door de Sovjet-Unie. Zuid-Korea werd door de Amerikanen praktisch aan zijn lot overgelaten. De Noord-Koreaanse regeringsleider Kim Il Sung besloot daarop om Zuid-Korea te veroveren (1950).

Start Juni 1950 Noord-Koreaanse troepen vallen Zuid-Korea binnen VS actief voor VN China stuurt kwart miljoen soldaten VN-leger terug achter 38e breedtegraad 1953: wapenstilstand door Eisenhower

Afloop Juli 1953 grofweg 38e breedtegraad weer de grens (na 4 miljoen Koreaanse slachtoffers) VN had daadkracht getoond, maar was in communistische ogen een kapitalistisch speeltje VS had met succes containment bereikt China had totale overname Korea door VS geblokkeerd Eisenhower bereid tot ‘massive retaliation’

Dooi in de K.O. Stalins dood 4 maart 1953

4 Voortzetting Koude Oorlog of vreedzame coëxistentie? 1953 Eisenhower (Rep.) president en Stalin dood: ‘dooi’ J.F. Dulles minister van BuZa: ‘roll back’ bepleit Verhinderd door geldgebrek en Russische A-bom Chroesjtsjov bepleit ‘vreedzame coëxistentie’, maar niet voor iedereen

Vreedzame coëxistentie 1956 ontmoeting Genève Eisenhower – Chroesjtsjov (‘dooi’) Imre Nagy wil in Hongarije een meerpartijenstelsel en Hongarije uit het Warschaupact Chroesjtsjov dreigt Fr. en GB met A-bom in Suez-kwestie

De Hongaarse opstand 4 november 1956: troepen van het Warschaupact vallen binnen, en slaan de opstand neer. Boedapest werd omsingeld en de tanks reden de straten binnen. Molotovcocktails als wapen, terwijl de radio steeds indringender het Westen om hulp vroeg. Het mocht niet baten. De opstand kostte duizenden het leven en meer dan 150.000 Hongaren sloegen op de vlucht. Premier Nagy vluchtte.

En de Suez-crisis Zelfde week: GB, FR en Israël vallen Egypte aan Nasser hier het doelwit VS laat GB vallen SU en Nasser morele overwinnaars

Nieuwe conflicten staan de vreedzame coëxistentie in de weg 1960 Kennedy president Ambitieuze aanpak ‘Alliance for Progress’: econ. hulpprogramma voor Lat. Am. Chroesjtsjov niet onder indruk van Kennedy Maar Chroesjtsjov wilde scoren (hete adem Mao) Chroesjtjov laat Berlijnse Muur en Cuba-crisis gebeuren

Cuba-crisis 1962: hoogtepunt van het nucleaire tijdvak (59-62) 1959 Castro verdrijft Battista Al snel verslechterde relaties met VS 1961 mislukte invasie Cubaanse emigranten (anti-Castro) in Varkensbaai (Kennedy) Castro zoekt steun SU Oktober 1962 VS ontdekken lanceerinstallatie

Verloop Cuba-crisis Kennedy eist ontmanteling en kondigt een blokkade van militaire goederen naar Cuba aan. Fidel Castro reageerde met de boodschap dat de blokkade illegaal was en Amerika Cuba niets kon verwijten voor de installatie.

1962 24-28 oktober mondiale spanning, toen duidelijk werd dat Sovjetschepen met kernkoppen aan boord de quarantainezone al waren genaderd. Intussen achter de schermen druk overleg. Zondag 28 oktober keerpunt in de crisis, toen Radio-Moskou bekendmaakte dat de Sovjet-Unie gevolg zou toegeven aan de eisen van de VS en de schepen rechtsomkeert zouden maken.

Oplossing Deze concessies volgden op een intensieve briefwisseling tussen de Russische leider Chroesjtsjov en Kennedy, waarin niet alleen tot ontmanteling van de raketbases op Cuba werd besloten, maar ook tot terugtrekking van de raketten van de VS gericht op de Sovjet-Unie in Italië, Turkije en Groot-Brittannië.

1962 Tevens werd besloten dat de Verenigde Staten de territoriale integriteit van Cuba zouden respecteren, hetgeen Kennedy later van conservatieve zijde zeer kwalijk werd genomen. Om de publieke schade voor Kennedy beperkt te houden, stemde Chroesjtsjov er in toe de terugtrekking van Amerikaanse raketten uit Turkije niet openbaar te maken.

Par 4 vanaf bladzijde 245 Ontspanning in Europa 1969 SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) o.l.v. Willy Brandt in Duitse regering “Ostpolitik” Verdrag van Moskou: grenzen van DDR onschendbaar verklaard (Oder-Neisse-grens) In ruil voor soepeler contact BRD-DDR door afwezigheid Rusland

Versoepeling in Polen 1980: Vakbond “Solidariteit” opgericht: olv Lech Walesa Niet-communistisch van aard In 1982 verboden onder druk van Rusland Rusland wil zijn invloed in Oost-Europa niet kwijtraken

Bladzijde 247 Dreiging van een oorlog met kernwapens Kernwapenwedloop vanaf 1945 (VS ’45; SU ’49) Tot eind jaren 50 SU nog zonder raketten om VS te bereiken (intercontinentaal) SU wel “conventioneel” (gewoon) veel sterker Aanval SU niet te stuiten Daarom dreigt VS met “strategie van afschrikking door massale vergelding” Na komst Russische intercontinentale raketten toestand van “wederzijdse afschrikking”

Vervolg kernwapenwedloop Kennedy lanceert in 1962 “strategie van het aangepaste antwoord” (flexible response): pas in 3e fase echte kernoorlog Eerst vechten met gewone wapens; later pas kernwapens Betekende dus versterking van het Amerikaanse leger Nieuwe fase dreigt met nieuwe Russische raketten (1977), gevolgd door “NAVO-dubbelbesluit”: NAVO voert ook nieuwe raketten in, tenzij nieuwe Russische raketten worden teruggetrokken

Kernwapenbeheersings-onderhandelingen hervat Na Cubacrisis starten onderhandelingen VS-SU (en “hot-line”) 1968 Non-proliferatie-verdrag (VS, SU, GB en 108 andere landen, maar niet China, India, Pakistan, Zuid-Afrika, Frankrijk, Cuba e.a.) Inhoud: geen kernwapens leveren aan landen die er nog geen hebben of zelf geen kernwapens invoeren.

Vietnamoorlog (1955-1975) Frankrijk faalt kolonie Vietnam na WO II onder controle te krijgen. Tijdens Japanse bezetting ontstaat Vietminh o.l.v. Ho Tsji Minh (communisten en nationalisten) Na Japanse capitulatie “Republiek Vietnam” FR oneens en benoemt tegenregering Fr. Leger verovert Hanoi en Saigon, maar niet platteland

Vietnamoorlog (1955-1975) Poging leidt tot nederlaag bij Dien Bien Phoe en leidt tot overgave(mei 1954) Juli 1954: wapenstilstand Bepalingen Vietnam: - Vietminh ten noorden van 17e breedtegraad. FR ten zuiden daarvan - Fr. Troepen binnen jaar uit Vietnam - Binnen 2 jaar verkiezingen

Vietnamoorlog (1955-1975) Na wapenstilstand wordt N-Vietnam communistisch (Ho Tsji Minh) Z-Vietnam katholiek Ngo Dinh Diem Regering Eisenhower steunt Z-Vietnam militair-technisch om communisme te voorkomen. Reden steun is dominotheorie. 1960: Vietcong opgericht door communisten (Nationale Bevrijdingsfront)

Vietnamoorlog (1955-1975) Vietcong krijgt wapens van N-Vietnam Vietcong beheerst platteland en kon niet bedwongen worden door N-Vietnam Kennedy president (1962): Vietcong minderheid? Soldaten uit Noorden in Zuiden gedrongen Vietnam vanuit de lucht bewaakt, maar helpt niet (Ho Tsji Minh Route) Kennedy stuurt adviseurs en uiteindelijk Diem gedood (11-11-1963)

Vietnamoorlog (1955-1975) Kennedy vermoord; Johnson volgt op (22-11-’63.) Kiest voor ‘Amerikaanse oorlog’ Na Tonkin-incident (1964) gewone troepen naar Vietnam 8 maart 1965 : eerste Amerikanen in Zuid-Vietnam (daarna tot half miljoen) VS bombardeert meer dan in WO II Nixon (kandidaat 1968) presenteert ‘Vietnamisering’: minder VS en sterker Z-Vietnamees leger

Vietnamoorlog (1955-1975) Doorgang Laos en Cambodja gebombardeerd Z-Vietnamees leger supermodern 1972: laatste Amerikaanse infanteristen uit Vietnam 27 Jan. 1973: wapenstilstand = def. Einde Am. oorlogsactiviteiten N-Vietnam verovert 2 jr later toch Z-Vietnam Z-Vietnamezen in heropvoedingskampen Invloed Oost-West verhouding: VS werkt samen met China

Vietnamoorlog (1955-1975) Amerika geschokt: men kon Z-Vietnam niet voor communisme behoeden Amerikanen leren les van Vietnam: Idee verlaten dat elke comm. Beweging marionet van Moskou of Peking was. Amerika ziet niet elke regering meer als bondgenoot, hoe ondemocratisch ook. Na Cuba-crisis stroeve onderhandelingen, maar toch verdragen:

SALT-verdragen 1972 en 1979: afspraken over vermindering aantal intercontinentale raketten Strategic Arms Limitation Talks (SALT)

5 Einde van de Koude Oorlog brengt grote veranderingen in Europa 1985 Gorbatsjov leider SU begin van ontspanning 1988 SU-troepen uit Afghanistan 1989 “Wonderjaar”. Gorbatsjov staat vrijheid toe in Midden- en Oost-Europa 1990 Gorbatsjov akkoord met opheffing DDR en terugtrekking Warschaupact en samengaan met BRD 1991 SU valt uiteen. Warschaupact opgeheven

In Roemenië Ceaucescu gedood (25-12-1989) 1989: Communisten onttroond in Polen, Hongarije, Tsjecho-Slowakije, DDR en Bulgarije “Dissidenten” Walesa in Polen (juni ’89) en Havel In Tsjecho-Slowakije president (dec. ‘89) In Roemenië Ceaucescu gedood (25-12-1989) http://www.youtube.com/watch?v=XsRQP7TifME (7:27)

Vredesbeweging in Europa: jaren ‘80 Protesten tegen (o.a.) de kruisraketten: NIMBY-effect

Hollanditis 1981-83: naam voor Ned Hollanditis 1981-83: naam voor Ned. verzet tegen kruisraketten in Europa

Museumplein 1983

9 november 1989: Val van de Muur

Wel wrijvingen Rusland om: 1999 Polen, Tsjechië en Hongarije lid NAVO 2004 Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië en Roemenië lid NAVO Houding van het Westen in burgeroorlog in voormalig Joegoslavië: meer begrip voor Kroaten en moslims in Bosnië en Kosovo, terwijl Rusland partij kiest voor Servië. Communisme nu enkel nog in China, Cuba, Noord-Korea, Laos en Vietnam

Oorzaken “wonderjaar” KO te duur, vooral voor SU Verlies aan (zelf)vertrouwen bij de communisten

Vergeten hoofdrolspeler: Ronald Reagan (SDI) Ruimteschild

Een prent uit de Sovjetunie (1948) Een prent uit de Sovjetunie (1948). De westerse staten, inclusief de paus, jagen met geweld de vrede weg.  

Een Sovjetaffiche uit 1952 waarop het streven van de Amerikanen om steeds meer militaire bases aan de grenzen van het Oostblok aan te leggen wordt gehekeld. De verslaggever in de achterzak van de Amerikaan vertelt de luisteraars thuis dat de bases voor de vrede worden aangelegd.

BRD en DDR opgericht (1949-1990)

De hoofdrolspelers Nikita Chroesjtsjov John Fitgerald Kennedy

Fidel Castro

Russische affiche waarop Fidel Castro wordt geëerd Russische affiche waarop Fidel Castro wordt geëerd. Bovenaan staat:’het volk van Cuba zal zijn vrijheid verdedigen’.  

The balance of terror

President Kennedy verwikkelt de hele wereld in de Cuba-crisis President Kennedy verwikkelt de hele wereld in de Cuba-crisis. Mocht Cuba besluiten tot een aanval, dan zullen de VS de USSR aanvallen