Groot Schisma 1054 Bologna 1088 Oxford 1096 Salamanca 1134 Cambridge 1209 Sorbonne 1257 1222-1361: Padua, Napels, Macerata, Rome, Perugia, Florence, Pisa, Siena, Siena, Pavia 1290-1293: Coimbra, Valladolid, Alcalá 1348-1386: Praag, Krakau, Wenen, Heidelberg

Petrus Abelard (†1142) Tractatus de intellectibus ("Verhandeling over het begrijpen") Sic et Non ("Zo / Zo niet") [monastiek <–> scholastiek] Ethica: Scito te ipsum ("Ethiek: jezelf leren kennen")

intellectuele mijlpalen 1100: herontdekking Romeins Recht in Bologna 1100-1300: herontdekking Aristoteles William van Ockham (†1347) “Ockham’s scheermes”: om dingen verstandig te verklaren moet je zo min mogelijk hypothetische oorzaken erbij verzinnen. 1439: Lorenzo Valla demonstreert dat de “Schenking van Constantijn” een vervalsing is.

Stadsacademies Platonische academie, Florence (1439) Intronati (Siena, 1525) Della Crusca (Florence, 1582) –> Académie française, 1634 Incamminati (Bologna, 1582) Lincei, Rome (1603) kunst, taal/cultuur, wetenschappen, krijgskunst

Stadsbiblioteken Malatestiana (Cesena, 1454) Vaticana (Rome, 1475) Marciana (Venetië, 1530; depot-bibliotheek) Laurenziana (Florence, 1571) Ambrosiana (Milaan, 1603)

De Chinese Encyclopedie van Jorge Luis Borges [...] een Chinese encyclopedie getiteld Hemels magazijn van menslievende inzichten. In zijn afgelegen bladzijden staat geschreven dat de levende wezens als volgt kunnen worden onderverdeeld: [a] eigendom van de Keizer, [b] gebalsemd, [c] tam, [d] speenvarkens, [e] sirenen, [f] fabelwezens, [g] loslopende honden, [h] dieren die deel uitmaken van deze indeling, [i] dieren die als gekken tekeer gaan, [j] ontelbare, [k] geschilderd met een fijn kamelenharen penseeltje, [l] enzovoorts, [m] die net het vaatwerk hebben gebroken, [n] die van veraf op vliegen lijken. Otras Inquisciones (1952)

Geboorte van de systematiek Descartes, Discours de la méthode pour bien conduire sa raison (1637) neo-Aristotelische encyclopedieën: J.C. Scaliger, Poetices libri VII (1581) alfabetische volgorde matrix: rijen en kolommen

Johannes Zahn, Specula physico- mathematico-historica (Neurenberg 1696)

de geboorte van de “auteur” auctor = autoriteit waarop een tekst zich beroept auctor = persoon die een tekst zijn identiteit verschaft eerste Opera omnia edities vanaf 1550

Linnaeus

Immanuel Kant Aufklärung ist der Ausgang des Menschen aus seiner selbst verschuldeten Unmündigkeit. Unmündigkeit ist das Unvermögen, sich seines Verstandes ohne Leitung eines anderen zu bedienen. Selbstverschuldet ist diese Unmündigkeit, wenn die Ursache derselben nicht am Mangel des Verstandes, sondern der Entschließung und des Mutes liegt, sich seiner ohne Leitung eines anderen zu bedienen. Sapere aude! Habe Mut dich deines eigenen Verstandes zu bedienen! ist also der Wahlspruch der Aufklärung. Verlichting is de emancipatie van de mens uit zelf-veroorzaakte onmondigheid. Onmondigheid is de onmacht om, los van het gezag van anderen, je verstand te gebruiken. Die onmondigheid is zelf-veroorzaakt als ze niet het gevolg is van een gebrek aan verstandelijke vermogens maar van een gebrek aan doortastendheid en aan de moed om je verstand zonder extern gezag zelfstandig te gebruiken. Sapere aude - durf door te denken, heb de moed om zelf je eigen verstand te gebruiken! Dat is het motto van de Verlichting. Was ist Aufklärung?, 1784

Wie zijn de Verlichte Europeanen? “Geleerdenrepubliek” uit de West-Europese landen Fransen/Romaanse volkeren: scherpzinnig Duitsers/Germaanse volkeren: diepzinnig Erfgenamen van de Grieks-Romeinse traditie Athene, “Attisch”: vernuft, democratie Sparta, het klassieke Rome: (zelf)tucht, integriteit

Wie zijn de “Anderen”? Oriëntaals despotisme: decadente weelde, despotisch/wreed regime Slavische en Keltische volkeren gevoelsmensen: sentiment/intuïtie i.p.v. verstand Natuurvolkeren staan dichter bij de dieren: meer natuur, minder cultuur

Sympathie voor de “Ander” Oriëntalisme: oude beschaving van India, Perzië, Japan… Slavische en Keltische volkeren de bard Ossian als natuurgenie; “zalig zijn de lankmoedigen” (Herder) Natuurvolkeren primitivisme als vakantie van de knellende beschaving: “edele wilde”, Indianen, Tahiti…

Een Europees prototype: geleerde en vernuftige ontdekkingsreizigers Marco Polo Joseph Banks, Alexander v Humboldt, Darwin Jules Verne: professor Lidenbrock Frankenstein Bram Stoker: Dr Van Helsing Giles (Buffy the Vampire Slayer), Robert Langdon Rider Haggard: Allan Quatermain Indiana Jones