Gedrag Gedrag = alle waarneembare activiteiten van dier of mens Bewegingen, slapen, geluiden maken, van kleur veranderen, geurstoffen afscheiden etc. Soms door werking spieren (effector) Soms door werking klieren (effector) Reactie op prikkels (= respons) Oren spitsen hond

GEDRAGSELEMENTEN Ander woord daarvoor: handelingen Studie gedrag: ethologie Bestuderen gedrag: nauwkeurige beschrijving van elk type handeling Beschrijving moet objectief zijn Geen mening of interpretaties waarnemer Bijv. Hond is blij Dus: ethogram Protocol: lijst van achtereenvolgens waargenomen handelingen van een dier

Organisatie van gedrag Gedragssystemen: groep van samenhangende handelingen Vaste volgorde Gedragsketen Voorbeeld: Stekelbaars Videofragmenten stekelbaars Nestbouw door mannetje Baltsgedrag naar vrouwtje Zigzagdans Baltshouding vrouwtje Mannetje zwemt naar nest Sidderen Vrouwtje legt eieren in nest Mannerje in nest en bevrucht eieren Broedzorg mannetje Waaieren, verversing water in nest Bewaking jongen door mannetje

Stekelbaarsje

Gedrag wordt veroorzaakt door Inwendige factoren: Honger, dorst, voortplantingsgedrag Motiverende factor(en) Beinvloeding door zenuw- + hormoonstelsel Uitwendige factoren: Prikkels uit de omgeving Zien van een roofvogel bijv.

Sleutel- en supranormale prikkels Sleutelprikkel: Doorslaggevende rol Bijv. Meeuwenjong pikt naar rode vlek op snavel moeder Gevolg: moeder braakt voedsel op Videofragment: meeuwen Rode vlek is sleutelprikkel Proef: volledig rode snavel geeft sterker pikgedrag naar snavel moeder = supranormale prikkel Reclame maakt daar gebruik van Voorbeelden?

Sleutelprikkels

Supranormale prikkels

Hoe wordt gedrag bepaald? Erfelijke factoren Leerprocessen Inprenting in gevoelige periode Gewenning = kans op reactie neemt af Conditionering (belonen en straffen) Natuurlijke omstandigheden: proefondervindelijk (= trial and error) Geconditioneerde reflex (Pavlov) Skinner-box Imitatie Inzicht (onbekende situatie en toch een oplossing vinden, kraaien verbuigen ijzerdraadje tot soort haak om voedsel uit cilinder te halen) Chimpansees (gebruik hulpmiddelen om ietrs te bereiken) Video-fragmenten volgen

Sociaal gedrag Pikorde bij kippen = rangorde Heeft te maken met aanwezigheid mannelijk geslachtshormoon = testosteron Dreiggedrag Imponeergedrag Verzoeningsgedrag Videofragmenten volgen

Pikorde

Statenvormende insecten Termieten Mieren Bijen Taakverdeling: 1. koningin 2. werksters 3. darren 4. soldaten Communicatie belangrijk !! Videofragmenten volgen

Termieten/mieren/bijen

Gedrag bij de mens Overeenkomstig gedrag zoals bij dieren Erfelijke factoren: Zuiggedrag bij baby’s Gelaatsuitdrukkingen; vreugde, woede, angst, wenkbrauwgroet + glimlach Voorbeeld; dove kinderen zelfde gedrag Leerprocessen: Opvoeding dus sociale ontwikkeling Mensen: nadenken over hun gedrag + beoordelen gedrag + normen (gedragsregels) en waarden (uitgangspunten in je leven zoals eerlijkheid, respect voor anderen, rechtvaardigheid, vrijheid Cultuur is sterk bepalend Rolgedrag en rolpatronen (zie afbeeldingen + uitleg in boek)

Ethologisch onderzoek Maak een ethogram van een diersoort Uit het ethogram moet je een conclusie trekken over het gedrag van een dier Zie opdrachten in je boek Beoordeling d.m.v. een punt ? Uitleg door je docent van gedrag bij zebra’s Beekse Bergen ?