Tekenen in zicht DEEL 2 HOOFDSTUK 5 Ruimte DAL/RvP 2014

H 2.5 Ruimte ruimtesuggestie horizon open en gesloten ruimte repoussoir verdwijnpunt Van Gogh coulissen kikvorsperspectief Escher close-up vogelvluchtperspectief perspectief exterieur

H 2.5 Ruimte RUIMTESUGGESTIE In heel veel tekeningen of schilderijen is sprake van ruimtesuggestie. Kijk maar naar de afbeeldingen. Het lijkt net alsof de gebouwen heel ver van je af staan. In dit hoofdstuk vind je verschillende manieren om in een tekening ruimte te laten ontstaan. Natuurlijk is die ruimte maar schijn, daarom noem je het ook ruimtesuggestie. Maxtin Art, Lugano Stadslandschap

H 2.5 Ruimte REPOUSSOIR Het zwarte raam hiernaast steekt duidelijk af tegen de blauwe licht die je door het raam ziet. Het landschap wordt door het raam als het ware naar de achtergrond geduwd. Hierdoor lijkt het net alsof je vlakbij het raam staat. Als een donkere vorm een lichte vorm terugdringt naar de achtergrond, noem je dat repoussoir (spreek uit: ‘reepoeswaar’); het Franse woord voor ‘terugdringen’. H. Matisse, Interieur

H 2.5 Ruimte COULISSEN Hier zie je landschappen afgebeeld die uit allemaal stroken (plans) bestaan. Al die lagen achter elkaar zorgen voor een soort kijkdooseffect. Deze manier om ruimte te laten ontstaan, heet coulissewerking (spreek uit: ‘koeliesse’; coulisse is een toneelterm). 5e 4e 3e 2e 1e plan Breughel, Jagers in de sneeuw. 1565

H 2.5 Ruimte CLOSE-UP De vrouw hieronder staat net ver genoeg weg om haar hele hoofd in beeld te hebben. Van de man zie je maar een klein deel en heel dichtbij. Als je iets heel dichtbij ziet in een tekening, noem je dat een close-up. Roy Lichtenstein, Pop-Art

H 2.5 Ruimte PERSPECTIEF Alle lijnen in de afbeeldingen komen in de verte op één punt uit. Hoe verder de dingen in de afbeeldingen van je af staan, hoe kleiner ze zijn. Deze manier om de ruimte uit te beelden, heet (lijn)perspectief. De plaats van waaruit je de dingen waarneemt noemen we standpunt. (hoog, laag, dichtbij, veraf) Meindert Hobbema, Laantje, 17e eeuw

H 2.5 Ruimte HORIZON De spoorrails hiernaast lijken kilometers lang. In de verte eindigen ze in één punt. Dit punt noem je verdwijnpunt. Dit punt valt altijd samen met de ooghoogte van de tekenaar of de lens van de camera. Het verdwijnpunt ligt altijd op de horizon. De horizon is de scheidslijn tussen land (of water) en de lucht. horizon = ooghoogte= standpunt Horizon Horizon

H 2.5 Ruimte KIKVORSPERSPECTIEF Je kunt aan de lage horizon zien, dat de fotograaf bij het maken van de foto op zijn buik in het gras gelegen heeft. Zo’n laag standpunt noem je kikvorsperspectief. Dan lig je als een kikker op de grond bij het maken van een foto of tekening. Het effect hiervan is dat alles boven je nog hoger lijkt dan het in werkelijkheid is.

H 2.5 Ruimte VOGELVLUCHTPERSPECTIEF De fotograaf heeft heel hoog gezeten. De horizon ligt helemaal bovenin de foto. Het is net alsof je als een vogel hoog in de lucht vliegt en van bovenaf op alles neerkijkt. Je noemt dit standpunt daarom vogelvluchtperspectief. Het voordeel hiervan is dat het een groot overzicht van alles biedt. Vogelvluchtperspectief wordt toegepast in luchtfoto’s.

H 2.5 Ruimte EXTERIEUR Het eerste wat aan een gebouw opvalt, is de buitenkant of het exterieur. De vormen, kleuren en versieringen van het exterieur bepalen de uitstraling van het gebouw. Het exterieur is het visitekaartje van een gebouw. Bodiam Castle, East Sussex, England Mediamuseum, Hilversum ING gebouw, Amsterdam

H 2.5 Ruimte OPEN EN GESLOTEN GEBOUWEN Het exterieur van een gebouw kan een open indruk maken of juist heel gesloten overkomen. De gebouwen hieronder komen over als grote klompen beton en maken een gesloten indruk. De gebouwen hiernaast zien er open uit. De speelse indruk ontstaat door de openingen in het gebouw. Het luchtige effect wordt nog versterkt doordat de onderdelen verschillende vormen hebben en soms los bij elkaar lijken te staan. Gesloten vormen

H 2.5 Ruimte SOMBERE EN VROLIJKE GEBOUWEN Elk gebouw heeft een eigen ‘gezicht’. De gebouwen hiernaast zien er somber uit, terwijl de gezellig gekleurde wolken- krabbers een vrolijke indruk maken. De gebouwen lijken heel hoog. Dat komt door het perspectief dat is toegepast.

H 2.5 Ruimte VERSIERDE GEBOUWEN Met frisse kleuren en vrolijke versieringen kun je een gebouw een compleet ander uiterlijk geven. De decoratie is er voor de sier opgebracht. Als je de vrolijke kleuren van het exterieur wegdenkt, zien de gebouwen er eigenlijk maar saai uit.

H 2.5 Ruimte WAT ZIT DAARACHTER? Soms ‘vertelt’ een exterieur wat er zich achter de muren van het gebouw afspeelt. Je kunt aan de decoratie op de deuren zien wat de functie van de ruimte erachter is. Door de geschilderde vormen op deuren, ramen of muren ontstaat een bepaalde ruimtesuggestie. Net alsof je er doorheen kunt kijken.

H 2.5 Ruimte ‘DOORZICHTIGE’ MUREN Deze muurschilderingen brengen je even goed in de war. Kijk je nu door een groot gat in de muur en zit er een complete stad achter of is het maar nep? De voorgevels van de gebouwen lijken wel grote schilderijen met een bedrieglijke echte ruimtesuggestie. Hieronder lijkt er een enorm gat in het wegdek te zitten.

H 2.5 Ruimte UIT DE KUNST EEN GEZELLIG TERRASJE Een gezellig terras bij nacht. De gele verlichting en de warme kleuren van het terras nodigen de late wandelaars uit om te gaan zitten. De warmgele voorgrond steekt fel af tegen de koelblauwe hemel en de donkere huizen achterin de straat. Daardoor komt het linker gedeelte van het schilderij helemaal naar voren. De ruimtesuggestie wordt versterkt door het perspectief dat Vincent van Gogh heeft toegepast. Het verdwijnpunt valt samen met het snijpunt van de diagonalen van het schilderij, nagenoeg in het middelpunt. Vincent van Gogh, Terras bij nacht. Café van Gogh nu, Arles, Frankrijk.

H 2.5 Ruimte UIT DE KUNST DE RODE TOREN Dit is wel een heel vreemde situatie. De lange schaduwen en de donkere hemel zorgen voor een geheimzinnige lichtval. De ruimtesuggestie in dit schilderij wordt vooral veroorzaakt door het perspectief. Vreemd genoeg ligt het verdwijnpunt van beide gebouwen in de lucht. Als je goed kijkt, zie je dat het verdwijnpunt boven het standbeeld ligt. De schilder heeft dus iets hoger dan het standbeeld gestaan toen hij dit schilderde. G. de Chirico: Italiaans plein met Rode Toren, 1943

H 2.5 Ruimte UIT DE KUNST HET RAADSEL VAN DE WATERVAL Zo’n gebouw met waterval in vogelvlucht-perspectief zie je niet elke dag. De ruimtesuggestie wordt versterkt door een close-up van bijzondere groeisels links onder. Toch klopt hier iets niet. Het lijkt wel alsof het water van deze waterval voortdurend naar beneden stort. Maar komt het water dan telkens weer bovenaan? Escher heeft een truc uitgehaald met de pilaren waar de watergoot op rust. De vier pilaren vlak boven het waterrad kunnen in werkelijkheid nooit het eind van de watergoot ondersteunen. Want het eind van de goot ligt veel verder van je af dan het gedeelte van de goot waar de vier pilaren op steunen. Zo zitten er nog meer onmogelijke ruimtesuggesties in deze prent verstopt. M.C.Escher: Waterval, 1961

Café van Gogh nu, Arles, Frankrijk.

M.C.Escher