Als je weet dat je leven eindig is ,hoe doe je dat? 30 mei 2017 Heleen Roos(verpleegkundig consulent), Geertruid van Merwijk(medisch consulent) palliatief team Waardenland

Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …   

INHOUD Introductie Korte opdracht De diverse invalshoeken; piramide Maslow, Ars Moriendi Leget, rouwverwerking Kubler Ross Casuïstiek en leefstijlen van sterven (STEM) In groepen ervaringen uitwisselen(opdracht in begin) en kijken in hoeverre de kennis bijdraagt aan het begrip situatie/oplossingen voor toekomst?

OPDRACHT Schrijf in enkele steek woorden twee situaties op rondom sterfbed, één waarvan je vond dat het mooi verliep, één waarin de zorg moeizaam was en de situatie (dreigde) vast te lopen Verder: wat is voor jou belangrijk

VOORWAARDEN OM STERVENSBED TE BEGELEIDEN

ARS MORIENDI = stervenskunst (LEGET)

KUBLER ROSS

STEM= sterven op je eigen manier Leefstijlen in rouwverwerking/ziekte bed

INDELING De vertrouwenden De rationelen De socialen De proactieven De onbevangenen

CASUS Man, 70 jaar Gemetastaseerd prostaatcarcinoom waardoor dwarslaesie Weduwnaar, 1 zoon wordt maar deels toegelaten in proces Alles onder controle; huis in samenspraak leeg, alles verdeeld, verenigingsleven nadrukkelijk afscheid momenten en daarna contact afgesloten Elke medische stap moet nadrukkelijk uitgelegd worden, patiënt wil nadrukkelijk zelf eerst oordeel vormen

RATIONELE TYPE Vaker mannen dan vrouwen Niet religieus/ spiritueel ingesteld Privacy en behandeling belangrijk Minder vaak hulp aan naasten, niet werkzaam in zorg De “moderne “genieters, bijblijven belangrijk, werken hard, trendvolgers, maakbaarheid van het leven

Moeite met tonen kwetsbaarheid, zoeken naar informatie en hechten aan rationele benadering Dood een taboe; denkt erover, maar zelden praten Gevoelig voor autoriteit, leunend op professionele kennis

TIPS Heldere, feitelijke informatie en argumentatie Situaties praktisch en concreet maken Beslissingen maken op basis van feiten en verstand Feiten en gevoelens scheiden Gevoelens apart bespreken Niet richten op kwetsbaarheid, maar ondersteunen in teleurstelling dat leven niet maakbaar is Duidelijke rolverdeling

CASUS Man, 44jr Sportief, actief in verenigingsleven Wist al langer dat het leven eindig zou worden, doch het leven ging door Niets geregeld, vertrouwen dat echtgenote en kinderen het wel redden Door complicaties (hersenmetastasen) ineens bedlegerig en zich niet meer bewust van situatie

ONBEVANGEN TYPE Vaker mannen, vaker jong Hoger opgeleid, minder spiritueel/ religieus Minder bang voor laatste levensfase, doch hebben geen specifieke ideeën over wensen rituelen Weinig sterfgevallen meegemaakt Tolerant, sterk gericht op vriendschappen Dood “ver –van –mijn bed-show”

Geen besef van belemmeringen laatste levensfase doch neigt tot “hef in eigen handen” Behoefte te genieten, speels, ideeën etaleren Professional wordt liefst op afstand gehouden

TIPS Feitelijke informatie kort en concreet houden Niet te ver vooruit kijken Check eerst of er behoefte is over emotie te spreken Risico dat door bagatelliseren zaken onbesproken blijven Geen betutteling Aandacht voor naasten

CASUS Man , 68 jr Gemetasteerd longcarcinoom Weduwnaar, alleenwonend Opname unit i.v.m. angstklachten thuis Gehele sterfbed (> 1 maand) bijna permanent kinderen en vrienden aanbed Houvast aan geloof, bezoek geestelijk verzorger

SOCIAAL TYPE Mensen in groepsverband (gehuwd, samenwonend), veelal met katholieke of moslim achtergrond Lager opgeleiden Bang rondom aspecten van het sterven, behoefte aan pijnbestrijding, gezelschap familie/vrienden Behoefte aan praktische ondersteuning Volks, levend in gevestigd kader, gevoelig voor hypes, risico mijdend, verminderd informatie vaardig

TIPS Informatie gefaseerd brengen, kleine stapjes Expliciet en eerlijk spreken over toekomst Herhaal informatie en toets of dit begrepen is Benoem emoties en geef veel ondersteuning Betrek familie (indien gewenst)

CASUS Vrouw,66 jr, gemetastaseerd mammacarcinoom Zeer bewust van einde leven, helpt haar dochters ook naar moment van afscheid toe te groeien Gelovig, beleefd haar religie wel op haar manier, deels gekoppeld aan gemeenschap maar vindt ook dat ze eigen ideeën mag hebben Vrijwilligers werk in verzorginghuis gedaan

Hechte band met echtgenoot, voelen elkaar goed aan Heeft einde aanvaard, straalt rust uit naar anderen Geen angst voor laatste levensfase, volste vertrouwen dat begeleiding goed zal zijn

VERTROUWEND TYPE Meer als gemiddeld getrouwd, hoger opgeleid, meer met protestant christelijke achtergrond Vaak werkzaam in zorgsector Vaak mensen rondom middellandse zee gebied Minder bang voor laatste levenseinde Zelf beslissen over moment van overlijden; liefst bij bewustzijn, afscheid kunnen nemen,anderen niet tot last zijn Zorgzaam voor omgeving om hen heen, doch vinden zelf aandacht ook prettig Behoefte aan rouwrituelen

Gericht op gezin, gehechtheid aan regels, plichtsgetrouw, zorgzaam De dood hoort bij het leven

TIPS Beperkte informatie, kant-en-klaar, niet te veel alternatieven Eerlijke indicatie over duur; hiermee inzet rituelen mogelijk (dit actief plaats geven, ook eventuele inzet geestelijk verzorger)

CASUS Vrouw, 49jr Diverse oncologische problemen in het leven vanaf haar 20ste , uiteindelijk gemetastaseerd Non-hodgkin lymfoom Werkzame leven; laborante in ziekenhuis Alleenwonend, wel ex partner Veel in alternatieve geneeskunde en spirituele zorg ( yoga , boeddha beeldjes op kamer)

Gehele tekst kaart en uitvaart geregeld voor overlijden Afscheidscadeaus gegeven aan ex-partner “om verder te kunnen” Geworsteld met euthanasie wens, deze keuze niet kunnen maken maar wel duidelijk beeld waar grenzen liggen Heel lang gestreden, laatste uren palliatieve sedatie

PRO-ACTIEF TYPE Vaker vrouwen dan mannen , ouder dan 45 jr Gemiddeld opleidingsniveau Alleenwonend Spiritueel ingesteld, niet traditioneel Angsten voor verlies waardigheid/ wilsbekwaamheid en afhankelijkheid Belangrijkste te beslissen over moment van overlijden

Ideeën over sterfbed; zo kort mogelijk, zo min mogelijk lijden Meestal crematie, van te voren al heel veel vast gelegd Veelal ervaring met sterfgevallen Bekend met mantel zorg of werk in de zorg Sterven is een fase in het leven wat er bij hoort, geen taboe Authentiek sterven Tot het einde toe nuttig blijven, sterk sociaal

TIPS Alle mogelijkheden en alternatieven benoemen, veelal ook zelf met ideeën Regie zoveel mogelijk bij patiënt laten

EN NU ZELF AAN DE SLAG!

afsluiting ?

LITERATUUR Leget, Ruimte om te sterven Kubler Ross, rouwverwerking STEM; handreiking zorgverleners, psychosociale en spirituele begeleiding