Voetgangersgebieden en winkelwandelstraten: Instrumenten voor binnenstedelijke transformatie? prof. dr. ir. Kobe Boussauw Vrije Universiteit Brussel Cosmopolis Centre for Urban Research

Context Portfolio #1 van het Brussels Centre Observatory (BCO) uitgegeven december 2016 13 essays over geschiedenis, ontwerp, besluitvorming, mogelijke impact, en toekomst van het Brusselse voetgangersgebied

Verkeersvrije centrumzones en winkelwandelstraten: achtergrond concept winkelwandelstraat is ontstaan vanuit historische binnenstedelijke structuren, alsook winkelgalerijen sinds jaren ’50 doelbewust ontworpen winkelwandelstraten (modernisme: Lijnbaan, Rotterdam in 1953; Stevenage in 1959) pas later als instrument om binnenstedelijke handelscentra nieuw leven in te blazen - prototype is Strøget (Kopenhagen, 1962) in België: rue Neuvice (Luik, 1965), Gent (1974), Leuven (1975), Grand Place (Brussel, 1991), Meir (Antwerpen, 1992), Grote Markt (Brugge, 1995)

Opzet paper beknopt literatuuroverzicht een systematisch overzicht van verkeersvrije centrumzones is vandaag namelijk onbestaande bestaand onderzoek gericht op de impact van het verkeersvrij maken van binnenstedelijke handelscentra vormt de basis van deze presentatie

Bestaand onderzoek is steeds erg contextafhankelijk - conclusies kunnen dus nooit zomaar overgedragen worden rapporten van contractonderzoek vaak onvindbaar of in lokale taal gedocumenteerde cases zijn quasi steeds succesvolle gevallen succesvol betekent doorgaans toename van omzet concept vooral populair in Noord-West-Europa, maar ook in Latijns-Amerika, Turkije, Zuid-Oost-Azië niet populair in Noord-Amerika wat volgt is gebaseerd op gedocumenteerde cases in Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Zweden, Spanje, Hong Kong, Turkije, Verenigde Staten

Verenigd Koninkrijk revitalisering binnenstedelijk handelscentra complementair met restrictief beleid t.a.v. grootschalige perifere handel voetgangerszone als slechts één aspect van dergelijke strategie door handelaars wordt het versterken van het kleinhandelsapparaat zelf (kritische massa binnen wandelafstand) als belangrijkste gezien

Duitsland Hass-Klau (1993) ziet over het algemeen een sterke stijging van de omzet er moet echter een overgangsperiode in acht genomen worden van 1 tot 2 jaar ook handelszaken die eerder perifeer gesitueerd zijn in het voetgangersgebied kunnen nadelen ondervinden omzetstijging komt vaak vooral de eigenaar van het pand ten goede (huurprijzen)

Frankrijk omzetstijging en toenemende specialisatie van handelszaken aanbod dagdagelijkse producten en volumineuze goederen neemt af, ten voordele van kledingzaken en aanverwanten ook restaurants zijn succesvoller (terrassen!) ketenwinkels winnen ten opzichte van zelfstandige zaken Zweden stijging van omzet en huurprijzen geïdentificeerde succesfactoren zijn een verbeterd aanbod aan openbaar vervoer, georganiseerd parkeren, en de aanwezigheid van centrummanagement

Spanje case buiten het traditionele, toeristische stadscentrum (Sevilla) ook hier meer bezoekers, meer lokale aankopen, meer horecabezoek Turkije Istiklal Caddesi (Istanboel): zeer succesvol, sterke toename vastgoedwaarden, deels dankzij opening metrostation andere case in woonbuurt buiten stadscentrum (Izmir), waar het voetgangersgebied vooral gewaardeerd wordt als een bijkomend stuk openbare ruimte met een hoge gebruikswaarde voor de omwonenden

Hong Kong Verenigde Staten meer ketenwinkels en consumentenverkoop (persoonlijke verzorging, juwelen, elektronica, kledij) nauwelijks diensten of horeca, deze zijn wel te vinden in de aanpalende straten Verenigde Staten winkelwandelstraten zijn er zeer zeldzaam, meestal in steden die minder autoafhankelijk zijn dan gemiddeld een aantal niet-succesvolle initiatieven zijn weer verdwenen, maar dit fenomeen is nauwelijks gedocumenteerd sterk autogerichte samenleving: mensen willen hun auto niet ergens aan een ‘rand’ achterlaten

Conclusies De meeste gedocumenteerde, economisch succesvolle cases van autovrij gemaakte kernwinkelgebieden wijzen op een gemiddelde toename van het aantal bezoekers, van de omzet van kleinhandel en horeca, en van de huurprijzen. Succesfactoren zijn de aanwezigheid van een bepaalde kritische massa van bewoners in het stadscentrum, de aanwezigheid van een performant openbaar-vervoernetwerk, een relatief lage mate van autoafhankelijkheid van de stad, en een flankerend beleid gericht op het ontmoedigen van suburbane en perifere grootschalige kleinhandel.

Ketenwinkels, voornamelijk in de sector kledij en aanverwanten, net als restaurants, hebben doorgaans baat bij een voetgangerszone, wat vaak niet het geval is voor handelaars in dagdagelijkse producten en volumineuze goederen. Minder succesvolle voorbeelden zijn ook minder vaak bestudeerd en gedocumenteerd, waardoor er in de literatuur mogelijk disproportioneel veel aandacht is voor de succesfactoren, terwijl faalfactoren onderbelicht worden.