De Kwesties in het Sociaal Domein Een Pragmatisch Reveil 31 maart 2017 Jan-Kees Helderman Governance and Innovations in social services (GAINS). Contact: j.helderman@fm.ru.nl

© Noodweer (1983) “Rotterdam bijvoorbeeld”

Ambroggio Lorenzetti (1338) «Allegoria ed effetti del Buono e del Cattivo Governo»,

Governmentality Bestuur als een collectieve mentaliteit De kwesties en problemen die er spelen; Een verzameling regimes en besturingspraktijken; De kennis die wij vanuit al die regimes verzamelen; De programma’s en strategieën die wij daaruit constitueren. Wat – of waartoe - willen wij besturen? Hoe willen wij dat dan besturen? Kwesties Kwesties Kwesties Kwesties

Waar het in essentie om gaat …. Waarom individuele risico’s sociale risico’s worden: Morele redenen Negatieve externe effecten Buiten onze verantwoordelijkheid Sociale rechten en voorzieningen Fondsvorming = gemeenschappelijke hulpbronnen Voorzieningen en (maatschappelijke) infrastructuur Verzekeren en investeren Instituties en collectieve actie 11

De grote transitie Van een sociale beschermingsstaat …. Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin sociaal-economische uitval overwegend ex-post financieel wordt gecompenseerd door inkomensoverdrachten. Passief & curatief Beschikbaarheid, toegankelijkheid, betaalbaarheid Sociale verzekeringsmodel Gezondheid is: “a state of complete physical, mental and social wellbeing, and not merely the absence of disease or infirmity” (WHO, 1948). Naar een sociale investeringsstaat? Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin een grotere nadruk ligt op maatschappelijke dienstverlening ter preventie van sociaal-economische uitval (WRR, 2006) Activering & preventie Employability, life long learning, active & healthy ageing Focus op de levensloop en leefomgeving van mensen Gezondheid is: “The capacity to adapt and self-manage when dealing with the social, physical and mental challenges in the life course.” (Huber et al., 2011).

De herverkaveling van risico’s en zorg …. Actuariële risico’s: Zorgverzekeringswet Wet Langdurige Zorg (2015) Generiek gelijkheidsbeginsel Niet actuariële risico’s: Wmo (2007 / 2015) Jeugdwet (2015) Van compensatieplicht naar maatwerkvoorziening Decentraal Eén gezin, één plan, één regisseur Zelfredzaamheid / eigen kracht. Situationele gelijkheidsbeginsel 13

Polycentrische systemen … Sociale systemen waarin autoriteit en macht, kennis, bronnen, functies en schalen bij uitstek gefragmenteerd en meervoudig zijn. Meervoudige besturingsrelaties Maar waarin desalniettemin sprake is van een overkoepelend – bindend - kader van constituerende regels en gemeenschappelijke ambities. Kaderwetgeving / cognitieve en normatieve referentie kaders Waaruit een (hybride) ordening (min of meer) spontaan ontstaat door de voortdurende uitwisseling en strijd tussen verschillende ideeën, opvattingen, belangen en overtuigingen en kennis. Overleggen, onderhandelen, confrontatie Besturen, borgen en verantwoorden 14

Een polycentrisch besturingsregime … Collectieve (strategische) handelingscapaciteiten van maatschappelijke actoren - + De Staat / Etatistisch Command & control. Concurrentie op prijs of kwaliteit De Markt Zelfsturing door opleiden / richtlijnen / normeren Professionals / gemeenschap Maatschappelijk middenveld + Onderhandelen / overleggen Autoriteiten Verantwoordelijkheid van de overheid voor de uitkomst van sociale interacties _ 15

Besturingsinflatie …. Kloof tussen beleidsformulering en uitvoering Fragmentatie en verkokering van bekostigingsinstituties en stelsels Dramatische stijging van transactiekosten (quasi-markten) Eigenaarschap over indicatoren en normen diffuus. Vertrouwen van burgers en professionals in de overheid daalt. Incidenten politiek en veranderdrift 16

Collectieve handelingscapaciteiten maatschappelijke actoren De erosie van ons probleemoplossend vermogen Collectieve handelingscapaciteiten maatschappelijke actoren - + Verstatelijking Maatschappelijk middenveld + Maatschappelijke ondernemers Nieuw Publiek Management Verantwoordelijkheid van de overheid voor de uitkomst van sociale interacties Quasi markets - Vermarkting Participatie samenleving? Gemeenschap

Beleidenis “Kan een verlichte samenleving een ondermijnend moreel scepticisme vermijden, zonder daarmee terug te vallen in een autoritair stelsel?” (H. Putnam, 2001)

Pragmatisme: wetenschaps- en publiek filosofische stroming John Dewey (1927) The Public and its Problems Kern van het Pragmatisme: Focus op problematische situaties (Publieke Kwesties) Een onderzoekende houding (Inquiry) Totstandkoming van betrokkenheid van een Publiek Reflexiviteit monitoring en evolutionair leren: Kennis is gesitueerd in Praxis Betekenis geven aan handelingen en situaties Onderzoekswerk & gemeenschapsvorming: “The product of people working together, gathering information, projecting hypothetically, listening to experts, and debating positions. It is messy, frustrating, too often ill-fated work. But it may be the best we have” (Dewey, 1927). Reflexiviteit Deliberatie Focus op problemen en kwesties 19

20 Christopher Ansell (2011) Pragmatist Democracy Structuralisme Reflexiviteit Analytisch Lokalisme Structuralisme Conservatisme Holisme Kosmopolitisch Processueel Progressief 20 Christopher Ansell (2011) Pragmatist Democracy

Een Publieksvriendelijke versie: het 3-P model Problematiseren Publiceren Politiseren dialoog – deliberatie - discussie – debat 21

Voor valorisatie in de: Moet ik naar de: Hetgeen nog een heel is!

Dit vraagt om experimentele besturing: Bevorder lokale experimenten, geef lokale partijen (gemeenten / professionals) discretionaire ruimte; Maar met de verplichting om zich over hun activiteiten en beslissingen op systematische wijze te verantwoorden; Stel voortdurend de eigen assumpties en praktijken ter discussie; Behandel iedere oplossing als incompleet maar corrigeerbaar; Vergelijk verschillende praktijken op systematische wijze; Onderzoek steeds weer opnieuw de organisatorische en institutionele barrieres en randvoorwaarden rondom primaire processen; Zorg voor een infrastructuur voor de verspreiding van kennis, de bijstelling van onbedoelde effecten en het generaliseren van lokale successen;

Zomaar een lokale praktijk: het glas is halfvol …. In de wijkteams Maar daarboven en daartussen .. Geen publieke en maatschappelijke leer-infrastructuur; Groot engagement en betrokkenheid; Veel professionele reflectie en intervisie op basis van casuïstiek; Weinig systematische registratie; Geen actualisering van ondersteuningsplannen; Teamvorming gaat samen met ontwikkeling professionele competenties; Nog altijd veel structurele barrières; Er wordt intensief geïnvesteerd in relaties met het wijknetwerk; Nog altijd een kloof tussen (gemeentelijk) beleid en uitvoering; Situationele willekeur?

Beleid Backoffice De wijkteams

“Vroeger dacht ik altijd dat de grote verhalen de kleinere verklaarden, dat de wijdere kringen betekenis gaven aan de kleinere kringen die door de grotere werden omsloten, maar nu denk ik dat het precies andersom is, en dat elk verhaal het grotere verhaal waarvan het deel uitmaakt verheldert en er betekenis aan geeft, tot je bij de verste kring komt, het primum mobile, en zelfs daarvoorbij, waar het universum zich samenvouwt en er niets meer over is dat moet worden verduidelijkt of waaraan betekenis moet worden gegeven.” (Robert Hellenga (1999) Bologna Blues [The Fall of a Sparrow]. Vassallucci, pp.22.)

“Kan een verlichte samenleving een ondermijnend moreel scepticisme vermijden, zonder daarmee terug te vallen in een autoritair stelsel?” (H. Putnam, 2001) “We might be more connected to each other by our worries, our matters of concern, the issues we care for, than by any other set of values, opinions, attitudes or principles” `(Bruno Latour, 2005)