Daheim an der Donau “Duitse immigratie langs de Donau: motieven en impact op het gebied”. 9 Oktober 2016, Sultan’s Trail, Haarlem

Introductie Bas Kleine: Studie Bedrijfseconomie in Groningen Uitwisselingssemester in Bratislava; 6 jaar gewoond en gewerkt in Wenen Binnen Sultan’s Trail coördinator van het traject Szeged (HU) – Timişoara (RO) Geen historicus, werkzaam op de financiële afdeling van een baksteenproducent

Programma Introductie van het gebied Motieven voor immigratie en emigratie Ulm als opstapplaats Invloed van immigratie op het gebied Duitse sporen langs de Donau In de presentatie worden soms Duitse plaats-, gebieds- en riviernamen gebruikt

Duitse immigratie in Oost-Europa Miljoenen Duitse immigranten in Oost-Europa en door vele eeuwen heen Verschillende stromen, bijvoorbeeld de Sachsen in Transsylvanië (Roemenië) De presentatie van vandaag gaat over een specifieke en relatief kleine stroom: de Donauschwaben

“Het beloofde land”

“Het beloofde land” Banat (tussen Marosch, Theiβ en Donau) Batschka (tussen Donau en Theiβ) Syrmien (tussen Donau en Save; in het noorden van Servië) Slavonië (tussen Drau en Save; in het noorden van Kroatië) Sathmar (rondom Satu Mare; in het noordwesten van Roemenië) Hongaars Middelgebergte (zuid-westelijk van Boedapest) Schwäbische Türkei (rondom Pécs/Fünfkirchen)

Het begin De Osmanen beheerden een groot deel van de Balkan en vielen in 1683 Wenen aan De Osmanen (“Turken”) verloren deze strijd tegen de Habsburgers (“Oostenrijkers)” en raakten grote gebieden kwijt Vredesverdrag van Sathmar (1711) tussen de Habsburgse koning en de Hongaarse adel

Actieve welkomstpolitiek De gebieden waren ontvolkt door de oorlogen Omschakeling van veeteelt naar akkerbouw Verhogen van opbrengsten per hectare door gebruik van moderne landbouwtechnieken Er was behoefte aan ambachtelijke en agrarische kennis en ervaring De actieve welkomstpolitiek van immigranten had dus vooral financiële motieven

Het lokken van immigranten Er werd soms gratis land, huizen en belastingvrijstellingen geboden; maar vaak werd gewoon land gepacht Vrijstelling alleen voor beginjaren om een bestaan op te bouwen en verhuiskosten te dekken Zowel de Habsburgse koning als de lokale adel trokken actief immigranten aan

Motieven van immigranten (1) Overbevolking Oorlogen Misoogsten en hongersnood Armoede Ziektes

Motieven van immigranten (2) Vooral landarme of landloze Duitsers emigreerden Voor relatief weinig geld kon een boerderij gekocht worden Ongeveer 2/3 van de immigranten had spaargeld

Motieven van immigranten (3) Een veel gezongen lied: Das Ungarnland ist’s reichste Land, Dort wachst viel Wein und Treid (Getreide) So hat’s in Günzburg man verkündt, Die Schiff‘ stehn schon bereit, Dort gibts viel Vieh und Fisch und G‘flüg (Geflügel) Und taglang ist die Weid‘, Wer jetzo zieht ins Ungarland Dem blüht die gold‘ne Zeit.

Ulm als verzamelpunt (1) Verzamelpunt was de Duitse stad Ulm aan de Donau Per boot voerden de immigranten de Donau af Naar schatting 400.000 Duitsers zijn in de 18e eeuw naar het gebied geïmmigreerd

Ulm als verzamelpunt (2) Ulm ligt in Schwaben: de immigranten worden nu Donauschwaben genoemd, maar de immigranten kwamen ook uit andere Duitse gebieden Tip: Donauschwäbisches Zentralmuseum in Ulm voor inkijkje in geschiedenis en cultuur Schwabe werd in Hongarije als synoniem voor Duitser gebruikt. Pas vanaf 1920 wordt het begrip van Donauschwabe gehanteerd.

Ulm als verzamelpunt (3) Ulm is een protestantse stad en daarom waren er (tot het Toleranz Edikt van 1781) geen immigranten uit Ulm zelf Ulm was wel draaischijf met emigratie als bedrijfstak Alleen gehuwde stellen konden een boerderij kopen; er werd dus vaak nog snel getrouwd

De aankomst (1) Beloftes werden niet nagekomen Velen keerden gedesillusioneerd terug; een nog groter aantal bleef Met nieuwe en verbeterde landbouwtechnieken en heel hard werken en spaarzaam zijn, is de opbrengst in de landbouw sterk gestegen Steden raakten in bloei

De aankomst (2) “Fleiβ, Sparsamkeit und ausgeprägtes Eigeninteresse” versus de lethargie van Hongaarse lijfeigenen Dus zowel een tegenstelling in culturele achtergrond als maatschappelijke structuren

Dagelijks leven (1) De verschillende bevolkingsgroepen (Hongaren, Kroaten, Serviërs, Roemenen en Duitsers) leefden vredig maar wel verzuild samen, zoals Nederland 2e helft 20e eeuw De verzuiling was gebaseerd op o.a. taal, religie, mentaliteit en afkomst. Het begrip natiestaat had nog geen betekenis.

Dagelijks leven (2) Donauschwaben waren Katholiek Kirchweihtag als belangrijke feestdag Typische schwäbische boerderijen

Voorbeeldsteden Timişoara = Temeswar (Roemenië) Pécs = Fünfkirchen (Hongarije) Novi Sad = Neusatz (Servië) Osijek = Esseg (Kroatië)

Koninkrijk Hongarije Inwoneraantal in 1805: Totaal: 8.750.000 inwoners Daarvan Duitsers: 1.100.000 inwoners (12,5%) De omvang van het Koninkrijk Hongarije was groter als het huidige Hongarije en besloeg het gebied binnen de bergketen de Karpaten, het zogenaamde Karpatenbekken.

Timişoara / Temeswar 1900  60.551 inwoners waarvan 30.892 Duitsers 1900: een bloeiende stad met veel handel en cultuur; de stad is georiënteerd op Wenen 1884: een van de eerste steden met elektrische straatverlichting

Vertrek van de Duitsers Na de 1e Wereldoorlog bestond het Habsburgse Rijk niet meer; er werden nieuwe landsgrenzen getrokken Tijdens de 2e Wereldoorlog sympathiseerden “de Duitsers” met de nazis en na afloop werden ze verdreven of zijn gevlucht

Actuele situatie Het aantal overgebleven Duitsers is beperkt en ze zijn vaak verbitterd. Door gebrek aan Duitse “Fleiβ und Ordnung” zijn de huizen en kerken in verval geraakt en is de productiviteit van landbouwgrond gedaald

Duitse sporen Architectuur van kerken en boerderijen Invloed op de keuken Musea over de Duitse geschiedenis Cultuurverenigingen met eigen media

Daheim an der Donau - Afsluiting Rondvraag Contact: base7878@hotmail.nl