Wettelijk initiatiefrecht? Hoe kunnen we met regelgeving goede maatschappelijke initiatieven een kans geven? 2 oktober 2017

Inhoud Wettelijk initiatiefrecht in wetsvoorstel algemene gelding duurzaamheidsinitiatieven Aanleiding Overwogen alternatieven Opzet wetsvoorstel Mogelijkheid verbreding tot andere beleidsvelden Problematiek free rider/first mover disadvantage/achterblijvers Programma toekomstbestendige regelgeving Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Aanleiding Partijen proberen duurzaamheidsdoelen te realiseren via afspraken Maar afspraken tussen partijen leveren al snel strijd op met kartelverbod Gevolg: mededinging vs. duurzaamheid Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Aanleiding Het kartelverbod: Artikel 101, eerste lid, VWEU/ artikel 6, eerste lid, Mededingingswet Verboden zijn overeenkomsten tussen ondernemingen, besluiten van ondernemersverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen van ondernemingen, die ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan wordt verhinderd, beperkt of vervalst. Verboden overeenkomsten en besluiten zijn van rechtswege nietig (lid 2) Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Aanleiding Vrijstelling kartelverbod (lid 3): Het eerste lid geldt niet voor overeenkomsten, besluiten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen die bijdragen tot verbetering van de productie of van de distributie of tot bevordering van de technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de daaruit voortvloeiende voordelen de gebruikers ten goede komt, en zonder nochtans aan de betrokken ondernemingen beperkingen op te leggen die voor het bereiken van deze doelstellingen niet onmisbaar zijn, of de mogelijkheid te geven, voor een wezenlijk deel van de betrokken goederen en diensten de mededinging uit te schakelen. Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Aanleiding De Kip van Morgen: Afspraak tussen producenten en supermarkten om ‘plofkip’ te vervangen door duurzamer geproduceerd kippenvlees ACM oordeelt: De afspraak beperkt de concurrentie op de markt voor verkoop van kippenvlees (lid 1) De voordelen van deze afspraak voor dierenwelzijn, milieu en diergezondheid wegen voor de consument niet op tegen de extra kosten per kilo kipfilet (willingness to pay) (lid 3) De afspraak levert dus een niet toegestane beperking van concurrentie op Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Aanleiding Gevoelde problemen: Bedrijfsleven voelt gebrek aan duidelijkheid over toepassing kartelverbod Beperkte ruimte voor duurzaamheidsafspraken (ook onder lid 3) Positie ACM: handhaaft kartelverbod overeenkomstig Mededingingswet wordt tegelijkertijd aangekeken op ‘tegenhouden’ duurzaamheidsafspraken Vraag: Moet de afweging tussen mededinging en duurzaamheid niet door de ACM maar op politiek niveau plaatsvinden? Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Overwogen alternatieven 1. De minister van EZ kan ontheffing of vrijstelling geven van het kartelverbod Afweging: Past niet binnen Europees mededingingsrecht (artikel 101 VWEU) Zou dan alleen voor artikel 6 Mw kunnen gelden Maar beide artikelen hebben bewust dezelfde inhoud Daardoor is ontheffing/vrijstelling niet mogelijk Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Overwogen alternatieven 2. De desbetreffende minister verklaart een duurzaamheidsafspraak algemeen verbindend voor de hele branche Afweging: Als afspraak in strijd is met kartelverbod moet ACM handhaven Kan dus alleen voor afspraken die niet in strijd zijn met het kartelverbod Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Overwogen alternatieven 3. De desbetreffende minister zet op verzoek een duurzaamheidsinitiatief om in gedelegeerde regelgeving Afweging: Er is geen afspraak maar een verzoek om regelgeving waardoor geen strijd met het kartelverbod Komt ook tegemoet aan problemen ‘free ridergedrag’, ‘first mover disadvantage’ en ‘achterblijvers’ Deze optie is gekozen. Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Opzet wetsvoorstel Algemene opzet: Proces: Partijen verzoeken minister(s) algemene gelding te geven aan initiatief Minister checkt of initiatief aan indieningsvoorwaarden voldoet Consultatie + check of geschetste effecten realistisch zijn Afweging betrokken belangen Algemene gelding d.m.v. ministeriële regeling/amvb Reikwijdte: Beperking tot duurzaamheid Wellicht (voorlopig) beperking tot EZ-beleidsterreinen Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Opzet wetsvoorstel Indieningsfase: Waarborgen draagvlak NGO’s, consumenten. Beschrijving inhoud - effecten op doelen, consumenten, Beschrijving inhoud - effecten op handhaving Hoe omgaan met draagvlak onder ondernemers? Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Opzet wetsvoorstel Consultatiefase: Toetsing effecten op consumenten door ACM Bij wie worden duurzaamheidseffecten en neveneffecten gecheckt? Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Opzet wetsvoorstel Besluitvormingsfase (en daarna): Voorhangprocedure Kamers Evaluatie na 4/5 jaar Intrekking mogelijk op verzoek indienende partijen Mogelijkheid right to challenge?: partijen die niet tot de initiatiefnemers behoren en van mening zijn dat ze niet onder de nieuwe regels moeten vallen omdat ze op een andere manier ‘het goede’ doen zouden dan ontheffing of vrijstelling kunnen krijgen Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Mogelijkheid verbreding Het voorgenomen wetsvoorstel lost meer problemen op dan alleen een mededingingsprobleem: First mover disadvantage: een bedrijf gaat niet zelfstandig over tot verduurzaming omdat dit extra kosten oplevert; alleen samen met branchegenoten kan een stap gezet worden, maar dat levert nu juist een kartel op. Free riderproblemen: degenen die niet bijdragen aan een initiatief profiteren wel als ‘free rider’ mee. Achterblijvers: werkelijke verduurzaming komt pas tot stand als iedereen meedoet. Deze problemen kunnen ook op andere terreinen dan duurzaamheid belemmering zijn voor goede maatschappelijke initiatieven. Dus mogelijkheid verbreding? Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Mogelijkheid verbreding Programma toekomstbestendige regelgeving: Toekomstbestendigheid regelgeving vergroten door meer ruimte te creëren voor maatschappelijke ontwikkelingen Bevorderen innovatie (EZ), burgers meer ruimte geven voor eigen initiatieven (BZK) en verbeteren kwaliteit wetgeving (V&J) Aanpak casus (AirBnB, AirDnD, Uber, drones etc.) en ontwikkelen kaders voor ruimtegevende instrumenten Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Mogelijkheid verbreding Ruimtegevende instrumenten: Doelvoorschriften (i.p.v. middelvoorschriften) Techniek-neutrale normen Right to challenge: afwijken van regel voor een gelijkwaardige alternatieve oplossing of een ander publiek doel Experimenteerruimte Best beschikbare techniek: zodra een nieuwe meest doeltreffende techniek tot stand komt moet de sector deze toepassen Delegatie regelgevende bevoegdheden Decentralisatie: ruimte voor maatwerk op lokaal niveau Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Mogelijkheid verbreding Idee wetsvoorstel sluit hierop aan: Stimuleren maatschappelijke initiatieven door wettelijk initiatiefrecht Delegatie van regelgevende bevoegdheid om snel op initiatieven te kunnen inspelen Mogelijkheid om initiatief tijdelijk in lagere regelgeving om te zetten, vooruitlopend op regeling in de specifieke wetgeving (experiment) Right to challenge om degenen die niet bij initiatief betrokken waren, maar wel onder de nieuwe regels gaan vallen, mogelijkheid te bieden voort alternatieven. Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017

Mogelijkheid verbreding Is hier een verbreding mogelijk en wenselijk: Buiten de beleidsterreinen van EZ? Buiten duurzaamheid? Zo ja, op welke terreinen? En hoe dan: Verbreden voorgenomen wet? Aparte wetten op die terreinen? Inbouwen in bestaande sectorwetten? Ministerie van Economische Zaken 2 oktober 2017