Het vlaggensysteem 20/03/2014 In gesprek over seksueel gedrag van kinderen en jongeren Ludwina Degryse

Een voorbeeld +Een jongen van 11 wordt in het zwembad betrapt met een erectie… ×Bekijk dit als toezichter ×Bekijk dit als ouder van de jongen ×Bekijk dit als ouder van een getuige ×Bekijk dit als de jongen zelf

Op een morgen..

Wat is het probleem? +Welke waarden willen we jongeren meegeven? ×Verschillen in visies op seksueel gedrag ×De discussie is vaak geladen en persoonlijk +Er is een groot gevoel van verantwoordelijkheid bij begeleiders en ouders ×Men wil vooral risico’s vermijden ×Seksuele ontwikkeling krijgt moeilijk ruimte ×Overreactie of laisser faire +Men gaat het gesprek uit de weg ×Pedagogisch vacuüm

Wat is het probleem? +Context van seksualisering ×Beschikbaarheid van beelden en informatie ×Niet steeds geschikt voor jongeren +Grotere autonomie ×Zelfsturing groter ×Controle aanpassen

Bedoeling vlaggensysteem 1.Seksueel gedrag van kinderen en jongeren correct inschatten +Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen +Criteria en argumenten aan te bieden 2. Gesprek te stimuleren +Nuancering en normalisering +Gemeenschappelijke taal 3.Pedagogisch reageren +Instrumenten en methodieken aan te bieden.

Visie op weerbaarheid +Cfr weerbaar in het verkeer +Leer je niet door op de achterbank van een auto te zitten +Wel door als zwakke weggebruiker je veilig op straat te kunnen begeven ×Zicht hebben op risicosituaties ×Gedrag van anderen kunnen inschatten ×Zelf geen gevaarlijke situaties veroorzaken ×Beschermingsmaatregelen kennen

Autonomie en bescherming

Wat is Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag? +Opdracht: beoordeel de situaties op het gevoel en noteer je score +Groen Geel rood zwart +Helemaal oké  helemaal niet oké +Noteer je gevoel

Mag dat? +Tijdens het vadertje en moedertje spelen zoent een meisje van 4 haar broertje van 5 op de mond.

Mag dat? +Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed. Ze strelen elkaar tussen en over de bovenbenen en vinden het fijn.

Mag dat? +Een groepje van 15 jarige jongens masturberen zich samen. Ze hebben veel lol.

Mag dat? +Een meisje van 10 gluurt, tijdens het omkleden in het zwembad, in de hokjes van de jongens

Mag dat? +Een blote jongen van 10 zet een meisje van 10 onder druk om hem te pijpen.

Mag dat? +Twee jongetjes en een meisje van 8 maken grapjes en seksuele toespelingen.

Mag dat? +Een jongen van 6 probeert het slipje van een meisje van 4 naar beneden te trekken. Hij dreigt ermee haar pop kapot te maken als ze hem niet wil gehoorzamen

Magdat? +Een lerares leunt over een 9-jarige leerling.

Magdat? +Een meisje van 10 zit op de schoot van een volwassen man. Hij streelt haar borstjes terwijl ze dat leuk vindt.

Mag dat?

Eigen voorbeelden +Welke situaties hebben jullie al meegemaakt of gehoord? Vertel heel kort ×Betrokkenen (meisjes of jongens) en leeftijd? ×Wat is er precies gezien of gehoord? ×Wat was de context?

Grensoverschrijdend of niet? ×Beoordelen= vlaggen toekennen ahv criteria ×Nadenken over pedagogische reactie ×In gesprek gaan met betrokkenen

Don’t judge too quickly

Beoordelen van seksueel gedrag +Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag +Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag +Rode vlag: zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag +Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag

Ernstiger wanneer… +Meer schade: belangrijkse argument ×Mate van angst, gebrek aan steun, isolatie, herhaling, dwang of misleiding, ongelijkwaardigheid, mate van fysiek contact,.. +Privacynorm overschreden wordt +Meer afwijkt van “gemiddelde” ontwikkeling +Pleger gevolgen kan inschatten

6 beoordelingscriteria +Toestemming (wederzijds) +Vrijwilligheid +Gelijkwaardigheid +Leeftijd of ontwikkeling +Context +Zelfrespecterend

Consent of wederzijdse toestemming In kindertaal: +Als we het allebei goed en prettig vinden, dan is het ok. +Ik moet goed vragen of het ok is +Als ik het niet wil, dan moet ik dat zeggen en het niet doen. +Als mijn vriend/in zegt dat hij/zij niet wil, dan mag ik niet aandringen

Toestemming … +Afhankelijk van ×Mate waarin kind grenzen voelt ×Duidelijkheid van aangeven van grenzen ×Mate van communicatie (verbaal of non-verbaal) over grenzen ×Mate van ambivalentie ×Mate van ervaren druk om gedrag te stellen

Vrijwilligheid In kindertaal: +Ik doe het alleen omdat ik het zelf wil +Ik doe het niet om de ander een plezier te doen of omdat ik bang ben dat de ander boos zal worden +Ik mag niet aandringen als de ander niet wil

Vrijwilligheid…. +Afhankelijk van ×Mate van druk, dwang, aandringen,… ×Sociale druk en groepsdruk ×Beloning, betaling, secundaire winst ×Erbij horen, willen meedoen ×Mate waarin men kan ontsnappen ×Verwachting van negatieve consequenties indien men weigert

Gelijkwaardigheid In kindertaal: +Seksueel getint contact met iemand die veel ouder, sterker of slimmer is, is niet ok +Seksueel getint gedrag met iemand die veel jonger of zwakker is ook niet.

Gelijkwaardigheid… +Mate van misbruik van macht ×Door overwicht op fysiek, psychisch, sociaal vlak ×Andere ontwikkelingsfase en noden ×Emotioneel ontwikkelingsniveau ×Verschil in noden ×Verschil in informatie

Leeftijd of ontwikkeling In kindertaal: +Ik doe geen dingen waar ik te oud of te jong voor ben +Zie normatieve lijst

Ontwikkeling… +Mate van harmonisch of disharmonisch ontwikkelingsprofiel +Grote mate van individuele verschillen in tempo, snelheid en ervaringen +Evolueert nog steeds vb nieuwe media gebruiken +Inschatting: beter met een ontwikkelingsnabije partner wegens meer kans op gelijke noden +20 % norm

Aangepast aan context In kindertaal: +Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen zouden kunnen storen of chockeren. +Anderen houden ook rekening met wat jij storend vindt.

Context… +Moeilijker naarmate ×Privacy niet geregeld is ×Kinderen in groep verblijven en worden benaderd ×Meer verzorging ×Er meer toezicht nodig is ×Er meer onveiligheid is ×Professionalisering minder goed is

Specifiek onderwijs +In ambulante context= niet de bedoeling dat voor alles experimenteerruimte wordt geboden +Wat wel ×Zich realiseren dat K &J seksuele wezens zijn en dat seksueel gedrag kan voorkomen ×Nadenken over groene vlag: waar kan wat wel, en hoe? ×Zowel formele als informele situaties bekijken (klas = formeel, speelplaats of bus= informeel) ×Communicatie aangaan is belangrijk, ook mening van leerlingen zelf horen

Zelfrespect In kindertaal: +Ik doe mezelf geen pijn. +Ik denk na over de schadelijke gevolgen van mijn gedrag voor mezelf

Zelfrespect… +Meer in gevaar bij ×Fysieke schade of risico ×Emotionele afwijzing, vernedering, blaam, schaamte, schuld ×Sociale uitsluiting, kans op repecussies, pesterijen of negatieve gevolgen ×Gewetensnood

Schema +Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende +Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag +Herhaald gedrag-rodere kleur +Urgentie vanaf Rood +Seksueel misbruik: grijze zone

groengeelroodzwart toestemmingOK+- OK- OK--OK vrijwilligheidOK+- OK- OK--OK gelijkwaardig heid OK+- OK- OK--OK Leeft/ontw.OK+- OK- OK--OK ContextOK+- OK- OK--OK ZelfrespectOK+- OK- OK--OK vlaggen

Geel rood +Eenmalig +Geen penetratie +Ongelijkwaardigheid is niet groot +Onduidelijke communicatie +Geen angst (wel onaangenaam) +Relatief veilige context +Kleine afwijking op ontwikkeling +Klein of mogelijk risico +Herhaald geel +Eenmalig penetratie zonder toestemming +Grotere ongelijkwaardigheid +Dwang en geweld, chantage +Niet ontsnappen +Angst +Geen veilige context +Geen privacy +Reëel risico +Grote afwijking op ontwikkeling

zwart +Herhaald rood +Geen gelijkwaardigheid (volwassene) +Grote afhankelijkheid +Grote angst en onveiligheid +Past niet in context +Gevolgen zijn ernstig +Grote afwijking van ontwikkeling +Bewust schade toebrengen

Definitie +Seksueel grensoverschrijdend gedrag is seksueel gedrag dat op één van de criteria niet voldoet (bleek grijs) +Seksueel misbruik is seksueel gedrag (donker grijs) ×Dat duidelijk zonder wederzijdse toestemming ×Zonder vrijwilligheid ×Zonder gelijkwaardigheid tussen de partners gebeurt.

Stuurwiel

Spotje sport

Oefening +Welke vlag zou je volgende situaties geven? ×Bekijk de criteria ×Zoek in de normatieve lijst

Welke vlag? +Tijdens het vadertje en moedertje spelen zoent een meisje van 4 haar broertje van 5 op de mond. +Toestemming, vrijwillig, gelijkwaardig, ontwikkeling, context, zelfrespect +groen

Magdat? +Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed. Ze strelen elkaar tussen en over de bovenbenen en vinden het fijn. +Toestemming, vrijwillig, leeftijd +groen

Magdat? +Een groepje van 17 jarige jongens masturberen zich samen. Ze hebben veel lol. +Vrijwillig? Context? +Geel of groen

Mag dat? +Een meisje van 10 gluurt, tijdens het omkleden in het zwembad, in de hokjes van de jongens +Toestemming? Privacy? +Geel

Mag dat? +Twee jongetjes en een meisje van 8 maken grapjes en seksuele toespelingen +Toestemming, ontwikkeling, vrijwillig, gelijkwaardig +Groen

Mag dat? +Een jongen van 6 probeert het slipje van een meisje van 4 naar beneden te trekken. Hij dreigt ermee haar pop kapot te maken als ze hem niet wil gehoorzamen +Toestemming? Vrijwillig? +Geel

Welke vlag? +Een blote jongen van 10 zet een meisje van 10 onder druk om hem te pijpen. +Niet met wederzijdse toestemming, vrijwillig en gepast voor ontwikkeling +rood

Welke vlag? +Een lerares leunt over een 15 jarige leerling. +Toestemming? Vrijwillig? Gelijkwaardig? +geel

Magdat? +Een meisje van 10 zit op de schoot van een volwassen man. Hij streelt haar borstjes terwijl ze dat leuk vindt. +Toestemming? Vrijwilligheid? Gelijkwaardig? +Zwart

Vergelijk beoordeling +Waar zitten gelijkenissen +Waar verschillen? +Waar hebben die verschillen mee te maken?

Oorzaken van verschillen: +Valkuilen bij beoordeling ×Volwassen seksualiteit ≠ kinderseksualiteit ×Generatieverschillen ×Gendersensitiviteit ×Cultureel sensitief ×Autonomie vs bescherming ×Normerend m.b.t. seksualiteit ×Problematiserend

Beoordeling eigen voorbeelden +Overlopen van eigen situaties ×Welke criteria zijn relevant? ×Welke vlag geven we?

Reactiewijzen Afhankelijk van: +Je rol en positie tav kind/jongere +Leeftijd van het kind/jongere +Tav wie je reageert +Niveau van de jongere +Observatie van gedrag +Gedrag zelf Niet op je gevoel alleen voortgaan Kind en jongere coachen

Hoe reageren? +Groen: accepteren en eventueel uitleggen +Geel: uitleggen, begrenzen en alternatieven bieden, signaleren, coachen +Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel bemiddelen, melden, straf of interventie aankondigen, coachen +Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding of andere interventie, melden

Opbouw groengeelroodzwart Bekijk/benoem/ bevraag bevestig Bevestig (?) Leg uitBegrens/leid afverbied Leg uit ObserveerBemiddel/herst el/coach/verwitt ig Bemiddel/herst el/coach Observeer goed Straf/verwijs door/hulp Observeer extra

Groene vlag +Tijdens het vadertje en moedertje spelen zoent een meisje van 4 haar broertje van 5 op de mond. +OK voor alle criteria

Groene vlag reactie +Perspectief kind/Benoem Ik zie dat je zoenen leuk vindt? +Permission/bevestig Dat is goed, dan weet je goed hoe het voelt Niet: uitlachen, verbieden, vernederen,

Groene vlag +Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed. Ze strelen elkaar tussen en over de bovenbenen en vinden het fijn.

Groene vlag reactie +Perspectief/benoem Ik zie (heb gehoord) dat jullie dit leuk vinden? Wat is leuk? +Permission/bevestig Dat is goed, dan weet je wat goed voelt en wat niet. Zolang het voor allebei goed is, is het OK. Niet: uitlachen, verbieden, zwijgen, vernederen,

Groene of gele vlag +Een groepje van 17 jarige jongens masturberen zich samen. Ze hebben veel lol

Groene vlag reactie +Perspectief/benoem: ×Jullie spelen een spelletje? +Permission/bevestig ×Ik merk dat het leuk is (ik hoor dat het leuk was) Gele vlag: +Limited Information/Leg uit ×Je mag wel plezier maken, maar niemand dwingen ×(Zeg waarom): vrijwilligheid, contextadequaatheid

Rode vlag reactie +Een blote jongen van 10 zet een meisje van 10 onder druk om hem te pijpen

Rode vlag jongen +Perspectief/benoem/bevraag ×Ik zie (ik hoor) dat je een meisje hebt gedwongen aan je piemel zuigen? Was dat wat je wou?.... +Permission/bevestig ×Ik begrijp dat je … +Limited information/verbied en leg uit ×Dat kan je niet doen (verbied) ×Je dwingt haar: je kan een ander niet dwingen tot seks. Dat is absoluut verkeerd ×Jullie zijn nog te jong +Specific Suggestion/verwittig/bemiddel/coach ×Als dit nog eens gebeurt zullen we maatregelen moeten nemen ×Hoe ga je je excuses aanbieden? ×Hoe doe je het anders?

Tav meisje +Perspectief/benoem/bevraag ×Ik zie (ik hoor) dat die jongen je heeft gedwongen aan zijn piemel zuigen?.... +Permission/bevestig ×Het is ok om dingen uit te proberen +Limited information/verbied en leg uit ×hij dwingt je: je kan een ander niet dwingen tot seks. Dat doet pijn. Je mag zelf kiezen wat je wel en niet wil ×Jullie zijn nog te jong +Specific suggestion/bemiddel/bied hulp aan ×Dit mag niet nog eens gebeuren ×Hoe kan hij zijn excuses aanbieden? ×Hoe kan jij reageren als het nog eens gebeurt?

Zwarte vlag reactie +Een meisje van 10 zit op de schoot van een volwassen man. Deze streelt haar borstjes terwijl ze dat niet leuk vindt.

Zwarte vlag reactie tav man +perspectief/ Benoem/bevraag ×Je hebt een meisje op je schoot genomen en aan haar borstjes gevoeld? Zij vindt dat niet leuk. +Permission/ bevestig:? +LI/Verbied en leg uit ×Dat is fout, dat kan je niet doen. ×zij is veel jonger dan jij en durft dat niet te weigeren. ×Je kan geen seksuele aanrakingen doen bij een kind +SS/verwijs door/meld ×Je kan niet meer als begeleider werken. +IT: een aangifte of verwijzing

Reactie tav meisje +Perspectief/benoem/bevraag ×Man heeft jou op schoot genomen en aan je borstjes gevoeld? Jij vind dat niet leuk? +Permission/bevestig ×Kan moeilijk zijn om dat te weigeren +Limited information/Verbied en leg uit ×Dat is fout, dat kan hij niet doen. ×jij bent veel jonger dan hij +SS/verwijs door/help/coach ×Hoe kunnen we voorkomen dat dit nog eens gebeurt? ×Wat doen we tav de man ×Wat kan jij doen als dit nog eens voorvalt?

Enkele pedagogische reactiewijzen +Bevestigen, begrijpen en belonen +Modeling +Coachen +Herstelbemiddeling +Gevolgen bespreken +Sancties +Time-out

Evaluatie: wat werkt? +Materiaal is goed leesbaar, wordt goed gebruikt, ervaringen zijn positief +Meer zicht op groene vlag bij gebruikers (i.v.m. Niet gebruikers) +Meer zelfzekerheid +Helft past omgangsregels in organisatie aan +Beter aangeven welke pedagogische reactie nodig is +Invloed op attitudes van gebruikers t.a.v. seksualiteit

Wat wordt nog ontwikkeld? +Praten met kinderen en jongeren: meer materiaal +Praten met ouders: trainingen +Werken met complexe situaties voor begeleiders van kinderen en jongeren ×Met beperking ×Met trauma-ervaringen ×Met cultuurverschillen ×Met genderproblematiek

Stuurwiel

Materiaal: basishandboek

Niets Mis Mee?!:Vlaggensysteem voor jeugdwerk

Vlaggensysteem voor sport ×30 situatiekaarten met tekeningen ×Beoordeling per situatie ×Suggesties voor pedagogische reactie ×Linken naar beleid

Materiaal Spel voor jarigen: +Handleiding +Spelbord +30 tekeningen +Steunkaarten +Wist-je dat kaarten +Aanvaardbaar of niet kaarten +Doe-opdrachten

Spelverloop +Afspraken maken +Opwarmer(s) +Uitleg van de criteria (inoefenen) +Uitleg van de vlaggen +Eigen ervaringen oplijsten +Spelen met spelbord +Afronden

Bordlessen ‘Over de grens’ +Via seksuelevorming.be+Elektronische bordlessen voor het secundair onderwijs +Thema’s ×Gender ×Nieuwe media ×SGG +Lln boekje en leerkrachtenbundel.

Spreken met jongeren: een voorbeeld

Opgenomen in andere interventies +Seksuelevorming.be +Seksualiteit.be +Klasse +Be A Man +Website “wecanyoung.nl” +Website SeksGPS.be +Klasse (De eerste Lijn) +Handboek ‘grensoverschrijdend gedrag van pubers’ +Promotiefilmpje sport

Materiaal voor ouders +Folder voor ouders +Op.seksuelevorming.be en seksualiteit.be en movisie.nl

Nieuw boek voor hulpverleners +Buiten de lijnen. Het vlaggensysteem voor kinderen en jongeren met bijzondere noden +Aandacht voor ×Beperking ×Cultuur ×Trauma ×Gender

Vlaggensysteem als beleidsinstrument +Pedagogisch beleid +Omgangsregels bespreken +Gedragscode opstellen +Visie uitklaren +Professionalisering van medewerkers +Handelingsprotocol +Aanpassen van accommodatie +Communicatie naar ouders

Raamwerk Seksualiteit en Beleid Kwaliteit, preventie en reactie in jouw organisatie september 2012

Beleid als boom +Blaren en vruchten ×Concrete resultaten +Takken ×Interventies op diverse niveaus +Stam ×Visie ×draagvlak +Wortels ×denkkaders

Visie= de stam Een beleid over seksuele en lichamelijke integriteit op drie niveaus: Reactiebeleid Preventiebeleid Kwaliteitsbeleid

Beleidsdomeinen= takken kwaliteitpreventiereactie Zorg/educatie Huisregels/ accommodatie Deskundigheid medewerkers Communicatie

vlaggensysteem in beleid kwaliteitpreventiereactie Zorg/educatiexXX Huisregels/ accommodatie xxx Deskundigheid medewerkers xxx Communicatiexxx

Beleidsinstrumenten 1.een leidraad: hoe kan een organisatie aan de slag (verbetertraject)? 2.overzicht uitgangspunten voor een beleidsvisie 3.een uitgewerkte beleidsmatrix met suggesties voor mogelijke interventies en werkwijzen 4.een competentiechecklist voor medewerkers, die kan gebruikt worden om de noden aan bijscholing in kaart te brengen 5.een checklist voor omgangsregels 6.Vlaggensysteem 7.Aandachtspunten bij communicatie 8.een gedragscode: een instrument om de verwachtingen naar medewerkers 9.een handelingsprotocol: een stapsgewijs voorstel tot handelen 10.een wegwijzer met adressen en contactgegevens waar je cliënten kan naar doorverwijzen

Dank u Ludwina Degryse