M ORE ’ S U TOPIA ALS EEN PARADIGMA Prof. Dr. Jan P APY Katholieke Universiteit Leuven Emeritiforum 28 april 2016

I S DE U TOPIA UTOPISCH ? The idea of a perfect and immortal commonwealth will always be found as chimerical as that of a perfect and immortal man. David Hume 1761

W AAR IS U TOPIA ?

E ERSTE THESE U TOPIA LIGT IN EEN BOEK

H ET BOEK U TOPIA o Libellus vere aureus nec minus salutaris quam festivus de optimo reipublicae statu, deque nova insula Utopia o In het Latijn - in Leuven

H ET BOEK U TOPIA (2)

H ET BOEK U TOPIA (3) o Griekse woorden – sleutelwoorden in het Grieks o Nieuwe Wereld van Amerigo Vespucci’s Quattuor navigationes

T WEE /D RIE U TOPIA ’ S 1. 1.“Oer-Utopia” > “Nusquama” = +/- Boek II (Eilandverhaal) 2. Boek I (Engeland) 3. Boek I – II met inleiding en uitleiding

E EN REISVERHAAL ? In de Utopia: geen actie, geen plot Tweemaal de “terugkerende protagonist”: - -More over zijn reis in Vlaanderen - -Hythlodaeus over zijn reis in de Nieuwe Wereld

E EN REISVERHAAL ? (2) o Reis of reiziger niet centraal, geen individuen wel “verhaal-vertellers” in het raamverhaal o Reis is steeds de opstap naar beschrijving o Beide boeken (I-II): politieke en sociale condities

E EN REISVERHAAL ? (3) Sociale kritiek op Europa Spiegel van de Utopiërs: - -Engeland – Polylerites: strafsysteem - -Frankrijk – Achoriërs: imperialisme - -Europa – Macariërs: corrupte hoflieden

W ELK U TOPIA ? o o Plato’s eerste wet: de gelijke verdeling van alle goederen over alle mensen o o Niet in het oude Europa – wel in het nieuwe Utopia

U TOPIA, EEN EILAND o gebaseerd op rede: geometrie & mathematica o splendid isolation o demografische omvang van Londen o 30 syfogranten/phylarchen, elke 10 één proto-syfogrant/opperphylarch, elke 200 kiezen één “vorst”

U TOPIA, EEN FAMILIE (1) o Iedereen werkt zes uur per dag o Hard labeur voor vrijwilligers, veroordeelden en vreemden die “vrijwillig slavernij in Utopia kiezen” o Alle vruchtbare grond is gemeenschappelijk goed

U TOPIA, EEN FAMILIE (2) o De maatschappij is één grote familie o Hoofd van een familie bestelt bij de lokale markt enkel het noodzakelijke o Overvloed wordt gratis verdeeld o Luxe: gouden kamerpotten…

U TOPIA, EEN OPVOEDINGSINSTITUUT o meisjes en jongens publieke lessen: muziek, logica, rekenkunde, geometrie, astronomie o moraalfilosofie: zoektocht naar ware geluk o tolerant in religie

T WEEDE THESE U TOPIA LIGT IN EEN CONTRASTEREND IDEE

U TOPIA ALS EEN MAAKBARE WERELD Humanisten als Erasmus en More o Opvoeders o Sociale hervormers o Kerkhervormers o Politieke adviseurs

U TOPIA, EEN E RASMIAANS PROGRAMMA

U TOPIA, EEN IDEALE WERELD (1) o Utopia als societas perfecta: afkomst, geschiedenis, cultuur en solidariteit maken één natie o de mens als “zoon politikon” vindt enkel voltooiing in de maatschappij

U TOPIA, EEN IDEALE WERELD (2) o Geen staat gebaseerd op religie of metafysica o Een staat gebaseerd op natuurlijke ethiek o rede (ratio) ontwortelt alle ondeugden

U TOPIA, EEN IDEALE WERELD (3) o Niet de instituties maken Utopiërs tot goede mensen o Wel het handelen op basis van morele integriteit o Tolerantie, maar niet voor gebrek aan morele integriteit: oorlog – kolonisatie o More geen socialist, communist, liberaal, imperialist, oorlogsheraut

H UMANISTISCH “ ETHOS ” VAN DE U TOPIA : EEN L UCIAANSE DIALOOG o Homogene relatie tussen Boek I en II o Alternatie tussen historische realiteit en tijdloos ideaal: Utopia bestaat niet, enkel het verhaal over Utopia (Hythlodaeus’ naam!) o Alternatie tussen ernstige sociale kritiek en satirische ambiguïteit: Lucianus - Erasmus

R EALISEERBAAR IDEAAL OF CONTRASTERENDE SPIEGEL ? (1) Hythlodaeus “Eigenlijk is het onbegrijpelijk dat niet de hele wereld al lang op deze wijze van Utopia is georganiseerd.”

R EALISEERBAAR IDEAAL OF CONTRASTERENDE SPIEGEL ? (2) Morus “dat er heel veel is in het gemenebest van deze Utopiërs wat ik voor de landen van onze beschavingskring wel zou wensen. Zou wénsen, als is het met weinig hoop.”