NIET-AANGEBOREN HERSENLETSEL (NAH): DE ROL VAN DE HUISARTS Deze presentatie werd ontwikkeld door Lambrecht Wouter – klinisch neuropsycholoog Lardaux Severien – klinisch neuropsycholoog Lorent Guy – klinisch neuropsycholoog van Rhijn Annemiek – revalidatiearts Sanctorum Katlijn – vroeger stafmedewerker Rondpunt vzw Van den bossche Karine – vroeger stafmedewerker SEN vzw

Inleiding: Dries

NAH: GEVOLGEN NAH kan leiden tot een grote variëteit aan beperkingen/ stoornissen cognitief motorisch seksueel gedragsmatig emotioneel Maar ook minder opgemerkte, minder herkenbare gevolgen met belangrijke impact op de persoon met NAH en zijn omgeving

STOFZUIGER

KLINKT ALS…

STADSVERKEER

KLINKT ALS…

CONVERSATIE

KLINKT ALS…

Snelle overbelasting Vertraagde informatieverwerking (70%)(bv. ondertitels niet meer kunnen volgen) Snellere vermoeidheid Frustratietolerantie (sneller geïrriteerd) Minder volk rondom zich kunnen verdragen Verhoogde emotionaliteit (moodswings) Geheugenklachten Minder zichtbare gevolgen

Mechanisme: DIFFUSE AXONAL INJURY diepe laesies hoge snelheid trauma acceleratie/deceleratie/rotatie: impact niet noodzakelijk shearing van axonen (niet-hemorrhagische DAI) shearing van kleine bloedvaten (hemorrhagische DAI)

DAI OP NMR

HOE PRESENTEREN AANDACHTSPROBLEMEN ZICH IN DE PRAKTIJK? Vertraagde informatieverwerking Gesprek niet kunnen volgen Handelingen trager uitvoeren Moeilijkheden met verdeelde aandacht Groepsgesprek niet kunnen volgen Ondertitels bij film niet kunnen volgen Wandelen & praten

HOE PRESENTEREN AANDACHTSPROBLEMEN ZICH IN DE PRAKTIJK? Snellere vermoeidheid/ verminderde concentratie Constante bijsturing Verminderde preattentieve verwerking Bewuste i.p.v. onbewuste controle Verminderde capaciteit van het werkgeheugen

NAH: GEVOLGEN - GEHEUGEN

HOE PRESENTEREN GEHEUGEN-PROBLEMEN ZICH IN DE PRAKTIJK? Gesprekken, films, namen, afspraken worden vergeten Meer gebruik maken van agenda/ briefjes/ …

TER ILLUSTRATIE: Clive Wearing

NAH: GEVOLGEN – EXECUTIEVE FUNCTIES ‘Executieve functies laten ons toe complex gedrag uit te voeren en te controleren. Zo kunnen kinderen en volwassenen automatisch en routinematig gedrag afwisselen met nieuw, probleemoplossend en creatief gedrag.’ (Thiery & Anthonis, 2008)

HOE PRESENTEREN GEDRAGSPROBLEMEN ZICH IN DE PRAKTIJK? Problemen uiten zich in Het aanbrengen van structuur Planning en organisatie Redeneren en problemen oplossen Verminderde zelfmonitoring Aandachtstoornissen Verminderde sociale cognitie Sociaal invoelingsvermogen/ zelfcontrole Ongevoelig gedrag Ongeremdheid Gebrek aan emotionele diepgang Verminderde motivatie Initiatiefloosheid Apathie Anosognosie Onvoldoende bewust van eigen aandoening/ beperking Onvoldoende kritische houding t.a.v. eigen aandoening (Boelen & Spikman, 2010) DLPFC MBPFC Gyr. Cing. Ant

(A)Orbito-prefrontale cortex (groen) en de ventromediale prefrontale cortex (rood). (B) Dorsolaterale prefrontale cortex (blauw). (C) Hippocampus (paars) en de amygdala (oranje). (D) Anterior cingulate cortex (geel).

HOE PRESENTEREN GEDRAGSPROBLEMEN ZICH IN DE PRAKTIJK? Problemen uiten zich in Het aanbrengen van structuur Planning en organisatie Redeneren en problemen oplossen Verminderde zelfmonitoring Aandachtstoornissen Verminderde sociale cognitie Sociaal invoelingsvermogen/ zelfcontrole Ongevoelig gedrag Ongeremdheid Gebrek aan emotionele diepgang Verminderde motivatie Initiatiefloosheid Apathie Anosognosie Onvoldoende bewust van eigen aandoening/ beperking Onvoldoende kritische houding t.a.v. eigen aandoening (Boelen & Spikman, 2010) DLPFC MBPFC Gyr. Cing. Ant

NOOD AAN STRUCTUUR Orde in omgeving en gedrag (rituelen)

NAH: GEVOLGEN - KARAKTER Neurologische oorzaak Schade aan (onder andere) prefrontale circuits Klachten in de praktijk Emotionele incontinentie / ontremming Impulsiviteit Sociaal onaangepast gedrag / egocentrisme Empathie / aprosodie Angstig & voorzichtig gedrag Passiviteit

NAH: GEVOLGEN - KARAKTER Psychologische reactie op letsel Breuk in de levenslijn: een veranderd leven! Veranderingen in emoties & gedrag zijn normale reactie op abnormale situatie! Klachten in de praktijk: Woedeaanvallen, passiviteit, onzekerheid, angst, boosheid, machteloosheid, aangetast zelfvertrouwen, verdriet, …

DUS…

NAH: EEN DEFINITIE Een niet-aangeboren hersenletsel is een beschadiging van de hersenen, door welke oorzaak dan ook, dat na de geboorte is ontstaan. Hierbij worden aangeboren en psychiatrische aandoeningen geëxcludeerd. Het letsel leidt tot een onomkeerbare breuk in de levenslijn.

NAH: ETIOLOGIE Traumatisch Verkeersongeval Val, slag op het hoofd Commotio / contusio cerebri …

NAH: ETIOLOGIE Traumatisch Verkeersongeval Val, slag op het hoofd Commotio / contusio cerebri … Niet traumatisch CVA (80% ischemisch, 20% hemorragisch) Anoxie Metabole stoornis / intoxicatie Tumor (primair / secundair) Infectie

NAH: PREVALENTIE Prevalentie in de huisartsenpraktijk: Onbekend! Carlier e.a. (2000) +/- 16 a 20 mensen met NAH per praktijk Beperking van deze schatting: Schatting is gebaseerd op ontslagdiagnosen van alle jarigen die met neurologisch lijden in Nederlandse ziekenhuizen waren opgenomen. Onderschatting van de realiteit!

ROL VAN DE HUISARTS

Tijdens acute / subacute fase: Kennis van algemene toestand Kennis van premorbide functioneren Van belang om revalidatiemogelijkheden in te schatten Ondersteuning context Herkennen & signaleren van problemen Gericht doorverwijzen (bv. neuropsychologisch (onzichtbare gevolgen), neurologisch, psychiatrisch onderzoek, andere specialisten) Tijdens subacute / chronische fase: Bij geven van informatie: cave mentale traagheid, geheugenproblemen, anosognosie, … Medicatie: start low, go slow Kader klachten binnen NAH-problematiek i.p.v. symptomatisch behandelen

ROL VAN DE HUISARTS Tijdens subacute / chronische fase: Mensen met NAH kunnen goed camoufleren Cave consolidatie verzekeringen! Installeren van thuishulp, maaltijdbedeling, … Blijvend ondersteunen context (bv. halfjaarlijks vaste consultatie) Doorverwijzen naar lotgenotencontact, informatieve bijeenkomsten, … (“Hint lijst”) Extra aandacht bij NAH op jonge leeftijd: Vaak niet herkend Verkeerde diagnoses (ADHD, ASS, …) Hersenen nog volop in ontwikkeling In puberteit: impulscontrole (agressie, middelenmisbruik, …)

VERDIEPENDE LITERATUUR Aandacht & geheugen, Vandierendonck, Academia Press, 2009 Ik herken je niet meer, Lafosse C. Omgaan met hersenletsel, Jenny Palm Geheugenstoornissen: revalidatie & psychosociale zorg, Scheiris e.a Klinische neuropsychologie, Deelman e.a. Neuropsychologische behandeling, Ponds e.a.