Prof. Dr. Tom Vander Beken t f Wetenschappelijk onderzoek naar heling en lessen voor beleid en praktijk Studiedag “Slimmer overvallen voorkomen” Brasschaat | 26 oktober 2012

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Heling als verborgen fenomeen 2.Algemene stand van de kennis 3.Heling in Nederland (WODC) 4.Heling bij rondtrekkende daders in België 5.Lessons learned Inhoud 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 2

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Heling: kopen, krijgen, ruilen van een door misdrijf verkregen goed Belangrijke schakel in een criminele keten, maar weinig bestudeerd Moeilijk te bestuderen omdat: -vaak verborgen haalcriminaliteit (wie dient klacht in?); -niet altijd prioritair (lokaal en/of federaal?) -weinig empirisch materiaal Heling is ook een gevoelige materie omdat geheelde goederen vaak in het legale circuit terechtkomen en er dus contacten zijn tussen onder- en bovenwereld. Hoeveel vragen moet je stellen als je goedkoop goederen kan aankopen? 1. Heling als verborgen fenomeen 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 3

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Sutton/Home Office: 11% heeft de laatste vijf jaar gestolen goederen gekocht (1998) Klockars (1974): professionele heler Walsh (1978): vaak mannen middelbare leeftijd met eigen zaak (detailhandel, horeca). Belang sociale relaties (betrokkenheid vrouwen,…) Roëll (1986): kwart helers zijn zelfstandigen, maar ook vaak de dieven zelf Renooy (1991): meer dan 80% gestolen waar gaat naar beroepshelers Kleemans (1998): Heler als bruggenbouwer die structural holes tussen verschillende groepen dicht Commerciële (eigen bedrijf biedt gestolen waar aan), particuliere (rommelmarkten, advertenties, internet, informele sociale relaties,…) en gelegenheidshelers (kopen voor eigen gebruik) Helingslocaties: rommelmarkt, cafés (40% tot 60% in Utrecht – Bovenkerk en Derksen (1994), taxi, snackbar, semi-publieke ruimtes, scholen (Scholtes en Klerks, 2001), internet Prijzen: afhankelijk van de relatie steler-heler. Hoe groter de afstand hoe hoger de prijs. 20%-40% formele marktwaarde (Renooy, 1991) – jonge dief 10-20%, professionele dief 50%. Aanpak: Vermoeden dat maatregelen tegen heling effect hebben op het aantal diefstallen: dieven zijn afhankelijk van helers en worden dus door hen beïnvloed (Sutton, 1998) vs. Stelling dat het aanbod aan gestolen waar de helingmarkt beïnvloedt want in de gangbare moraal vinden goedkope goederen wel altijd een koper (Van de Bunt, 1991) Van de Mheen/Gruter, Algemene stand van de kennis 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 4

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken a. Analyse helingdossiers b. Helers over de markt van gestolen goederen c. Visie beleidsmakers d. Conclusies voor de aanpak 3. Heling in Nederland (WODC 2007) 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 5

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Jaarlijks ongeveer dossiers met verdachten, waarvan 3000 afgedaan worden door het OM (sepot, MIS,…) en 1000 gevangenisstraffen meestal korter dan 1 jaar Goederen: vooral (brom)fietsen, auto’s en geld en consumenten- elektronica en kleding 40% verhandeld in openbare ruimte, 25% privéadres en 10% winkel of bedrijf. Slechts 5% café en 3% scholen. Helers vaak ook gekend als dieven (75%) Helers zijn mannen, jongeren en immigranten. 21% is gekend voor drugverslaving. Veelplegers. a. Analyse helingsdossiers 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 6

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Van zeer klein (buurtheling) tot internationale criminele samenwerkingsverbanden Kleine helerscircuit bevoorraad door stelende jongeren, veelplegers of stelers uit financiële noodzaak. Grote circuits werken vaak meer met professionals en worden opgedeeld in kleinere om verkoop op straat mogelijk te maken, eventueel met internationale vertakkingen. Populaire goederen zijn gemakkelijk te vervoeren, duur en moeilijk te traceren Soms specialisatie in bepaalde goederen Voor alles is een markt! De koper maakt zelden een probleem van de illegale oorsprong van de goederen. b. Helers over de markt van gestolen goederen 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 7

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken De aanpak (preventie en repressie) is bijna nergens een prioriteit Politie zet relatief weinig in op heling Vaak gedoogsituatie Bedrijfsleven is slachtoffer maar profiteert ook. Dubbel gevoel m.b.t. aanpak van heling. Diefstal kent verliezers en winnaars. Heling niet… c. Visie beleidsmakers 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 8

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Heling en de gevolgen ervan zijn te weinig zichtbaar en lijkt een lage sociale kost te hebben. Daarom is het cruciaal een verandering in de “moraal” te bewerkstelligen Jongeren (preventie en repressie) Bedrijven: heling kan niet Internet als marktplaats en opsporingstool Niet enkel lokaal! (netwerken, verplaatsingseffecten,…) Meer onderzoek… d. Conclusie voor de aanpak 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 9

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken a. Daderinterviews b. Resultaten c. Implicaties voor de aanpak 4. Heling bij rondtrekkende daders in België 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 10

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken In de gevangenis: even goede resultaten als in de “vrije wereld” Kwalitatief (10 daders): niet veralgemenen, wel meer diepgang Veroordeelde daders (Roemenen en Serviërs): hebben niets te verliezen, kunnen ‘hun’ verhaal vertellen (met tolk) Interviews in wetenschappelijk onderzoek: Anonimiteit en vrijwilligheid centraal a. Daderinterviews 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 11

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken types groepen: heling in thuisland en heling in West-Europa Gelijkenissen: -Type buit (geld, juwelen, elektronica) -Prijzen (20% - 40% van nieuwprijs) -Flexibiliteit: geen 1-op-1 relatie tussen helers en dievenbendes: daders fungeren als helers voor meerdere bendes b. Resultaten (1) 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 12

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Groepsstructuur -Tijdelijk verblijf in België (weinig comfort) -Goedkope hotels of kleine studio’s -Beperkt aantal daders (minder dan 5 personen) -Focus op criminele activiteiten -Vergaren maximale hoeveelheid buit vooraleer zij terugkeren naar het thuisland -Herhalen de trip meermaals -Familie op de hoogte van activiteiten b. Resultaten (2): Heling in thuisland 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 13

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Heling in het thuisland -Goederen worden nagenoeg integraal naar thuisland verscheept -Wanneer daders zelf terugkeren of opgestuurd -Familie kan actieve rol spelen -Iedereen weet hoe goederen te verkopen op de zwarte markt -Goederen kunnen zelfs in legale circuit verkocht worden Economische pushfactor in thuisland niet te onderschatten! b. Resultaten (3): Heling in thuisland 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 14

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Groepsstructuur -Permanent verblijf in België, thuisland achtergelaten -Min of meer permanente huisvesting -Willen beter leven opbouwen -Vaak eerst gewerkt (Illegaal, dag per dag, lage lonen) -Contacten met landgenoten, inclusief dieven -Criminaliteit levert meer op b. Resultaten (4): Heling in België 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 15

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Goederen worden snel verkocht Aan landgenoten, maar ook Belgen, personen uit buurlanden, Noord- Afrikanen Afnemers zijn niet steeds dezelfde Hoofdzakelijk mensen uit het sociaal netwerk dat hier wordt opgebouwd Opbrengsten gebruikt om financieel leven hier verder op te bouwen Belangrijke rol weggelegd voor cafés b. Resultaten (5): Heling in België 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 16

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Cafés fungeren als sociale ontmoetingsplaatsen Rol kan zich beperken tot plaats waar afspraken worden gemaakt en/of discreet goederen worden verhandeld Personeel kan op de hoogte zijn en toestaan dat goederen geheeld worden en hierdoor klanten aantrekken Caféhouders of –personeel kunnen ook zelf actieve rol spelen bij afnemen van goederen b. Resultaten (6): Heling in België 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 17

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Aandacht illegale economie onder alle vormen -Rol van geïntegreerde aanpak met inspectiediensten + Rol voor lokale en federale niveau én private sector -Ook integratie van de private sector -(Lokaal) veiligheidsbeleid als onderdeel van sociaal beleid -Noodzakelijk om landen van herkomst in integrale aanpak te betrekken c. Implicaties voor de aanpak 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 18

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Heling is een heel belangrijke schakel in een crimineel proces Die te weinig (beleidsmatige) aandacht krijgt Aandacht voor daderprofielen en hun motieven Nood aan genuanceerde maar vooral geïntegreerde kijk/aanpak: -gestolen goederen blijven immers goederen en duiken steeds “ergens” op. Heling als raakvlak tussen onder en bovenwereld. -niet enkel repressie t.a.v. dieven en slechteriken maar ook heel wat preventie naar potentiële daders én afnemers. -Geen zaak van politie/justitie alleen – integraal veiligheidsbeleid 5. Lessons learned 26 oktober 2012 | Wetenschappelijk onderzoek naar heling 19

Contact Prof. Dr. Tom Vander Beken t f IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B – 9000 Ghent