Vroegtijdige Schoolkeuze in het Onderwijs? NGVO Studiedag WELKOM 10 juni 2016

Simon Steen Voorzitter NGVO Welkom Geert Devos Dagvoorzitter Bellon-centrum van de Vakgroep Onderwijskunde, Universiteit Gent, bestuurslid NGVO

Onderzoeksgroep Onderwijs en Levenslang Leren HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, KU Leuven Jeroen Lavrijsen

De structuur van het secundair onderwijs: effecten op korte en lange termijn Jeroen Lavrijsen Doctoraatsonderzoeker, HIVA - KU Leuven

Leeftijd van eerste selectie 5

Ook andere kenmerken van secundair onderwijs 6

Doel presentatie De effecten nagaan van de onderwijsstructuur, op 4 ‘meetmomenten’ 1.Schoolse vaardigheden 2.Schooluitval 3.Arbeidsmarkt 4.Levenslang leren 7

Doel presentatie De effecten nagaan van de onderwijsstructuur, op 4 ‘meetmomenten’ 1.Schoolse vaardigheden 2.Schooluitval 3.Arbeidsmarkt 4.Levenslang leren 8

Voor- en nadelen vroege selectie -Voordeel: instructie afgestemd op niveau leerlingen -Máár: – Impact sociale achtergrond op studiekeuze – Concentratie leerproblemen ‘onderaan’ de waterval – Peer-effecten (?) – Ongelijke verdeling middelen – Rigiditeit 9

PISA 2012: wiskundige vaardigheden 15-jarigen 10

PISA als maat voor succes secundair onderwijs? TIMSS 2011 (4e leerjaar)PISA 2012 (15-jarigen) 1.Singapore 2.South Korea2.Hong Kong 3.Hong Kong3.Taiwan 4.Taiwan4.South Korea 5.Japan 6.Flanders 7.Finland7.Netherlands 8.Netherlands8.Finland 11

TIMSS 2011 (4e leerjaar)PISA 2012 (15-jarigen) 1.Singapore 2.South Korea2.Hong Kong 3.Hong Kong3.Taiwan 4.Taiwan4.South Korea 5.Japan 6.Flanders 7.Finland7.Netherlands 8.Netherlands8.Finland PISA als maat voor succes secundair onderwijs? 12

Eerder ‘toegevoegde waarde’ secundair bepalen  Model: niet PISA-resultaten zélf, maar verschil tussen PISA en resultaten op een test afgenomen in het 4 e leerjaar 13

‘Toegevoegde waarde’ secundair bepalen  Model: niet PISA-resultaten zélf, maar verschil tussen PISA en resultaten op een test afgenomen in het 4 e leerjaar ModelTest 4e leerjaarTest 15 jaarDomein# Landen 1.PIRLS 2001PISA 2006Leesvaardigheid23 2.PIRLS 2006PISA 2006Leesvaardigheid27 3.PIRLS 2006PISA 2009Leesvaardigheid30 4.PIRLS 2011PISA 2009Leesvaardigheid35 5.TIMSS 2007PISA 2006Wiskunde23 6.TIMSS 2011PISA 2009Wiskunde35 7.TIMSS 2007PISA 2006Wetenschappen23 8.TIMSS 2011PISA 2009Wetenschappen35 14

Resultaten (1/3): Vroege selectie heeft eerder negatief effect 15

Resultaten (2/3): Negatief voor zwakken, dubbelzinnig voor sterken 16

Resultaten (3/3): Vooral negatief voor kansarme leerlingen 17 Analyse o.b.v. PIRLS 2006 en PISA 2012 (lezen)

Conclusie : schoolse vaardigheden Vooral zwakke en kansarme leerlingen verliezen bij vroege opdeling Geen ondubbelzinnig voordeel voor sterke of kansrijke leerlingen Gepubliceerd als: Lavrijsen J., Nicaise I New empirical evidence on the effect of educational tracking on social inequalities in reading achievement. European Educational Research Journal, vol. 14, p Lavrijsen J., Nicaise I Educational tracking, inequality and performance. New evidence using a differences-in-differences technique. Research in Comparative and International Education (accepted) 18

Doel presentatie De effecten nagaan van de onderwijsstructuur, op 4 ‘meetmomenten’ 1.Schoolse vaardigheden 2.Schooluitval 3.Arbeidsmarkt 4.Levenslang leren 19

Risico op vroege schooluitval Data: LFS (2009), jaar, schooluitval = ‘geen diploma secundair en niet op school’ 20

Belang diploma ouders ( odds ratio) 21

Wat verklaart verschillen tussen landen? 22

Wat verklaart verschillen tussen landen? -Onderwijsperspectief -Samenlevingsperspectief -In beide gevallen: belang sociale achtergrond  Model: risico op schooluitval in functie van -Ouderlijk opleidingsniveau -Kenmerken van onderwijssysteem en samenleving 23

Vroege selectie 24

Uitbouw beroepsonderwijs (hoger secundair) 25

Armoedegraad 26

Conclusie: schooluitval Samenleving bepaalt mee onderwijsuitkomsten Onderwijssysteem speelt zelf ook zijn rol Beroepsonderwijs als vangnet Gepubliceerd als: Lavrijsen J., Nicaise I Social Inequalities in Early School Leaving: The Role of Educational Institutions and the Socioeconomic Context, European Education, vol. 47, p

Doel presentatie De effecten nagaan van de onderwijsstructuur, op 4 ‘meetmomenten’ 1.Schoolse vaardigheden 2.Schooluitval 3.Arbeidsmarkt 4.Levenslang leren 28

Beroepsonderwijs: vangnet kwetsbare jongeren? Data: PIAAC, jarigen, beide ouders laagopgeleid 29

Beroepsonderwijs - vangnet kwetsbare jongeren? Data: PIAAC, jarigen, beide ouders laagopgeleid 30

Analyse doorheen de loopbaan Maar op langere termijn… – Veranderende eisen arbeidsmarkt – Om- en bijscholing vereist voldoende brede basis  Model: tewerkstellingskans en verloning i.f.v. – Aantal jaren ervaring – Gevolgde opleiding: secundair diploma behaald in -Algemeen onderwijs -Beroepsspecifiek onderwijs 31

Resultaten (1/3) 32

Resultaten (2/3) 33

Resultaten (3/3) (25) 34

Conclusie: arbeidsmarkt Beroepsonderwijs: trade-off tussen – Vlotte overgang naar arbeidsmarkt – Minder flexibel op langere termijn Belang levenslang leren Gepubliceerd als: Lavrijsen J., Nicaise I Een sterke basisvorming voor duurzame kansen op de arbeidsmarkt. Over.werk. vol.25 (2), p

Doel presentatie De effecten nagaan van de onderwijsstructuur, op 4 ‘meetmomenten’ 1.Schoolse vaardigheden 2.Schooluitval 3.Arbeidsmarkt 4.Levenslang leren 36

Levenslang leren Europese doelstelling: 15% in 2020 Vlaanderen (2014): 7% Analyses Adult Education Survey / PIAAC: – Respondenten halen zelden externe drempel (kostprijs, tijdsgebrek, …) aan als verklaring voor niet-deelname – Integendeel vooral: “ ik wou gewoon nergens aan deelnemen ” – Maar ambigue groep…  PIAAC: aanvullende vragen rond houding t.o.v. leren “Als ik over nieuwe ideeën hoor of lees, probeer ik een verband te leggen met situaties in het alledaagse leven waarop ze van toepassing zouden kunnen zijn.” “Ik hou ervan om nieuwe dingen te leren.” “Als ik iets nieuws tegenkom, probeer ik een verband te leggen met dingen die ik al ken.” “Ik zoek moeilijke dingen graag tot op de bodem uit.” “Ik zoek graag uit hoe verschillende ideeën bij elkaar passen.” “Als ik iets niet begrijp, zoek ik extra informatie, zodat het duidelijker wordt.” 37

Levenslang leren Europese doelstelling: 15% in 2020 Vlaanderen (2014): 7% Analyses Adult Education Survey / PIAAC: – Respondenten halen zelden externe drempel (kostprijs, tijdsgebrek, …) aan als verklaring voor niet-deelname – Integendeel vooral: “ ik wou gewoon nergens aan deelnemen ” – Maar ambigue groep…  PIAAC: aanvullende vragen rond houding t.o.v. leren “Als ik over nieuwe ideeën hoor of lees, probeer ik een verband te leggen met situaties in het alledaagse leven waarop ze van toepassing zouden kunnen zijn.” “Ik hou ervan om nieuwe dingen te leren.” “Als ik iets nieuws tegenkom, probeer ik een verband te leggen met dingen die ik al ken.” “Ik zoek moeilijke dingen graag tot op de bodem uit.” “Ik zoek graag uit hoe verschillende ideeën bij elkaar passen.” “Als ik iets niet begrijp, zoek ik extra informatie, zodat het duidelijker wordt.” 38

Aversie t.o.v. leren en leerbereidheid 39

Effect van het secundair onderwijs? Vergelijking met leeshouding uit PIRLS (2006) 40

Conclusie: leerhoudingen en levenslang leren Gemiddelde leerhouding bij (jong-)volwassenen Hangt samen met gemiddelde houding in basisschool, i.h.b. voor Vlaanderen en Nederland Maar lijkt nog te worden versterkt door – Vroege selectie – Grootschalig gebruik van zittenblijven 41

Algemene conclusie Structuur secundair onderwijs is van belang – maar samenleving ook Voor- en nadelen van externe differentiatie – Beroepsonderwijs als ‘vangnet’ Strijd tegen schooluitval Overgang naar de arbeidsmarkt – Maar liever niet té snel specialiseren Vaardigheden en schooluitval onder sociaal zwakkeren Arbeidsmarkt op langere termijn Houding t.o.v. leren Bedankt! Meer informatie: 42

Vragenronde

Hoogleraar Sociologie Universiteit van Amsterdam en directeur van het Amsterdam Center for Inequality Studies (AMCIS) Herman van de Werfhorst

Onderwijsstelsels vergeleken: leren, werken en burgerlijke participatie Herman van de Werfhorst Presentatie NGVO Antwerpen, 10 juni 2016

Wat kunnen/mogen we van het onderwijs verwachten? In hoeverre hangen ‘prestaties’ van een systeem samen met stelselkenmerken? Wat kunnen we leren ten aanzien van prestaties van het systeem in relatie tot de kenmerken van het stelsel? 46

47

Centrale functies van het onderwijs  Cognitieve ontwikkelingsfunctie: Leerlingen en studenten (of subpopulaties) dienen over voldoende kennis en vaardigheden te beschikken, allereerst basale schrijf- lees- en rekenvaardigheden, maar het kan ook zeer complexe kennis en vaardigheden gaan.  Arbeidsmarktfunctie: Het onderwijs dient voldoende voor te bereiden op de kenmerken van huidige en toekomstige banen.  Socialisatiefunctie: Het onderwijs dient betrokkenheid bij de samenleving in brede zin te bevorderen.  Gelijkheid en efficiëntie?

Het onderzoeksprogramma Bijvoorbeeld: -Tracking: meer ongelijkheid naar sociaal milieu? Meer efficient leren? -Zijn gestandaardiseerde toetsen belangrijk ter bevordering van gelijke kansen? -Functioneren onderwijsstelsels met goed en omvangrijk beroepsonderwijs beter voor de transitie van school naar werk dan generieke systemen? -Is een gestratificeerd, beroepsgericht systeem nadelig voor burgerschapsuitkomsten?

Vandaag: een schets van de internationale bevindingen en beschouwingen over vroeg selecterende stelsels 1.Leren: Vroege selectie en ongelijke kansen naar sociaal milieu (o.m. de rol van beleidshervormingen in westerse landen) 2.Werken: Beroepsgerichtheid en de arbeidsmarkt over de levensloop 3.Burgerschap: Vroege selectie en burgerschap Zijn er trade-offs in onderwijsbeleid? 50

1. Vroege selectie en gelijke kansen Hangen schoolprestaties sterker samen met sociaal milieu in landen waar vroeger geselecteerd wordt? ■ Levensloophypothese: hoe jonger het kind, des te belangrijker ouders voor leerprestaties en keuzes ■ In vroeg-selecterende systemen moeten leerkrachten al vroeg “classificeren”, met teacher bias tot gevolg. 51

Leerprestaties in wiskunde in VO2 in 9 landen (hervormde en niet-hervormde stelsels) Herman van de Werfhorst 52

Herman van de Werfhorst 53 In hervormde landen is sociale ongelijkheid relatief meer gedaald (ten opzichte van landen waar vroege selectie gehandhaafd is).

Hervormingen in Europa, Noord-Amerika, Zuid Korea en Taiwan We kijken naar het hoogst bereikte opleidingsniveau. ■ Belangrijker dan wiskundeprestaties voor verdere kansen in het leven. ■ Meer landen en meer tijdsperioden. Wordt de sociale ongelijkheid in het onderwijs lager als het moment van selectie wordt uitgesteld? Landen fixed effects, tijd-fixed effects: difference-in- difference interpretatie. 54

Tracking age by cohort 55

56 Fixed effects

Maar: Vroege selectie hangt sterker samen met sociale ongelijkheid als er geen centrale examens zijn Bol, Thijs, Jacqueline Witschge, Herman G. Van de Werfhorst, and Jaap Dronkers “Curricular Tracking and Central Examinations: Counterbalancing the Impact of Social Background on Student Achievement in 36 Countries.” Social Forces 92(4):1545–72.

Het Nederlandse debat: de toets is verlaat (pas na het schooladvies) 58

Conclusie over vroege selectie en onderwijsongelijkheid Ongelijkheid naar sociaal milieu is kleiner naarmate er later wordt geselecteerd, zowel w.b. leerprestaties in het VO als bereikte eindniveau van scholing. Mogelijk werkt centrale toetsing dempend: juist in vroeg- selecterende systemen is centrale aansturing belangrijk om ongelijke kansen te beperken. 59

2. Werken. Beroepsonderwijs en arbeidsmarktcarrières over de levensloop Hanushek & Woessmann: beroepsgerichte systemen brengen weliswaar goede vooruitzichten voor de vroege arbeidscarrière, maar bereiden mensen niet goed voor voor de latere carrière (verouderde vaardigheden). Is dat zo? Nee. Er bestaan verschillen tussen opleidingsgroepen in de kans op werk gedurende de levensloop, maar die verschillen in latere carrière zien we overal. Voorsprong van beroepsgerichte systemen aan het begin van de loopbaan is wel aantoonbaar. PIAAC data, beroeps-versus algemeen in verschillende systemen. 60

61 Forster, A., Bol, T. & Van de Werfhorst HG (2016). Vocational education and employment over the life cycle. Sociological Science, in druk.

Socialisatie: burgerlijke betrokkenheid Leidt vroege selectie tot grotere ongelijkheden in burgerlijke betrokkenheid? Democratische gelijkheid: hulpbronnen en netwerken. Drie studies: -Landenvergelijkend: 14-jarigen vergeleken met jong-volwassenen in landen die variëren op selectiemoment -Micro-foundations: Onderwijsloopbanen in Nederland -COOL data: Primair (PO) -voortgezet onderwijs (VO). Doet het schoolniveau in VO er toe voor wat betreft burgerschapsvaardigheden, bovenop de verschillen die er al waren in groep 8 PO? -NELLS data (15-45 jarigen, twee waves): Leidt beroepsonderwijs tot lagere politieke betrokkenheid en institutioneel vertrouwen dan algemeen vormend onderwijs? In samenwerking met Jacqueline Witschge, Jesper Rözer

Het probleem: grotere opleidingskloof in burgerschap in vroeg-selecterende systemen Van de Werfhorst, Herman G. (2016)Education and Political Engagement: The Importance of the Educational Institutional Structure. Comparative Education Review, forthcoming.Education and Political Engagement: The Importance of the Educational Institutional Structure

Design 1: Landenvergelijkend ‘difference-in-difference’ opCIVED 1998 (~14- jarigen) en ISSP 2004 (~20-jarigen) De “treatment” is het aantal jaren dat men gescheiden is opgeleid tussen 14 en 19 jaar oud. Is de ontwikkeling in burgerschap in een land afhankelijk van de mate van selectie? Zien we de nadelen van selectie vooral aan de onderkant van de burgerschapsverdeling?

Resultaten: burgerlijke betrokkenheid neemt aan de onderkant af in selectieve systemen (25 e percentiel) 65

Aan de bovenkant (75 e percentiel) neemt burgerschap minder toe in getrackte systemen.  Meer ongelijkheid aan de onderkant, minder aan de bovenkant. 66

Design 2: Panel data van PO naar VO (COOL 518 ) Heeft het schoolniveau waarin men zit (vmbo, havo, vwo) invloed op de burgerschapscompetenties? Vergelijk verschillen tussen niveaus in het derde jaar van het VO met verschillen die al bestonden in groep 8 van het PO onder dezelfde leerlingen. Resultaat: Niveau-verschillen bestonden al in groep 8 PO, en nemen niet toe in het VO. Belangrijke voorspellers van burgerschapscompetenties zijn sociaal milieu en leerprestaties.

68

In zekere zin dus tegengestelde bevindingen -Landenvergelijkend: selectie en differentiatie maken verschil -COOL-data PO-VO: schoolniveau maakt geen verschil. Een derde studie: Netherlands Longitudinal Life Course study (NELLS). Steekproefkader jarigen, oververtegenwoordiging van eerste/tweede generatie migranten. Betere leeftijdsgroep dan COOL Meer politieke conceptualisering van burgerschap.

NELLS: panel data Onderwijsloopbanen: bewegingen van en naar: -No enrolment -Algemeen/academisch (havo/vwo/universiteit) -Beroepsgericht (mbo/hbo). Gecontroleerd voor jaren scholing. Individuele fixed effects. Burgerschap: politieke interesse, institutioneel vertrouwen, veralgemeend sociaal vertrouwen.

Resultaten van individuele fixed effects modellen (t.o.v. academisch-academisch)

Trade-offs in onderwijsbeleid? Wel een trade-off tussen functies: Met name tussen de arbeidsmarkt en burgerschap. Te veel koopmanschap in Nederland? Geen trade-off tussen gelijkheid en efficiëntie: betere prestaties gaan niet ten koste van gelijke kansen. 72

Vragenronde

Broodjeslunch Sommézaal

Workshops – zalen -Workshop 1. Grensgebied beleidscontext zaal Evorazaal 1 - Workshop 2. Grensgebied onderwijsorganisatie/bestel zaal Evorazaal 2 - Workshop 3. Grensgebied onderzoeksresultaten zaal Van Laerkamer

Vergelijkende reflecties Roger Standaert oud-lid NGVO Bestuur en Emeritus hoogleraar vergelijkende onderwijskunde Universiteit Gent

Afsluiting Vroegtijdige Schoolkeuze in het Onderwijs? NGVO Studiedag