“Stresstest 2013” Update van een financieel beeld van de gemeente Dordrecht – Jaarrekening 2013

©Deloitte Update financiële positie per eind 2013 – waarom nu een korte versie? Update per 31 december 2013 Alleen cijfers gemeente Dordrecht meegenomen. (referenties nog niet beschikbaar, nog niet formeel vastgesteld/beschikbaar) 2

Sluitende begroting Weerstandscapaciteit Weerstandsvermogen Risico’s Financiële positie AO/IC Verzekeren Voorzieningen Reserves Onbenut belastingen Stille reserves Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk 3

©Deloitte De indicatoren Indicator Lokale lasten Schuldpositie Reservepositie Grondexploitatie Begroting Reserveontwikkeling Verbonden partijen EMU-saldo Realiteit begroting 4

©Deloitte Overall overzicht INDICATORZeer Gunstig GunstigNeutraalOngunstigZeer ongunstig Lokale lasten Weerstandsvermogen Schuldpositie Reservepositie Grondexploitaties Strategische verwervingen / NIEGGS Begroting Verbonden partijen: Aandacht voor Risico’s van EMU-saldo Realiteit begroting Risicoprofiel: KleinGemiddeldGroot 5

©Deloitte Niveau lokale lasten Dordrecht 6

©Deloitte Risicoprofiel Dordrecht (x € 1 mln.) Weerstandscapaciteit (WC)35,846,230,935,2 Risicoprofiel (RP)43,049,678,228,4 Ratio WC/RP 0,830,930,401,24 7 Opmerkingen: Laatste jaren veel aandacht voor risicomanagement. Nota risicomanagement en weerstandvermogen begin 2013 geactualiseerd. Verhoogd risicoprofiel in verband met “Richting Kiezen” in In 2013 verliesneming, daardoor daling risico’s. Conservatieve benadering weerstandscapaciteit (algemene reserve, post onvoorzien en rentereserve) In 2013 wel, conform afstemming met auditcommissie, deel erfpachtinkomsten meegenomen. Zo volledig mogelijke inventarisatie risico’s Stand per 31/12/2013 is momentopname

©Deloitte Schuldpositie Landelijk gemiddelde Kritische norm Dordrecht 2010 Dordrecht 2011 Dordrecht 2012 Dordrecht 2013 Debt Ratio58%80%39%41%45%49% Netto schuld/ Exploitatie 72% 100% en 150% 20%28%39%48% Schuld-evolutie per inwoner +/+ 658+/+ 308+/+ 466+/+ 206 Plaats op de ranglijst PM Netto schuld per inwoner € 2.343n.v.t.€ 750€ 1.058€ 1.524€ cf. VNG d.d

Reserves (x € 1 mln.) Dordrecht Algemene reserve 44,138,937,435,918,115,8 Bestemmingsreserve 501,1489,0476,8458,0452,5413,4 Resultaat na bestemming 6,43,69,226,010,28,8 Totaal eigen vermogen 551,6531,5523,4519,9480,8438,0 Eigen vermogen in % van balans 71%66%61%56%53%51% Eigen vermogen in % van de exploitatie 109%115% 116%103%90% Balanstotaal 773,9804,1852,8896,6898,9855,2 Totaal exploitatie (excl. storting reserves) 505,3470,5453,2447,9468,4489,2 9 Cijfers in kolom 2013 nog geen zijn rekening gehouden met budgetoverheveling naar Na verwerking van de budgetoverheveling resteert een netto resultaat van € 7,4 mln. positief. Als percentage balans en exploitatie: dalende trend, door inzet reserves en verliezen grondexploitaties.

©Deloitte Reserves Dordrecht samenstelling per 31/12/2013 X € 1 miljoenIn % van het totaal reserve Algemene reserve 15,84% Bestemmingsreserve: afschrijving activa economisch nut161,337% strategische investeringen74,617% inkomensreserve / EZH129,629% overig47,011% 413,494% Resultaat na bestemming (inclusief budgetoverheveling naar 2013) 8,82% TOTAAL RESERVES 438,0100% 10 Groot deel reserve is al over besloten door de raad.

©Deloitte Grondexploitatie Bouwgrond in exploitatie(x € 1.000) Boekwaarde Vermeer- dering 2013 Verminde- ring 2013 Vrijval verliesvoorz. bij afsluiten Winstuitname /resultaat Boekwaarde VoorzieningGecorr. Boekwaarde Jagers- & Windhondenpolde r Smitsweg Mallegat / Krabbepolder Amstelwijck Admiraalsplein Leerpark Belthure Park Gezondheidspark Stadswerven Galileolocatie Beerwijckhoeve (Dordtse Kil III) Zeehavenlaan Marconineweg Kilkade Zuidwesthoek DK III Patersweg Afgesloten complexen Totaal

©Deloitte Grondexploitatie NIEGG (x € 1.000) Boekwaarde Vermeerdering 2013 Vermindering 2013 Vrijval verlies- voorziening Winstuitname /resultaat Boekwaarde VoorzieningGecorr. Boekwaarde Totaalniveau In verband met vertrouwelijkheid geen uitsplitsing per project. Globaal beeld: Boekwaarde is absoluut en relatief gezien hoog. Biedt risico’s én kansen. In 2013 Maasterras afgeboekt. (was al voorziening voor gevormd) Grootste projecten betreffen Dordtse Kil-IV, en Amstelwijk ten noorden van Kilweg  samen per saldo € 32 mln.

Relatie saldo begroot versus realisatie -In alle jaren een negatief saldo (voor bestemming) begroot -Vanaf 2009 een negatief saldo (voor bestemming) gerealiseerd = inzetten van reserves. -In de jaren 2012 en 2013 grote verliesnames op grondexploitaties. -In alle jaren een positief saldo (na bestemming) gerealiseerd -Flinke verschillen tussen begroot en realisatie op programmaniveau -Oorzaak: begroting van meerjarige projecten, is ook aandachtspunt binnen gemeente. -Afwijkingen wel altijd in voordeel gemeente. 13

©Deloitte Verbonden partijen 14 Basis: paragraaf 3.6 ‘Verbonden partijen’ in jaarstukken 2013 Intern de afgelopen veel prioriteit gegeven aan aandacht voor sturing verbonden partijen. -> Geactualiseerde nota Verbonden Parrtijen in het eerste kwartaal van 2014 vastgesteld. Criteria volgende sheet: Algemeen: Groot financieel belang Dynamische omgeving (wijzingen wetgeving etc.) Politieke gevoeligheid Mogelijkheid tot sturing van uit de gemeente Financieel: Risico op (nadelige) afrekeningen? / resultaten uit verleden. Beheersing: (Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partijen

©Deloitte Verbonden partijen Verbonden partijRisico-profiel: AlgemeenFinancieel(Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partij GR Drechtsteden (SDD, SCD, GBD) - SDD Hoog Laag - SCD Middel Middel/Laag - GBD Laag ROM-D Middel Drechtwerk Hoog Dienst G en J MiddelHoog Veiligheidsregio Middel Middel/Laag Omgevingsdienst Middel Middel/Laag HVC (via Gevudo) MiddelLaagMiddel 15

©Deloitte EMU-Saldo (x € 1,0 mln.) 2009 (W)2010(W)2011(W)2012(B)2012(W)2013(B)2013(W)2014(B)2015(B) EMU-Saldo -/- 83,7-/- 89,5-/- 36,9-/- 96,7-/- 55,3-/- 18,1- 30,84,624,5 Negatief saldo wordt veroorzaakt door investeringsprogramma van de laatste jaren. (bewuste keuze gemeente) 2014 en 2015 positief saldo begroot. Risico’s: doorschuivende investeringen en tegenvallende grondopbrengsten. Toenemende aandacht toezichthouder voor structureel sluitende begroting. Voor beheersing EMU-saldo vooral meerjarig grip op investeringsprogramma relevant. Referentiewaarde 2013: 19 mln

©Deloitte Begroting (x € 1 mln.) (o.b.v. Meerjarenbegroting ) Dordrecht Totale lasten (incl. storting reserves) 386,7366,6356,1377,7 Resultaat voor bestemming -/- 3,10,95,911,8 Mutaties in de reserves -/- 3,7 0,74,79,7 Resultaat na bestemming 0,60,21,22,1 Resultaat (voor bestemming) in % van totale lasten -/- 0,8%+0,3%+ 1,7%+ 3,1%

©Deloitte Conclusie: Financiële positie is momenteel nog wel solide (vooral vanuit het verleden opgebouwd). Weerstandsvermogen in 2012 flink onder druk. In 2013 weer versterkt na keuzes gemeente. Solvabiliteit is met circa 51% nog hoog, wel dalend. Groot aandeel bestemmingsreserve. Gedeelte al “vast” bestemd. Financieringspositie is relatief gunstig maar schuldpositie wel opgelopen afgelopen jaren door forse investeringen. Grondexploitatie. In 2012/2013 flink verlies door opschonen, actualiseren en herzieningen. Winstpotentie GREX beperkt. Flinke omvang NIEGG’s. Verschillen tussen realisatie en begroting, vraagt blijvend aandacht. Veel aandacht voor, maar wel risico’s bij de verbonden partijen. Begroting 2014 en verder laat een relatief beheerste trend zien. Structureel sluitende begroting erg belangrijk komende jaren. Indicatoren: samengevat en beoordeeld 18