van natuurlandschap tot risicomaatschappij College Milieu Klimaat en Ruimtelijke Dynamiek

“Aardrijkskunde is geschiedenis voor beginners ”  tekst op toiletdeur A-gebouw Roeterseiland Universiteit van Amsterdam  overige teksten op die deur blijven jullie bespaard

Geografen: ontwaakt!  Historici slagen er in een veel grotere vakbekendheid te realiseren dan geografen  Terwijl de media bol staan van aardrijkskundige vraagstukken  Die inmiddels grotendeels door niet-geografen worden ingevuld en geclaimd  Waarbij geografen die er in participeren zich niet als geograaf bekendmaken

Recent voorbeeld: NWO programma Vulnerability, Adaptation and Mitigation (VAM)  Sub-programma: Abrupt climate change (consequenties van ophouden Golf Stroom):  Commissie: 2 economen, 1 psycholoog, 1 jurist, 1 geograaf, 1 bioloog  Essay-schrijvers: 4 economen, 3 sociologen, 3 milieukundigen, 2 juristen, 0 geografen

Geografen: neem de kern van je vak weer serieus!  Veel aardrijkskundige vragen gaan over de problemen bij de relatie tussen mens en milieu  Met verbindingen tussen lokaal en mondiaal  Met een noodzakelijke band tussen fysische, biologische/ecologische, economische, politieke en sociaal-culturele aspecten  En met een centrale rol voor instituties en institutionele dynamiek

Geografen: sluit aan bij de discussies over de risicomaatschappij  Ulrich Beck: 1986 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere Moderne  Vertaald: 1992 Risk Society: Towards a new modernity  Maatschappelijke verhoudingen (welvaart, bezit) worden niet meer op de eerste plaats bepaald door klasseverhoudingen, maar door de verdeling van risico’s over maatschappelijke groepen  ‘Ecologische’ en ‘technologische’ risico’s en onzekerheden vereisen voortdurende zelfreflectie (‘reflexive modernization’)  En ze vereisen nieuwe ‘governance’ instituties die flexibel moeten zijn, maar wel robuust (‘resilient’) en samenhangend (‘coherent’)  En met koppelingen tussen schaalniveaus, van individu/lokaal tot mondiaal

Begrippen/begrijpen  Kernbegrip is kwetsbaarheid (vulnerability) van maatschappijen, groepen en individuen  Sustainability (Afrikaans: volhoubaarheid) en veiligheid/zekerheid  Variaties in risico naar activiteit, plaats en tijd: voorzorgsbeginsel  Veerkracht (coping), weerbaarheid (resilience)  Nodig: risicomitigatie en adaptatie  Verzekeringsstelsels en solidariteit/sociaal kapitaal  Schaalverbindingen en ‘multi-scalar governance’

Geografen: verover je vak terug  Erken dat geografische vraagstukken inmiddels het vakterrein zijn geworden van tal van wetenschappen  Zorg ervoor dat je in je geografische onderwijs en onderzoek die brede kennis integreert  Streef er naar dat je de resultaten presenteert onder het label ‘geografie’  Zoek veel bewuster de publieke ruimte op om de resultaten te presenteren  En doe dat dus ook in het Nederlands.

Publiekslezingen als basis voor ons boek  In 2005 en 2006 experimentele avondcolleges voor studenten van andere studies en voor niet-studenten  Bekendgemaakt als ‘Aardrijkskunde in het Groot’  Onderdeel van het Instituut voor Interdisciplinaire Studies van de Universiteit van Amsterdam  Docenten: helft geografen (sociaal en fysisch); helft niet-geografen  Coördinatie: Herman van der Wusten en Ton Dietz  Praktische organisatie: Frank den Hertog  Tentamen en studiepunten mogelijk; niet verplicht

Basis voor een boek  Amsterdam University Press 2008  Drie hoofdauteurs: sociaal-geografen  Met bijdrages van 29 anderen:  6 sociaal-geografen, 2 fysisch geografen, 1 geoloog, 3 milieukundigen, 1 civiel-technicus, 1 sociaal-bosbouwkundige, 2 planologen, 1 demograaf, 4 (milieu)economen, 3 sociologen, 2 politicologen, 1 filosoof, 1 psycholoog, 1 futuroloog  Met voorwoord van Ruud Lubbers, voorzitter Earth Charter en World Connectors

Opzet boek: zes hoofdstukken  1 Homo Sapiens zwermt uit  2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron  3 De omgang met de natuur  4 Als de natuur verandert: de klimaatkwestie  5 De natuur als acuut gevaar: rampen  6 De natuur als avontuur: risico’s en buitenkansen

1 Homo Sapiens Zwermt Uit  De lange migratiegeschiedenis van de mensheid: genografie; domesticatie; landschapsvorming en verval; diversiteit in menselijke dichtheden  + infectieziekten  + wereldbevolkingsvraagstuk  + verstedelijking

2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron  eigendoms-instituties van natuurgebruik; agrarisch draagvlak; hulpbronnen en welvaart  + milieugebruiksruimte en –waarden  + ecologische voetafdruk  + wereldvoedselvoorziening  + waterschaarste  + energievoorziening  + vernieuwbare energie

3 De omgang met de natuur  Natuurpercepties; natuurbeleid; beleidshistorie inzake de natuur  + aaibare landschappen  + toerisme  + werelderfgoed  + waterbeheer en ruimtelijke ordening

4. Als de natuur verandert: de klimaatkwestie  Klimaatverandering als maatschappelijke kwestie; variaties in gevolgen  + signalen van klimaatverandering  + de modelleurs van Systeem Aarde  + klimaatverandering en overstromingen  + mondiaal beleid  + leren van Montreal

5. De natuur als acuut gevaar: rampen  De aardbeving van Lissabon als ‘trigger’ van de Verlichting; hoe de natuur rampen aanricht; verbreiding van natuurrampen  + dijken en veiligheidsillusies  + vulkanen en aardbevingen  + natuurrampen ‘natuurlijk’?

6. De natuur als avontuur: risico’s en buitenkansen  Nadruk op risico’s; veiligheidsvoorzieningen; risicoprofielen  + risico’s als kans om te laten zien wie je bent  + leven met risico’s  + risicosamenleving en duurzaamheid

De lancering van het boek  Februari 2008: uitgever en schrijvers te gast bij World Connectors in Nieuwspoort Den Haag, boek aangeboden aan Ruud Lubbers  Boek ter beschikking gesteld aan leden World Connectors en Earth Charter als ‘ambassadeurs’  Kortingsactie KNAG (ledenservice) in Geografie april 2008  April-mei: nieuwe lezingenreeks UvA met boek als leesstof (coordinatie Mirjam Ros-Tonen)

En verder?  Engelse bewerking?  Volgende druk met daarbij meer cases van maatschappelijke kwetsbaarheid? -Bijvoorbeeld: sociale en ecologische gevolgen kernramp (‘nuclear winter’, Robock et al., 2006: 1 a 2 jaar lang –5 tot –30 °C en 2-4 jaar: –45% regenval) -Bijvoorbeeld: risico van magnetische omkering voorafgegaan door verzwakking magnetisch veld (in ZA laatste 60 jaar –20%): effect van magnetische stormen op electronica? McCarthy & Rubridge, Ook meer aandacht voor financieel-economische kwetsbaarheden (instortende valuta en effect op pensioenstelsels bv.) -Suggesties zijn welkom!

McCarthy T & B. Rubridge, 2005, The story of Earth and Life. A Southern African Perspective on a 4.6-billion-year journey. Johannesburg: Kumba Robock, A et al., 2007, Nuclear winter revisited with a modern climate model and current nuclear arsenals: still catastrophic consequences. Journal of Geophysical Research – Atmospheres, Vol. 112, D13107  Maar lees vooral eerst het boek:  Van Natuurlandschap tot Risicomaatschappij. De geografie van de relatie tussen mens en milieu  Ton Dietz / Frank den Hertog /Herman van der Wusten  Amsterdam University Press, 2008  ISBN:  Met KNAG kortingsbon uit de Geografie van april, bij de boekhandel €29,50 (= 5 miljard Zimbabweaanse dollars)

Dank voor jullie aandacht!