GOES EN DE ZEE De maritieme geschiedenis van Goes tot in de tijd van Michiel de Ruijter

Middeleeuwen De eerste haven Goes groeit uit tot een grote havenplaats dankzij de bescherming van middeleeuwse heren. Schepen uit Goes mogen tolvrij over de wateren varen. Kooplieden komen graag naar Goes, omdat ze bescherming genieten. De eerste haven ligt vermoedelijk bij de latere J.A. van der Goeskade. Rond 1200 graaft men de havenkom die omsloten wordt door de Kleine Kade, Turfkade, Bierkade en Grote Kade.

Middeleeuwen Jan van Beaumont Aan de Henegouwse edelman Jan van Beaumont heeft het dorp Goes diverse belangrijke voorrechten te danken.

Middeleeuwen Naar Engeland Schepen uit Goes varen in de veertiende eeuw over de Noordzee naar Engeland naar havensteden als Great Yarmouth en Kingston upon Hull. Op hun stadszegels staan de middeleeuwse schepen afgebeeld waarmee ook de Goesenaars in die tijd varen.

Middeleeuwen Oorlogvoering op schepen Echte oorlogsschepen zijn er in de middeleeuwen aanvankelijk nog niet. Soldaten vechten vanaf het scheepsdek alsof ze aan land oorlog voeren. Vanaf de veertiende eeuw gaan zeeslagen onderdeel van de oorlogvoering uitmaken. De eerste grote zeeslag vindt plaats bij Sluis in 1340 tussen een Engelse en een Franse vloot.

Middeleeuwen Visboek Het zestiende-eeuwse Visboek van de Scheveninger Adriaen Coenen geeft een beeld van hoe de middeleeuwse mens aankeek tegen de zee. Foto’s: Koninklijke Bibliotheek Den Haag

Middeleeuwen Jacoba van Beieren Graaf Willem VI bevestigt in 1405 al de Goese privileges en voegt er nog enkele aan toe, waarmee Goes formeel een stad wordt. Zijn dochter gravin Jacoba van Beieren doet er in 1417 nog een schepje bovenop en geeft toestemming aan de stad om zich van een gracht te voorzien. Handel en scheepvaart nemen in de stad steeds meer toe.

Middeleeuwen Goes zoutstad Dankzij de productie van zout is Goes rond 1500 een belangrijke stad. Op een kaart van Zeeland uit die tijd staat de stad met veel fantasie getekend.

Middeleeuwen Transport van zout De rede van Arnemuiden rond 1550. Schepen met ruw zout voeren vandaar naar de Goese zoutfabrieken.

Middeleeuwen Zoutketen In de zestiende eeuw staan langs de Goese haven meer dan honderd zoutketen, eenvoudige bouwsels waarin in ronde ijzeren bakken zout water gekookt wordt. Van de keten uit Zierikzee is een schilderij gemaakt.

Middeleeuwen Concurrentie Goes en Middelburg In de zestiende eeuw is Goes goed bereikbaar vanaf de Oosterschelde. De stad Middelburg probeert de vaart op Goes te verminderen en begint een proces tegen de stad. Goes laat daarop een kaart van Zeeland tekenen waar de goede bereikbaarheid van de stad is weergegeven. De kaart dateert van 1568.

Middeleeuwen Scheepswerven Behalve zoutindustrie vindt er langs de Goese haven ook scheepsreparatie plaats. Afbeeldingen uit Zierikzee geven een beeld van activiteiten op een scheepswerf.

Middeleeuwen Koggen en pleiten De kogge en de pleit zijn veel voorkomende scheepstypen in de zestiende eeuw. Dergelijke schepen meren ook in Goes af.

Middeleeuwen De geuzen In 1572 branden de Geuzen het havengebied van Goes plat, als ze - tevergeefs - proberen de stad te veroveren. Op dit detail uit een tekening van de gebeurtenissen van dat jaar ligt een driemaster in de haven. De gebouwtjes langs het water symboliseren de tientallen zoutketen die in de brand verloren gaan. Het grotere gebouw met de gebogen ramen is het restant van een kapel die daar gestaan heeft.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Atlas Mercator Hoewel de zeevaart na 1600 een beetje aan Goes voorbijgaat, blijven de Goesenaars wel geïnteresseerd in wat achter de horizon ligt. In het stadhuis bewaart men een atlas van Gerard Mercator, uitgave van Hondius te Amsterdam in 1619. Deze kolossale atlas bevat honderden met de hand ingekleurde landkaarten.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Noorwegen en Zweden Kaart van Noorwegen en Zweden uit de Mercator-Hondius-atlas van1619.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Turkije Kaart van Turkije uit de Mercator-Hondius-atlas van1619.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Windwijzer Ter Goes Na de oorlogshandelingen van 1572 moet Goes nieuwe wallen, grachten en poorten aanleggen. Op de Oude Havenpoort, die stond tussen de Kleine Kade en de J.A. van der Goeskade, plaatst men in 1624 een vergulde windwijzer van een driemastschip. Naar verluidt symboliseert de windwijzer het schip Ter Goes, dat in een kleine vloot onder commando van Pieter Both in 1610 naar Nederlands-Indië voer.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Havenpoort De Oude Havenpoort in het midden van de negentiende eeuw, kort voor de sloop. Pentekening. De top van het poortgebouw met de windwijzer spaarde men bij de sloop van de poort.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Top poortgebouw Het topje plaatste men op het gebouw van de vroegere getijdenwatermolen aan de Kleine Kade. Dit gebouw werd in de negentiende en begin twintigste eeuw het Soepuus, waar de spijsuitdeling van het burgerlijk armbestuur plaatsvond.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Soepuus op de Kleine Kade De Kleine Kade met het Soepuus, op de voorgrond een oud zeilend vrachtschip.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Uurwerk Het klokmechanisme dat in het torentje van de Oude Havenpoort zat, verplaatste men eveneens naar het Soepuus. Dit mechanisme bevond zich voor de bouw van de poort omstreeks 1568 in een kapel die aan de haven stond. Momenteel is het (nog steeds werkende) uurwerk te vinden in het Historisch Museum de Bevelanden.

Zeventiende eeuw Havenpoort en kanaal Westerschans De schepen passeren de Oosterschans en de Westerschans. Tekening Westerschans uit 1630 door W. van de Velde.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Havengeul In de zeventiende eeuw hebben ongeveer vijfendertig schepen Goes als thuishaven. Dit zijn vooral vaartuigen voor de binnenlandse vaart. Om problemen met de dichtslibbende haven het hoofd te bieden, besluit men de havengeul te kanaliseren. Dit werk komt in 1651 gereed. Gekleurde plattegrond van Goes, door Jacob Reynoutsen, 1650, met daarop ingetekend de nieuwe, rechte havenloop

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Oprichting Noordsche Compagnie Ondernemers richten in 1650 een maatschappij op die naar Scandinavië wil varen om (voornamelijk) hout te halen. Bijproduct was waarschijnlijk walvisvet. De maatschappij krijgt de naam Noordsche Compagnie, en brengt twee schepen in de vaart: Hoope en Goes. Er zijn zestien aandeelhouders. Contract Noordsche Compagnie Het ene schip is groot 140 last en heeft vijf stukken geschut en als schipper Joos Janssen, het andere is 110 last en heeft als schipper Pieter Moes. Boekhouder wordt Heijndrick Cappernol, directeurs Bartholomeus Danckerssen, meester Cornelis van Oostee en meester Nicolaes Eversdijck. De overige aandeelhouders zijn: Aernout Eversdijck, Anthonij Dingenussen Nollens, rector Abraham Beeckman, dijkgraaf Jacop Slip, Joos van der Noot, Hendrick Cappernol, Andries Costen, Marinus Barentssen, Cornelis van der Straten, Danckert van der Straeten, Anthonij Joossen. (De compagnie slaagt er niet in de gewenste zestien aandeelhouders te vinden, men komt niet verder dan veertien).

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Compagnieskantoor Het Huis Hoope aan de J.A. van der Goeskade is vermoedelijk gebouwd als compagnieskantoor.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Vlag als geschenk De ondernemers Cornelis Colve en Jacob Pieters Fangis van de Noordsche Compagnie ontvangen van de stad Goes een stadsvlag, omdat hun schepen als eerste uit de nieuwe, rechtgetrokken Goese haven voeren. Stadsrekening Goes 1651

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Goese vlag De Goese vlag, die bestaat sinds 1405, heeft zeven rode en zes witte horizontale strepen.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Schippersgilde Het Goese schippersgilde gebruikt twee zilveren binnenvaartscheepjes als begrafenisschild. Hiermee versiert men de lijkkist van een overleden gildebroeder. Ook deze scheepjes varen onder Goese vlag, wat uitgedrukt is in arcering van het zilver. De schildjes zijn te vinden in het Historisch Museum De Bevelanden.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Haven Omstreeks 1660 beeldt men de Goese haven in zijn meest ideale vorm af, kort nadat de kronkelige havenloop is rechtgetrokken. Gravure uit Speculum Zelandiae

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Huis Noorweghe Het huis Noorweghe, op de hoek van de Beestenmarkt en de Ossenhoofdstraat, herinnert aan de tijd van de Noordsche Compagnie. Het was vroeger gebruikelijk om een huis te vernoemen naar een land waarmee men handel dreef.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie “Noords” hout Veel oude panden in Goes hebben een zeventiende-eeuwse grenen kap met telmerken, bijvoorbeeld het voormalige pand van het Gemeentearchief aan het Bleekveld en dat van El Toro aan de Oude Vismarkt. Het gebruik van grenen hout neemt enorm toe na de uitvinding van de houtzaagmolen omstreeks 1600 door Cornelis Corneliszoon te Uitgeest. Hout kan nu op grote schaal en met grote precisie automatisch worden gezaagd. Het aangevoerde en snel verwerkte hout draagt sterk bij aan de economische bloei van de Republiek. Het vindt toepassing in huizenbouw (onder meer in kappen), in schepen (oorlogs- en handelsschepen), molens, boerenschuren, bruggen, sluizen etc. Houten kappen bouwt men eerst op de grond. De onderdelen krijgen dan met een beitel een telmerk, waarmee de kap bovenop het huis weer in elkaar te zetten is.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Houtverwerking In Goes bevindt zich in latere eeuwen een houtzaagmolen aan de noordwestkant van de stad. Deze molen De Eendracht wordt afgebroken en nadien legt men hier de Zaagmolenstraat aan.

Zeventiende eeuw De Noordsche Compagnie Houtverwerking In de negentiende eeuw is de firma Harinck een grote houthandel in Goes. Langs de haven zijn de houtpakhuizen, de houtloodsen, bewaard gebleven. Houtbewerking op industriële schaal vindt plaats in de fabriek La Vitesse van Van der Peyl aan de Van de Spiegelstraat.

Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter Brune Een Goesenaar dient rond 1666-1667 op het schip de Zeven Provinciën van admiraal-generaal Michiel de Ruijter. We weten dit door een document waarin deze man, Marinus Anthonissen Brune, opdracht geeft aan Boudewijn de Witte om zijn salaris bij de Admiraliteit van Rotterdam op te vragen.

Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter Michiel de Ruijter Portret van de admiraal door Ferdinand Bol.

Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter De Zeven Provinciën Het admiraalsschip De Zeven Provinciën Tekening W. van de Velde

Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter Michiel de Ruijter en Johan de Witt Krijgsraad voor de vierdaagse zeeslag, Johan de Witt en Michiel de Ruijter, 1666 Schoolplaat van Isings, collectie Historisch Museum De Bevelanden.

Zeventiende eeuw In dienst van Michiel de Ruijter Wapen familie Brune De familie Brune woont al sinds de late middeleeuwen in Goes en heeft een eigen familiewapen.

Heldenverering Wulffaert De in Goes geboren kunstschilder Adriaan Wulffaert (Goes 1804 - Gent 1873) maakte romantische en dramatische schilderijen. Zijn "Sneuvelen van den admiraal De Ruyter in 1676" uit de eerste helft van de negentiende eeuw wordt aangekocht door koning Willem II. Later schenkt de vorst het schilderij aan het Instituut van Marine te Medemblik (tegenwoordig KIM in Den Helder).

Heldenverering Optocht Optocht over de Grote Markt in Goes met een verwijzing naar Michiel de Ruijter

Heldenverering Toneel Ter herdenking van het veertigjarig bestaan van de Goese H.B.S in 1905 werd een spel over Michiel de Ruijter opgevoerd.

Heldenverering Grafrede Naerebout Grafrede van Rheinvis Feith voor Frans Naerebout, teruggevonden in een notulenboek van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen. Met ‘uw Ruiter’ wordt Michiel de Ruijter bedoeld. De van oorsprong Vlissingse loods en mensenredder Frans Naerebout bracht de laatste tien jaar van zijn leven door aan het Goese Sas, waar hij lichtwachter was en sluiswachter zou worden van de nieuw te bouwen sluis. Deze eerste sluis heeft echter nooit gefunctioneerd.