CRISIS PAUSSCHAP HERVORMING PERSOONLIJK GELOOFSLEVEN TERUGKEER NAAR DE BRONNEN Hoofdstuk 4: herfsttij der Middeleeuwen

Crisis pausschap 14 e E.: wantoestanden pauselijk hof: Functies, privileges, volmachten, relieken: alles is te koop voor geld. Opkomst nationale staten. Filips de Schone: belasting op kerkelijk bezit. Bonifatius VIII ( ): verbod. Filips: verbod uitvoer goud en zilver naar Rome. Bonifatius VIII:  Unam sanctam: twee zwaarden paus: geestelijk (= paus) en wereldlijk (= door paus aan vorst gegeven).  Ban Filips, schorsing Franse clerus, interdict. Filips:  Laat concilie paus afzetten.  Laat paus paar dagen gijzelen (1303, Anagni).  Paus sterft paar weken na bevrijding. Bonifatius VIII Filips de Schone

Crisis pausschap Italiaanse kardinalen (//Bonifatius) vs. Franse (// Filips) compromis: Clemens V: Fransman met visie van Bonifatius. Rome niet veilig: Avignon:  Kerkelijke staat.  Speelbal Franse koning.  Tot 1377 = ‘Babylonische ballingschap’.  Luxe: verhoging kerkelijke belastingen.  Catharina van Siena haalt Gregorius IX terug naar Rome.

Crisis pausschap Opvolging Gregorius IX: Italiaanse kardinalen kiezen Urbanus VI:  Franse kardinalen waren te laat.  Verzet zich tegen luxe-leven kardinalen. Franse kardinalen kiezen Clemens VII (Avignon). Westers schisma: 2 pausen.  Liep door bisdommen en kloosterorden.  Om twee curies te financieren: verhoging belastingen.  Morele crisis: als pausen zo verdeeld zijn in bestuur, wat is hun gezag dan nog?  1409: concilie van Pisa: Alexander V, maar Clemens en Urbanus weigeren af te treden: 3 pausen!  : concilie van Konstanz: Urbanus treedt af, Alexander wordt gedwongen, Clemens stierf: Martinus V. Urbanus VI Clemens VII Martinus V Alexander V

Hervorming in hoofd en leden Crisis pausschap -> verzet tegen pauselijk centralisme:  Rechten lokale kerken en plaatselijke bisschoppen.  Vorsten: zowel uit machtspolitiek als uit verantwoordelijkheidsgevoel. Conciliarisme:  Paus bestuursmacht slechts als gevolgmachtigde gemeenschap.  Concilie = hoogste bestuursorgaan.  Concilies van Konstanz ( ) en Bazel ( ) poogden tevergeefs concilie boven paus te plaatsen. Groeiend bewustzijn leken:  Kritiek levenswijze en domheid clerus.  Beschaving niet langer voorrecht clerus:  Universiteiten.  Literatuur in de volkstaal. Terugkeer naar evangelisch leven.

Hervorming in hoofd en leden Terugkeer naar evangelisch leven I. Hervorming persoonlijk geloofsleven.  Vanaf 13 e E.: mystiek: Duitsland en Nederlanden:  Reactie koud intellectualisme scholastieke theologie.  Innerlijke omgang individuele gelovige met God.  ‘Bruidsmystiek’: bvb. Hadewych en Jan van Ruusbroec.  Moderne devotie ‘broeders en zusters gemene leven’:  Geert Grote ( ).  Eigentijdse innerlijkheid.  Morele levensverbetering door lectuur Bijbel (Nederlandse vertaling).  Eenvoudig handwerk.  Om verdenking tegen te gaan: aansluiting reguliere kannuniken van Sint-Augustinus: ‘Congregatie van Windesheim’. Erasmus en Luther bij ‘broeders gemene leven’. Windesheim: Thomas a Kempis: ‘Imitatio Christi’.

Hervorming in hoofd en leden Terugkeer naar evangelisch leven II. Radicale kritiek op kerk.  John Wiclif ( )  Oxford.  Kerk moet afstand doen van alle bezit.  Enkel bijbel is norm: -> Verwerpt heiligenverering en transsubstantiatie.  Als ketterij veroordeeld.  Johannes Hus ( )  Praag.  Arme en evangelische kerk.  Vermengd met anti-Duits Tsjechisch nationalisme.  Brandstapel.  = Wegbereiders reformatie!

Terugkeer naar de bronnen I. Cultuur: renaissance  Grieks-Romeinse cultuur.  Schoonheid en aardse.  Mens terug centraal.  Inspiratie voorbeelden Oudheid:  Dante, Petrarca, Boccaccio.  Donatello, Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Michelangelo, Rafael.  Renaissancepausen mecenas:  Sixtus IV: Sixtijnse kapel.  Julius II: nieuwe Sint Pietersbasiliek. Leonardo da Vinci

Terugkeer naar de bronnen II. Kennis en wetenschap: humanisme.  Terug naar klassieke auteurs en wetenschappers.  1450: boekdrukkunst. III. Theologie:  Terugkeer bronnen: Bijbel en Kerkvaders.  Erasmus:  Tegen uiterlijke geloofsbeleving: “Wij kussen de oude schoenen en vuile zakdoeken van de heiligen en wij veronachtzamen hun boeken, die veel heiliger en waardevoller relieken zijn.”  Novum Instrumentum.  Nieuwe edities Kerkvaders.  Herbronning, maar geen breuk.  Niettemin: wegbereider reformatie. Erasmus van Rotterdam

Novum Instrumentum, Basel, 1516