Landbouw en Visserij Adaptatiemogelijkheden van de Vlaamse landbouw aan klimaatverandering 28 juni 2010 Veerle Campens Afdeling Monitoring en Studie, Departement Landbouw en Visserij

Landbouw en Visserij 2 Inhoud 1. Inleiding 2. Impact van CC 3. Mogelijke oplossingen 4. Beleid 5. Beleid verkopen 6. Besluit

Landbouw en Visserij 3 1. Landbouw en klimaat Landbouw: Belangrijke uitstoter: kT CO 2 -equivalenten in 2008 of 10% van totale BKG-emissies in Vlaanderen Eén van de meest kwetsbare sectoren voor klimaatverandering, want sterk klimaatafhankelijk Meer dan de helft van het landgebruik en open ruimte in Vlaanderen Naast mitigatie, ook adaptatie nodig! Naast uitstoter, biedt ook oplossingen!

Landbouw en Visserij 4 1. BKG-emissies landbouw Kton CO2-eq Bron: VMM -17,6%

Landbouw en Visserij 5 Inhoud 1: Inleiding 2: Impact van CC 3: Mogelijke oplossingen 4: Beleid 5: Beleid verkopen 6: Besluit

Landbouw en Visserij 6 2. Berekende impact

Landbouw en Visserij 7 2. Scenariokeuze EUruralis - Scenario’s voor kwalitatieve inschattingen mbt GLB & landgebruik EUruralis 2007 scenario’s (A1, A2, B1, B2) Bijhorende verhaallijnen voor Europa VLM scenario’s voor kwalitatieve inschattingen in VL Op verschillende assen (regionale tot vrije handel, lage tot hoge energieprijzen) Verhaallijnen voor Vlaanderen Kwalitatieve Inschattingen Klimaatvariabelen als invoer voor plantaardige en dierlijke productiemodellen KMI hoog-midden-laag scenario’s op basis van PRUDENCE (RCM) Tijdreeks E, P, T voor Ukkel Planten: Dynamische Koppeling van klimaat met vegetatiegroeimodel Dieren: Thresholdmodel op basis van gevoelstemperatuur Kwantitatieve Inschattingen

Landbouw en Visserij 8 2. Diensten van de Landbouw Productieve Diensten Dierlijke productie Plantaardige productie (biomassa) Andere (windvang, wateropslag) Ondersteunende Diensten Bodemkwaliteit Waterkwaliteit Regulerende Diensten Bufferen van afvoer en erosie C-vastlegging Culturele Diensten Landschap Agri-toerisme Productiemodellen Ruimere omgeving Heuristische Matrix Impacten van klimaat

Landbouw en Visserij 9 2. Impact op plantaardige productie + Langere groeiperiode (hogere temperaturen in winter) + Verhoogde CO2-beschikbaarheid - Meer fysische schade aan gewas door weersextremen (stortregen, hagel, droogte, overstroming, …) -Meer en nieuwe ziekten, schimmels en plagen +/- Onder glas: lagere energiebehoefte voor verwarming, schade door weersextremen - Verzilting

Landbouw en Visserij Impact op plantaardige productie 3480 simulaties met 8 gewassen, 3 bodemtexturen, historische weergegevens & 3 CC scenario’s : Meeste problemen voor ondiep wortelende zomergewassen (gevoelig gewasstadium ~ periode met droogtestress) Oogstverliezen tot max. 30% voor suikerbiet, 29% voor gras, 27% voor voedermaïs, 25% voor korrelmaïs, 22% voor aardappelen, 8% voor bloemkool en 6% voor wintertarwe

Landbouw en Visserij Impact op dierlijke productie Hogere gevoelstemperaturen leiden tot productieverliezen Nieuwe ziekten en plagen Lagere energiebehoefte voor verwarming; grotere energiebehoefte voor koeling

Landbouw en Visserij Dier: Resultaten van 90 simulaties Productieverliezen in percentage voor hoog scenario: Productieverliezen tot 9% voor schapen, 8% voor runderen, 6% voor varkens en 3% voor pluimvee

Landbouw en Visserij Ruimere Omgeving: Impact op ondersteunende diensten Biodiversiteit in agrarische context Negatief effect op wilde biodiversiteit, snelheid van extinctie overstijgt migratiesnelheid Opportuniteiten voor agrarische biodiversiteit: nieuwe rassen, soorten en cultivars vs. lagere performantie traditionele rassen Bodemkwaliteit Versnelde fysische bodemdegradatie t.g.v. de grotere erosiviteit van het klimaat Verhoogde chemische afbraak van bodemorganische stof t.g.v. hogere bodemtemperaturen, mogelijk getemperd door toegenomen droogteperiodes Waterkwaliteit en -kwantiteit Grotere pollutie van oppervlakte- en grondwater t.g.v. uit- en afspoelingsverliezen van nutriënten en pesticiden te wijten aan de grotere erosiviteit van het klimaat Groeiende behoefte aan waterrecyclage op alle schaalniveau’s Grotere druk op kwantiteit van oppervlakte- en grondwater wegens grotere vraag naar water in acute droogteperiodes

Landbouw en Visserij Ruimere Omgeving: Impact op regulerende diensten C-cyclus Grotere C-vastlegging t.g.v. sneller en langer groeiende gewassen Grotere afbraak van organische stof in de bodem t.g.v. warmer bodemklimaat, mogelijks getemperd door hogere C/N verhouding van het detritus Hydrologie (bufferen van afvoer en erosie) Waterregelende maatregelen op landbouwgrond betekent netto- reductie van landbouwareaal Nutriëntencyclus Warmer bodemklimaat leidt tot intensivering van de meeste cycli met als gevolg grotere emissie

Landbouw en Visserij Ruimere Omgeving: impact op culturele diensten Agro-toerisme & recreatie Aantrekkingskracht verhoogt door droog weer in zomer, langere ‘groene’ periode in winter Verhoogde investeringen in accommodatie die aan nieuwe klimaatomstandigheden zijn aangepast (koeling, …) Landschappelijke kwaliteit Grazende dieren, boomgaarden, stilte, historische boerderij, toegankelijke landwegen Langere groene periode

Landbouw en Visserij Impact op regionale schaal (2020) Adoptiegraad = f(bedrijfsgrootte, klimaatveranderingscenario) Zonder adaptatie zijn de effecten van klimaatverandering: 0.1% of 6.6 MEuro voor laag klimaatveranderingscenario 1.5% of 71 MEuro voor midden klimaatveranderingscenario 4.1 % of 201 MEuro voor hoog klimaatveranderingscenario De financiële waarde reflecteert de aanvaardbare kosten van een pakket maatregelen. Als 70% van de bedrijven adaptatiemaatregelen toepassen dan zijn de effecten: 0% (laag), 0.1% (midden) and 0.4% (hoog). Als 100% van de bedrijven adaptatiemaatregelen toepassen dan zijn de effecten: 0% (laag), 0% (midden) and 0% (hoog). Enkel voor plantaardige en dierlijke productie berekend

Landbouw en Visserij Impacten op regionale schaal (2020) Granen aardappel suikerbiet korrelmais gr in OL gr glas fruit melkvee vleesvee varkens

Landbouw en Visserij 18 Inhoud 1: Inleiding 2: Impact van CC 3: Mogelijke oplossingen 4: Beleid 5: Beleid verkopen 6: Besluit

Landbouw en Visserij Adaptatiemaatregelen plant - bedrijfsniveau Aanpassen van plant- en oogstdata Substitutie van gewas of cultivar Ontwikkeling van nieuwe cultivars (variëteiten) Gewassen voor biomassaproductie Waterconserverende en gereduceerde bodembewerking Irrigatie en drainage Bestrijden van ziekten, plagen en onkruiden Vervroeging van het groeiseizoen, waardoor meerdere teelten per jaar mogelijk zijn.

Landbouw en Visserij Adaptatiemaatregelen dier - bedrijfsniveau Voldoende schaduw voorzien Staldak isoleren en voorzien van reflectie-coating Optimale ventilatie van de stal Evaporatieve koeling (direct en indirect) Aanpassingen aan de rantsoensamenstelling Aanpassingen aan de drinkwatervoorziening Selectie van hittetolerante dierenrassen Voorkomen en bestrijden van dierziekten

Landbouw en Visserij Adaptatiemaatregelen ‘Ruimere Omgeving’ Wateropslag en hergebruik op het landbouwbedrijf Bewaken van residu’s en emissies van nutriënten en pesticiden Aanmoediging van agrarische biodiversiteit Aanleg van landschapselementen Bieden van kader voor agro-toerisme en recreatie Erosiebestrijding Stormresistente windturbines voor energie

Landbouw en Visserij 22 Inhoud 1: Inleiding 2: Impact van CC 3: Mogelijke oplossingen 4: Beleid 5: Beleid verkopen 6: Besluit

Landbouw en Visserij Beleid EU Duurzame landbouw versterkt weerbaarheid tegen klimaatverandering Landbouwbeleid sterk Europees bepaald = GLB Veel aandacht voor klimaatverandering PDPO met aandacht voor klimaat, energie, biodiversiteit, water en zuivel Ontkoppeling premies naar TR met randvoorwaarden: vrijere keuze van teelt en oog voor leefmilieu (C-opslag, erosie, permanent grasland), dierenwelzijn, … Nieuwe GLB en nieuwe financiering na 2013 (EU)

Landbouw en Visserij Mogelijk beleid Vlaanderen Beleidsbrief, 2009: Klimaat (duurzaam waterbeheer en risicobeheer), Ondernemerschap, Innovatie Gebruik maken van de positieve interactie tussen maatregelen voor klimaatadaptatie en bestaande duurzaamheidsmaatregelen => Bestaande structuren ‘climate proof’ maken (verbeteren, versterken) Agromilieumaatregelen (PDPO) VLIF (PDPO) Code goede landbouwpraktijken Randvoorwaarden Demo-projecten, voorlichting, bedrijfsadviesdiensten, studieclubs grote rol voor beleid in verstrekken van voldoende, correcte informatie, snelle adoptie nieuwe technieken Ondersteunende structuren voor onderzoek … Voldoende subsidiariteit.

Landbouw en Visserij Mogelijk beleid Vlaanderen Risicobeheersing: Concepten voor oogstrisico’s en prijsschommelingen Huidig landbouwbeleid met directe inkomenssteun Kwetsbare productieactiviteiten vervangen Introductie van niet klassieke teelten in de rotatie Dierziekten: aanpak federaal en Europees niveau (?) Geïntegreerde maatregelen Win-win met mitigatie (vb. C-opslag) Watermanagement (bv. Water voor irrigatie vs drinkwater, grijswater circuits ) Ruimtegebruik (bv. Meervoudig landgebruik, land voor wateropslag, voor biodiversiteit, voor lokaal voedsel, voor biobrandstoffen) Start interne voorbereidingen Plan in 2011 via beleidsdomeinwerkgroep en vervolgens met belanghebbenden

Landbouw en Visserij Beleid verkopen Risico kan grotendeels gereduceerd worden met adaptatie Adaptatie schept ook kansen Maar: Zeer lange termijn Gemiddelde impact laag “Wéér nieuwe regels” Andere prioriteiten (voldoende inkomen, rechtszekerheid, voldoen aan alle andere wetgeving, liberalisatie, strenge milieuwetgeving, dierenwelzijnsregels, druk op grond, …) Beweegredenen van landbouwer zeer complex

Landbouw en Visserij Besluit Onderzoekshiaten Gedetailleerdere schaal Reductie onzekerheden modellen Verzilting Nieuwe teelten De impacten op fruitteelt, glastuinbouw Invloed op prijzen Effect op bodemvruchtbaarheid en - beschikbaarheid … Maar niet wachten, sowieso streven naar duurzame landbouw Adaptatieplan landbouw in 2012 Bestaande maatregelen toetsen en versterken Extra maatregelen GLB na 2013

Landbouw en Visserij 28 Vragen? Samenvatting op : Volledig rapport te bestellen bij: