Lange termijn gevolgen van prenatale blootstelling aan de Hongerwinter Historische werkgroep NVOG Tessa Roseboom

Mensen die “veilig” in hun moeders buik zaten tijdens de Hongerwinter

Fetal origins hypothese

Voeding tijdens de zwangerschap belangrijk? Controle: 20% eiwit Ondervoed: 8% eiwit 715 dagen 517 dagen 765 dagen 568 dagen Ozanne, Nature 2004

De Hongerwinter Humane equivalent van dierexperimenten Abrupt begin en eind (November 1944 – Mei 1945) Rantsoenen tussen 400 – 800 calorieën per dag Voorheen en daarna goed-gevoede populatie 2414 babies geboren in Wilhelmina Gasthuis, Amsterdam

Hongerwinter onderzoek Hongerwinter November 1943 February Controle (geboren voor) BlootgesteldControle (verwekt na) laat mid vroeg

Follow up Geboortedossiers 2414 babies 2254 (93%) follow-up; 160 niet geregistreed in Amsterdam –50 jaar: 257 (11%) overleden 912 (40%) interview 741 (33%) AMC –58 jaar: 263 (12%) overleden 721 (32%) AMC

Kracht Quasi-experiment Afgebakend in tijd en plaats Acute periode van honger Voorheen en later goed gevoed Gedetailleerde documentatie Opsporing mogelijk

Hongerwinter Effect op geboortegewicht

Effecten van prenatale blootstelling aan de Hongerwinter Bevindingen op 50 jarige leeftijd Roseboom et al Heart 2000 * CHD * BMI Ravelli et al ACJN 1999 * Lipiden profiel Roseboom et al ACJN 2000 * Roseboom et al Br J Haematol 2000 Stollings factoren

Het Hongerwinter onderzoek Effect van honger op hart- en vaatziekten (58 jr) Painter AJCN 2006

Het Hongerwinter onderzoek Effect van honger op hart- en vaatziekten (58 jr) Painter AJCN 2006 NB: dit effect is even groot als het effect van roken!

Het Hongerwinter onderzoek Effect op stress gevoeligheid (58 jr) Bloeddruk Painter et al Journal of Hypertension 2006 * * * * before late mid early after

Het Hongerwinter onderzoek Effect op stress gevoeligheid (58 jr) Cortisol De Rooij et al Psychoneuroendocrinology 2006 before late mid early after

Het Hongerwinter onderzoek Effect op borst kanker (58 jr) Painter et al AJHB 2006 *

Gen-omgevings interacties glucose tolerantie & PPAR γ2 (58 j) De Rooij et al Diabetes Care 2006 *

Vroeg Glucose metabolisme Obesitas Lipidenprofiel Stolling Ervaren gezondheid Coronaire hartziekten Borst kanker Stress gevoeligheid Reproductie Mid Glucose metabolisme Longziekten Nierfunctie Reproductie Laat Glucose metabolisme

Effect op reproductief succes Leeftijd geboorte eerste kind (vrouwen) Painter et al Human Reproduction 2008

Effect op reproductief succes Painter et al Human Reproduction 2008 Kinderloos (vrouwen) Tweelingen (vrouwen) * *

Wordt het effect doorgegeven aan de volgende generatie? Slechte gezondheid F2 (‘overig’) Painter et al BJOG 2008 F2 van mannen geboren rond de HWF2 van vrouwen geboren rond de HW *

Wordt het effect doorgegeven aan de volgende generatie? Een epigenetische studie