Vergrijzing en economie Rekenen aan vergrijzing Malmberg docentenmiddag economie 3 april 2014 Ed Westerhout Universiteit van Amsterdam Centraal Planbureau edwesterhout.nl

Spectaculaire daling van geboortecijfers ► in 20e eeuw, internationaal fenomeen Mogelijke redenen ► Economische groei ► Arbeidsparticipatie vrouwen ► Uitvinding anticonceptiemiddelen ► Dalende sterftecijfers ► Uitbreiding pensioenstelsels Vergrijzing: wat is er aan de hand?

Fertiliteit in Nederland (Total Fertility Rate (TFR))

TFR, enkele EU-landen

Spectaculaire daling van sterftecijfers ► internationaal fenomeen Mogelijke redenen ► Verbetering watervoorziening, riool ► Betere gezondheidszorg (medische technologie) Vergrijzing: wat is er aan de hand?

Levensverwachting in Nederland

Levensverwachting, enkele EU- landen

Leeftijdsstructuur van de bevolking, Nederland

Leeftijdsstructuur van de bevolking, EU

Afhankelijkheidsratio (grijze druk)

Stijging grijze druk internationaal fenomeen Grijze druk verdubbelt in enkele decennia ► Is niet het gevolg van de babyboom generaties Projecties hoogst onzeker ► Kans dat de grijze druk niet stijgt toch zeer klein Vergrijzing: wat is er aan de hand?

Effect van verlaging fertiliteit volgens het Solow-model van economische groei Verminderde noodzaak “vervangingsinvesteringen” ► Kapitaal-arbeidsverhouding ↑ ► Rente ↓ ► Reële loonvoet ↑ ► Productie en consumptie per werkende ↑ Consumptie per hoofd van de bevolking ≠ consumptie per werkende Macro-economische effecten van vergrijzing

Effect van verlaging sterfte ► Consumptie per hoofd van de bevolking daalt t.o.v. consumptie per werkende Groei arbeidsproductiviteit ► Kan lager worden vanwege wegvallen van dynamiek ► Kan hoger worden vanwege schaarste arbeid ► Enkele aanwijzingen dat groei productiviteit kan versnellen (David Cutler et al.) Macro-economische effecten van vergrijzing

Langer leven, in goede gezondheid, hoera! Financiering op basis van omslagstelsel ► Pensioenen, zorg, verpleging en verzorging Verdubbeling grijze druk vraagt om ► Halvering uitkeringen, of ► Verdubbeling premietarieven (meer!), of ► Verhoging pensioenleeftijd ► NIET: Van omslag- naar kapitaaldekking Niets doen creëert houdbaarheidsprobleem ► Oplopende overheidstekorten, rentebetalingen en overheidsschuld Vergrijzing: waarom is het een probleem?

Overheidsschuld in principe geen probleem, maar.. Deze moet niet te hoog worden ► Vertrouwen consumenten en investeerders in de toekomst wordt aangetast ► Vertrouwen internationale beleggers dat schuld wordt afbetaald, wordt minder groot ► Hoge schuld vermindert de veerkracht van de overheidsfinanciën ► Reinhart, Reinhart en Rogoff: 90% BBP Vergrijzing: waarom is het een probleem?

Vergrijzingsstudies Vergrijzingsstudies zijn gebaseerd op idee van generational accounting (generatierekeningen) Deze studies maken gebruik van (grote) macro- economische modellen. Waarom? ► Projecties: hoe groot is het probleem eigenlijk? ► Robuustheid: hoe gevoelig zijn de uitkomsten voor andere aannames? ► Beleidsanalyse: welke beleidshervormingen zijn effectief, wat zijn de bijwerkingen?

Vergrijzingsstudies Studies focussen op de zeer lange termijn Uitkomsten toch erg gevoelig voor aannames: ► Rente ► Stijging uitgaven zorgsector ► Stand van de conjunctuur (output gap) Uitkomsten kwetsbaar voor politieke misinterpretatie

Vergrijzingsstudies CPB Samengevat: veranderingen in het overheidsbudget tussen 2015 en 2040 Overheidsuitgaven ► AOW+3,1% BBP ► Zorg +4,0% BBP Overheidsinkomsten ► Belastingen+3,8% BBP ► Gas -1,5% BBP Primaire overheidstekort +4,8% BBP

Vergrijzingsstudies CPB

Houdbaarheidstekort: 4,5% BBP Beleidshervormingen: ► Bezuinig op overheidsuitgaven 4,5% BBP ► Wordt bezuinigd op zorg (cure), dan is minder grote bezuiniging nodig ► Wordt bezuinigd op verpleging en verzorging (care), dan is te bezuinigen bedrag nog kleiner ► Verhoging pensioenleeftijd ► tot 67 jaar in 2025 vermindert houdbaarheidstekort met 0,7% BBP ► to 69 jaar in 2040 vermindert houdbaarheidstekort met 1,3% BBP

GAMMA Vergrijzingsstudies CPB van 2006 en van 2010 maken gebruik van het computable general equilibrium model GAMMA Gebaseerd op idee van generatierekeningen Bekijkt effecten beleidshervormingen op ► Overheidsvariabelen als uitgaven, belastingopbrengsten, tekort en schuld ► Macro-economische variabelen als consumptie, werkgelegenheid, productie en besparingen ► Balans tussen generaties: jong, oud, ongeboren

Klein GAMMA Klein GAMMA is klein broertje van GAMMA en is meer educatief instrument Het verschilt in drie opzichten van GAMMA: ► Modellering instituties in publieke sector minder gedetailleerd ► Eenheidsperiode 5 jaar in plaats van 1 jaar ► Calibratie model minder gedetailleerd Klein GAMMA ► Geeft snel inzicht in de basismechanismen: Klein GAMMA 10 tot 25 maal sneller dan GAMMA ► Niet te gebruiken voor officiële prognoses of simulaties

Meer informatie: edwesterhout.nl