Bodemvorming in Nederland – zand, klei en veengronden

Bodem versus Grond Wat is de bodem? Wat is de grond? 27/04/2017 Bodem versus Grond Wat is de bodem? Bodem is de bovenste laag van de aardkorst, waarin zich bodemvormende processen afspelen. Wat is de grond? Grond is een mengsel van verweerd materiaal, vloeistoffen en gassen dat aan het aardoppervlak of (vlak) daaronder voorkomt. Bodem heeft een gelaagde opbouw die in de loop van de jaren is ontstaan, terwijl grond géén plaatsgebonden geschiedenis heeft.

Bodemclassificatie Indeling op basis van deeltjesgrootte 27/04/2017 Bodemclassificatie Indeling op basis van deeltjesgrootte Indeling op basis van verhouding van de deeltjes = grondsoorten Indeling op basis van bodemvormende processen = bodemtypen

Indeling op basis van deeltjesgrootte 27/04/2017 Indeling op basis van deeltjesgrootte

Indeling STIBOKA Lutum: 0 – 2 μm Silt: 2 – 50 μm Zand: 50 – 2000 μm 27/04/2017 Indeling STIBOKA Lutum: 0 – 2 μm Silt: 2 – 50 μm Zand: 50 – 2000 μm Grind: > 2000 μm

Deeltjesgrootte (textuur) 27/04/2017 Deeltjesgrootte (textuur) grind   zand  silt leem lutum 2000um 50 um 16 um 2um

Indeling in grondsoorten 27/04/2017 Indeling in grondsoorten

Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) 27/04/2017 Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) zandgrond < 8% lutum

Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) 27/04/2017 Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) zandgrond < 8% lutum kleigronden 8 – 17,5% lutum lichte zavel 17,5 – 25% lutum zware zavel 25 – 35% lutum lichte klei > 35% lutum zware klei

Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) 27/04/2017 Indeling in grondsoorten ( lutumgehalte) zandgrond < 8% lutum kleigronden 8 – 17,5% lutum lichte zavel 17,5 – 25% lutum zware zavel 25 – 35% lutum lichte klei > 35% lutum zware klei leemgronden > 70% silt

Indeling in grondsoorten (lutumgehalte) 27/04/2017 Indeling in grondsoorten (lutumgehalte) zandgrond < 8% lutum kleigronden 8 – 17,5% lutum lichte zavel 17,5 – 25% lutum zware zavel 25 – 35% lutum lichte klei > 35% lutum zware klei leemgronden > 70% silt veengronden > 33% o.s.

Indeling in bodemtypes 27/04/2017 Indeling in bodemtypes 1. Geogenese  lagen 2. Pedogenese  horizonten

Hoofdbodemtypen in Nederland 27/04/2017 Hoofdbodemtypen in Nederland veengrond podzolgrond brikgrond eerdgrond vaaggrond Sticht.Wetensch.Atlas_v.Nederland, Berg et al. (1987) page 11  

Bodemclassificatie van Nederland ORDE SUBORDE GROEP SUBGROEP Veengronden eerdveengronden div. cr. div. cr. rauwveengronden div. cr. div. cr. Podzolgronden moderpodzolgr. moderpodzolgr. div. cr. hydrohumuspodzolgr. hydrohumuspodzolgr. div. cr. xerohumuspodzolgr. xerohumuspodzolgr. div. cr. Brikgronden hydrobrikgronden hydrobrikgronden div. cr. xerobrikgronden xerobrikgronden div. cr. Eerdgronden hydro-eerdgronden hydrozandeerdgr. div. cr. hydroklei-eerdgr. div. cr. xero-eerdgronden xerozandeerdgr. div. cr. xeroklei-eerdgr. div. cr. Vaaggronden hydrovaaggronden hydrozandvaaggr. div. cr. hydrokleivaaggr. div. cr.. xerovaaggronden xerozandvaaggr. div. cr. xerokleivaaggr. div. cr. 14

27/04/2017 Zandgronden Waar in NL vinden we Zandgronden? 15

Het Midden-Nederlandse zandgebied 27/04/2017 Het Midden-Nederlandse zandgebied Stuwwallen uit de één-na-laatste ijstijd Op de stuwwallen slecht gesorteerd materiaal Noord – arme zanden Zuid – rijke zanden Veel bos, heide en stuifzanden Veel relief

Het zandgebied (zuidelijk, oostelijk, noordelijk) 27/04/2017 Dekzanden uit de laatste ijstijd. Zuid: Arme dekzanden Noord: Keileem in ondergrond Landgebruik en bodemtype afhankelijk van hoogteligging – veel dekzandruggen

Eigenschappen zandgronden 27/04/2017 Eigenschappen zandgronden Draagkracht: groot, gemiddeld, laag? Doorlatendheid (hoe snel is het water weg na een regenbui): groot, gemiddeld, klein? Stuifgevoeligheid: groot, gemiddeld, laag? Versmeerbaarheid: groot, gemiddeld, laag? Vruchtbaarheid: hoog, gemiddeld, laag?

Bodemvorming in ZANDGRONDEN 27/04/2017 Bodemvorming in ZANDGRONDEN Zandbodems ontstaan door: Afzetting door de wind (eolisch): fijn (50 – 210 μm) goed gesorteerd zand Afzetting door stromend water (fluviatiel): grof (> 310 μm) matig gesorteerd

Tertiair rivierzand: Noord-arm Zuiden-rijk Dekzand

Bodemvormende processen in ZANDGRONDEN 27/04/2017 Bodemvormende processen in ZANDGRONDEN Podzolisatie Oxidatie en reductie van ijzer Ophoping van organische stof

Podzolisatie uitspoeling, transport en neerslag van humus 27/04/2017 Podzolisatie Definitie: Chemische en fysische processen die leiden tot uitspoeling, transport en neerslag van humus in de bodem tezamen met ijzer- en aluminium-oxiden (sesquioxiden). Ontstaan van een grijze uitspoe- lings- en zwart/bruine inspoelings- horizont. De combinatie is typisch voor een humuspodzolgrond.

Reductie en oxidatie van Fe (gley) 27/04/2017 Reductie en oxidatie van Fe (gley) Anaëroob milieu: Fe3+  Fe2+ (geel) (kleurloos-blauwgrijs) Voorwaarden: afwezigheid van zuurstof aanwezigheid van organische stof aanwezigheid van anaërobe bacteriën Aëroob milieu: Fe2+ + O2  ijzeroxiden (roest) = hydromorfe kenmerken

Ophoping organische stof 27/04/2017 Ophoping organische stof "Man-made" bodem Enkeerdgrond met een 70 cm dik esdek: Het resultaat van eeuwenlang slepen met plaggen en mest. (uit: Inleiding bodemWUR)

Ophoping organische stof 27/04/2017 Ophoping organische stof Ophoping > afbraak Door de mens enkeerdgronden (essen, enken) http://www.npo.nl/landschap-en-grondsoort/12-11-2012/NPS_1206628 Als gevolg van zuurstofgebrek weinig mineralisatie beekeerdgronden veengronden

Bodemvorming in KLEIgronden

27/04/2017 Kleigronden Waar in NL vinden we kleigronden? 27

27/04/2017 Het rivierengebied Jonge fluviatiele afzettingen  jonge bodems (vaaggronden) Textuur afhankelijk van afstand tot rivier: zavel/zand op stroomrug, klei in kommen Wat is het landgebruik op de oeverwallen en in de kommen?

Het zeekleigebied (incl. Zuiderzeegebied) 27/04/2017 Het zeekleigebied (incl. Zuiderzeegebied) Oude en jonge zeeklei Oude zeeklei meestal kalkarm Jonge zeeklei meestal kalkrijk

27/04/2017 Leem/löss Waar in NL vinden we leem/lössgronden? 30

Het Zuidlimburgse lösslandschap 27/04/2017 Oudste bodems van Nederland Kalksteen Als enige rotsige ondergrond Löss is eolische afzetting (door wind) uit het Weichselein (laatste ijstijd) Gebied heeft veel last van erosie In- en uitspoeling van lutum: brikgronden

Afzettingswijzen Zand  oeverwal/stroomrug Klei  kom Rivierklei In riviergebieden Zand  oeverwal/stroomrug Klei  kom

Bodemvormende processen in KLEI Rijping Fysisch: ontwatering en inklinking Chemisch Oxidatie en reductie van ijzer (Fe) Ontkalking Ophoping organische stof Uitspoeling en inspoeling van lutum  Briklaag

Bodemprocessen in KLEI Fysische rijping: Ontwatering en inklinking – zwel & krimp scheuren Vorming van permanente poriën Bron: WUR, Gert Peek

Rijping  klink Gouda veen Bron: WUR, Gert Peek Culemborg rivierklei

Chemische rijping - katteklei a. Zeewater MET sulfiden (in veen), zonder kalk basisveen met daarop oude zeeklei katteklei of zure klei Kunnen er mooi uitzien (kleurig), maar zijn niet erg geschikt voor landbouw Waar? Kustgebieden West-NL (droogmakerijen)

Zeer zure katteklei, Vietnam Foto's: Tini van Mensvoort (uit: WUR, Inleiding Bodem en Water).

Chemische rijping - knipklei b. Zeewater ZONDER sulfiden (zonder veen) met overmaat K+/Na+, , zonder kalk Klei-humus-complex verzadigd met Na+/K+  Knipklei/zoute klei Geen structuur, kalkloos, zwaar  alleen geschikt voor grasland Waar? Noord-NL

Ontkalking Ontkalking treedt op onder invloed van een neergaande waterbeweging In combinatie met inwerking van een zuur Zure regen CO2 uitstoot door wortels en/of afbraak O.S. Ontkalking bepaalt mede de bewortelingsmogelijkheden

Uit- en inspoeling van LUTUM Kleiverplaatsing Bron: WUR, Gert Peek Uit- en inspoeling van LUTUM Kleiverplaatsing Ah Ahg E Eg Bt Btg Cg xerobrikgrond hydrobrikgrond roest in E en Bt horizont

Bodemvorming in VEENgronden

27/04/2017 Veen Waar in NL vinden we veengronden? 42

Het veengebied (westelijk, noordelijk) 27/04/2017 Het veengebied (westelijk, noordelijk) Meeste is laagveen, alleen oostelijk hoogveen (roze kleur) Ontstaan door moeras  onverteerde plantenresten Slechte draagkracht

Wanneer is een bodemtype veengrond? Grondsoort > 30 – 35 % organische stof Bovenste 80 cm van profiel > 40 cm veen Ontstaan door ophoping organische stof

Veengronden rauwveengrond duidelijk herkenbare veenplant- resten < 15 cm diepte eerdveengrond geen duidelijk herkenbare veenplantresten < 15 cm diepte

Indeling naar wijze van ontstaan Hoogveen https://www.youtube.com/watch?v=LjadnrM2UMk Laagveen

Ontstaan doordat regenwater dat niet weg kan Hoogveen: Ontstaan doordat regenwater dat niet weg kan Winning boven de grondwaterspiegel

Door hoge grondwaterspiegel ophoping organische stof Laagveen Door hoge grondwaterspiegel ophoping organische stof Winning onder de grondwaterspiegel

Indeling naar plantensoort riet Veenmosveen: hoog C/N gehalte  oligotroof voedselarm Moerasbos: Laag C/N gehalte  eutroof zegge

Bodemvormende processen in veen Rijping: Fysisch: ontwatering en inklinking  bodemdaling!!! Chemisch: oxidatie en mineralisatie  Uitstoot broeikasgassen CO2 en N2O Verrijking met zand en klei: Door de mens Door het bodemleven Door wind of water 50

Dalgrond Wat is dat? Dalgrond is de zandige ondergrond die vrijkomt wanneer een laag veen geheel is afgegraven, en wanneer die vervolgens wordt vermengd met bonkaarde (niet geschikt voor turf) of bolster. snel geoxideerde organische stof vorstgevoelig stuifgevoelig 51

Vaaggronden: overig Xerozandvaaggrond > 40 cm zand 0-80 cm (Ah) C2 Cg Xerozandvaaggrond > 40 cm zand 0-80 cm Hydrozandvaaggrond, roest < 50 cm; > 40 cm zand 0-80 cm 52