Colloquium Romani Luma Sociale mobiliteit en Roma Een theoretische analyse Joris Wauters Joris.wauters@uantwerpen.be Colloquium Romani Luma De Centrale - Gent, 29 januari 2016

‘Roma’ ‘De’ Roma = politiek streven > sociologische realiteit Grote interne diversiteit binnen de Roma Herkomstregio (geschiedenis, politiek systeem…) Religie Taal/dialect SES en opname in de samenleving Zelfidentificatie (bv. Tsjechië: 250k geschat vs 12.000 officieel) & identiteit Traditionaliteit In deze presentatie: doelen op de groepen Roma in een multi-problem situatie (spectrum) in Vla/Bxl.

Een ‘Roma’-probleem? Populaire perspectieven (en hun oplossingen) Overlastperspectief: repressief en hard aanpakken ? Neemt dit de oorzaken weg? Cultureel perspectief: Roma zetten zichzelf buiten de samenleving ? Is er dan wel extra ondersteuning nodig? ? Hoe komt dit? Armoedeperspectief: Roma zullen mee profiteren van het algemene armoedebeleid (dat is de kern) ? Is er niet meer aan de hand dan armoede?

Roma en sociale mobiliteit Poging tot meer volledige analyse Adhv 3 theoretische concepten (P. Bourdieu) ‘Veld’ (en subvelden) ‘Habitus’ (disposities) ‘Kapitaal’ (hulpbronnen) niet los van elkaar te begrijpen Ongunstige uitgangspositie voor ‘onze’ Roma in alledrie concepten. Met elkaar verweven oplossingen nodig.

Veld Velden: te onderscheiden, relatief autonome domeinen in de samenleving ‘de wereld van…’ politiek, kunst, onderwijs, criminaliteit, het topvoetbal, hiphop, London Eye bankers, topmodellen etc. Specifieke veldlogica: spelregels, code of conduct Welke eigenschappen worden gewaardeerd? Welk gedrag is er wenselijk? Verschillende (ongelijke) sociale posities binnen eenzelfde veld

“De mens in de wereld en de wereld in de mens” Habitus Habitus:  socialisatie = geheel van (vaak onbewust) geïnternaliseerde waarden, overtuigingen, opvattingen, principes, gedragingen, ambities…  ‘disposities’ “De mens in de wereld en de wereld in de mens” Wordt mee bepaald door: de velden waarbinnen men zich beweegt; alsook door de sociale positie die men in die velden inneemt (bv. kunst).  bv. Humor, muzieksmaak, mode (voornamen…) in relatie met sociale strata

Kapitalen Hulpbronnen in het streven naar sociale mobiliteit Financieel kapitaal (bv. kunstverzamelaar) Cultureel kapitaal diploma’s (bv. kunstkenner), vaardigheden (bv. kunstenaar), kennis van wat wenselijk geacht wordt, gedragingen… Sociaal kapitaal Hulpbronnen te mobiliseren via sociale netwerken (bv. informatie, emotionele ondersteuning etc.) ... Symbolisch kapitaal = term voor de soorten kapitaal die gewaardeerd worden (als legitiem worden erkend) in een bepaald veld.

Sociale mobiliteit? Sociale mobiliteit in een veld afhankelijk van: Werking van het veld (spelregels, code of conduct) Weten wat er gewaardeerd wordt Doelen die men zich stelt vanuit de habitus Beschikbaarheid van het benodigde symbolisch kapitaal (mix van kapitalen) om die doelen te bereiken

(beschikbaarheid symbolisch kapitaal) Wisselwerking tussen: HABITUS VELD (disposities) (structuur en spelregels) KAPITALEN (beschikbaarheid symbolisch kapitaal)

! Macht en sociale reproductie Wiens socialisatie vanuit een dominante positie in een bepaald veld gebeurt : Internaliseert gedrag, houdingen, opvattingen, mode etc. die gewaardeerd worden in dat veld; Zal er bijna intuïtief in bewegen; Kan doorgaans beschikken over de netwerken en het benodigd symbolisch kapitaal om die positie te handhaven. Bv.: 2de generatie politici (VDBossche, Decroo, Tobback, De Gucht, Declercq, Detiège, Michel, Schiltz etc.) Leerlingen met hoogopgeleide ouders Symbolisch geweld en geslotenheid van velden

Toepassing op ‘onze’ Roma

Habitus Segregatie, discriminatie en armoede in herkomstlanden: Internaliseren van bepaald gedrag (overlevingsstrategieën) Denken op korte termijn (tijd, ook financieel) Argwaan tav Gadjé en staat (instellingen & vertegenwoordigers) Nomadic mindset (‘motiliteit’) Sterke interne (familiale/clan) solidariteit Bedelen, kraken of ook criminele feiten (relatie met specifieke gemeenschap) Ambities: relativiteit van deprivatie ! Ook bij Roma die NIET (meer) in armoede zitten

Velden Als nieuwkomers, zeer vaak laagopgeleid tot analfabeet en (afhankelijk van herkomstregio) sterk gemarginaliseerd: Nauwelijks kennis van spelregels/codes of conduct in verschillende maatschappelijke velden Bv. Weinig vertrouwdheid met onderwijs (structuren, werking); ander gebruik openbare ruimte (sluikstorten, nachtlawaai…); arbeidsmarkt (op tijd komen) etc. Nooit leren sorteren als gevolg van armoede? Toch niet echt…?

Velden Openheid van de velden? Racisme als onderdeel van code of conduct bv. arbeidsmarkt of woningmarkt Dominante paradigma’s nog geldig?  superdiversiteit Minderheid-in-meerderheidsverhaal; of op zoek naar nieuw gedeeld burgerschap in majority-minority context? One size fits all-inburgeringsbeleid; of ruimte voor experiment en maatwerk?

Beschikbaar kapitaal Financieel kapitaal: erg beperkt! Sociaal kapitaal: Meestal erg gesloten, homogene (familiale/clan) netwerken Mobility trap: krabbenmand en beperkte/beperkende info Cultureel kapitaal: vanuit habitus, weinig compatibel met dominante schema’s. (‘wrong currency’)  Sleutelfiguren maken vooral hiermee het verschil!

Aan de slag met dit theoretisch model?

Holistisch perspectief aanhouden Rechtstreeks ingrijpen op habitus is moeilijk Werken op velden en kapitalen; habitus (perspectief/perceptie actor) meenemen bij ontwerpen beleid/interventies Habitus zal volgen (LT) Op alle domeinen samen vooruitgang maken!

Beschikbaarheid van kapitalen vergroten Cultureel kapitaal verhogen: leren bewegen in bepaalde velden en vertrouwd maken met codes of conduct Onderwijs: brugfiguren Brugfiguren naar werk, coachingprogrammma’s Samenleven: buurtstewards ! LT inspanning vs interventies op projectbasis ! Standaard cursus NL + MO is onvoldoende

Beschikbaarheid van kapitalen vergroten (!) Sociaal kapitaal verhogen: inbreken op netwerken (overbruggen) (gezien habitus): 1 vertrouwde hulpverlener met mandaat (ketenaanpak) (gezien habitus): werken op bestaande netwerken ipv individualiseren Belangrijke rol voor vrijwilligers en zelforganisaties als hubs (! Poortwachters) – ook Roma mediators!  Zo ook betere kijk op noden (ifv maatwerk)

Beschikbaarheid van kapitalen vergroten Financieel kapitaal verhogen: ook financiële slagkracht versterken Kan rechtstreeks (caritatief); ! (habitus): geldbeheer? Of onrechtsreeks (randvoorwaarden voorzien) Bv. Housing first*

Velden Openheid van de velden verbeteren Paradigmashift superdiversiteit Kader en ruimte voor experiment en maatwerk Symbolisch kapitaal in vraag durven stellen (sociale reproductie tegengaan) Bv. vaardigheden vs diploma-debat Racisme weren als deel van de spelregels in bepaalde velden (arbeidsmarkt, woningmarkt) Beeldvorming in ontvangende samenleving (draagt bij tot habitus ‘gadjé’)

Tot slot Beschamende stilte van FedGov en VlaReg: Oproep om: Lokale besturen, middenveldactoren, Roma zelf, vrijwilligers... kunnen een cruciale rol spelen  zie verwijzingen naar projecten in de presentatie Oproep om: Samen aan hetzelfde zeel te trekken, steeds vanuit holistisch perspectief – krachten te bundelen Ketenaanpak (?) Blijvend de grenzen van de ‘discretionaire ruimte’ op te zoeken, te experimenteren Daarbij sterker in te zetten op netwerken en sociaal kapitaal Beleidsmakers blijvend aan te sporen om velden open te breken en oude paradigma’s te vervangen door nieuwe.

Colloquium Romani Luma Bedankt voor uw aandacht! Colloquium Romani Luma De Centrale - Gent, 29 januari 2016

Vb: internaliseren van genderrollen

ROMA?

Vrij verkeer in de EU

Vrij verkeer in de EU

Aantal Roma Schattingen KM-I: tussen de 15k en 20k voor Vlaanderen en Brussel ! Cijfers obv nationaliteit, niet etniciteit Mensen zonder wettig verblijf niet opgenomen Terughoudendheid zich als Rom(ni) te uiten  Wellicht hoger aantal

Cijfers aanpassen! (cijfers 2012)

Grote interne diversiteit Grote interne diversiteit binnen de Roma Herkomstregio (geschiedenis, politiek systeem…) Religie Taal/dialect SES en opname in de samenleving Zelfidentificatie (bv. Tsjechië: 250k geschat vs 12.000 officieel) & identiteit Traditionaliteit

Oorzaken van Romamigratie

Push-factoren Push-factoren: cirkel van armoede, discriminatie, segregatie, (institutionele) uitsluiting; versterkt door de economische malaise na 2008

Push-factoren Enkele ‘sfeer’beelden “Ik wil niet leven in een Zigeunerstaat” “Wij tolereren geen parasieten” Bron afbeeldingen: Touquet & Wets (2013), HIVA

Push-factoren Wie dat maken een diploma in Slovakije? Daar niemand maken een diploma met de Roma. Met Slovaaks, met gadjé wel. Met Roma niet. Gadje in Slovakije, met Roma ni wil studeren met Roma, alleen gadje. Ni samen, kan ni. Bij jullie: jij bent Belg, ik ben Roma. Samen kan studeren hier. (…) In Slovakije, jij bent gadje, ik ben Roma. Jij ni wil bij mij studeren samen.

Push-factoren Ik wil hier blijven. (…) Daar is echte Slovaaks mens racist. Die zeggen: Roma komen wonen, Roma stinkt, Roma dit, Roma dat. Roma moet weg. Als Roma naar winkel gaat om iets te kopen, brood of melk, of iets anders, die zeggen: neenee weg. Hij is racist in Slovakije.

Push-factoren Niet louter economische motieven (<-> bv. Polen) Oorzaken grotendeels in landen van herkomst (Minstens een deel van) de oplossing dus ook Druk op EU en herkomstlanden City-to-city (bv. Gent en EUROCITIES) Terugkeer geen optie, eerder ‘doormigreren’ Relativiteit van deprivatie Kraakpand hier kan ‘upgrade’ zijn

Pull-factoren Netwerken zijn belangrijkste pullfactor Aanzuigeffect sociale zekerheid? Positieve ervaringen hier: Minder discriminatie Opvang door caritas, middenveld ea. Kraakpanden (Slowaken) Bedelplaatsen (Roemenen) Turkssprekende gemeenschap + (informele) economie (Bulgaren)

Intermediaire factoren Opportuniteitsstructuur: Politieke transformatie (jaren ’90) Toetreding toetreding tot de EU (2004/7) Vrije toegang tot de arbeidsmarkt (Roemenen en Bulgaren vanaf 2012) Betere transportmogelijkheden (bv. Eurolines) Betere communicatiemogelijkheden (GSM, Skype etc.)