X-Chromosomaal
Volledig kruisingsschema aa AA X P (parent) a A Geslachtscellen Aa F1 (1e generatie) Aa Aa X A óf a A óf a Geslachtscellen A a F2 (2e generatie) A AA Aa a Aa aa
F2 A a A AA Aa a Aa aa aa Welke genotypes zien we in de F2? AA Aa 1 In welke verhouding? 1 : 2 : 25% 50% 25% Wit Zwart Welke fenotypes zien we in de F2? : 3 1 In welke verhouding? 25% 75%
Wat kan je van de ouders vertellen van iemand met een bekend genotype? Aa De ene ouder heeft minimaal een A (A?) De andere ouder heeft minimaal een a (a?) Deze persoon heeft een broer met aa. Geeft je dit nu meer informatie? Je weet nu dat beide ouders een a hebben!! Gecombineerd met de eerdere info (Aa) De ene ouder heeft een A en een a (a?) De andere ouder heeft minimaal een a
Gegevens: Bruin haar is dominant over blond haar. Wat zou een juiste benaming voor het gen voor bruin haar zijn??? A óf B, of D etc Vul in onderstaande stamboom in wat je weet!! a a A a - - - - A a A a a a - - - - - -
A A A a A a A A a a A A A Vader en/of moeder heeft een a - - - - - - - - - - A a - - A a A A - - - - - - a a - - A A A - - - - - -
X-chromosomale overerving
Autosomen en geslachtschromosomen chromosomen zijn gelijk bij man en vrouw Geslachtschromosomen: chromosomen zijn verschillend bij man en vrouw
De vader bepaald het geslacht Vrouw: XX Man: Xy
X-chromosomale ziekten Soms is er een gen defect in een X-chromosoom Dit kan een erfelijke ziekte opleveren Komt veel vaker voor bij mannen! Waarom? Dominante eigenschap komt vaker voor bij vrouwen! Waarom? Vaak is de ziekte recessief Een man heeft maar 1 X-chromosoom, dus als die een defect gen heeft Ziek!! Een vrouw heeft 2 X-chromosomen, als 1 daarvan een defect gen heeft niet ziek De kans op 2 chromosomen met defect gen is veel kleiner 10
X-chromosomale ziekten kleurenblindheid hemofilie 11
Samenvatting XB Xb XB Xb Xb Xb y XB y Xb y 22 paren autosomen Mens: 23 paren chromosomen 1 paar geslachtschromosomen XX = vrouw Xy = man X-chromosomale overerving: eigenschap staat ALLEEN op X-chromosoom en NIET op y-chromosoom Voorbeeld kruising: Kleurenblindheid: (B=kleuren zien / b=kleurenblind) Heterozygote vrouw kruist met kleurenblinde man P: XB Xb x Xb y XB Xb XB Xb Xb Xb y XB y Xb y 12
Kleurenblindheid: (B=kleuren zien / b=kleurenblind) Homozygoot recessieve vrouw kruist met kleurenziende man P: Xb Xb x XB y Xb XB XB Xb XBXb y Xb y Meisjes zijn draagster maar niet kleurenblind. Alle zonen zijn kleurenblind Hemofilie van het type A is een X-gebonden recessieve ziekte. Een vrouw met hemofilie A huwt een gezonde man wiens vader hemofilie A had. Hoeveel kans lopen de dochters uit dit huwelijk dat ze hemofilie A zullen hebben ?
X-chromosomaal in stambomen Belangrijk! Zonen ontvangen hun X-chromosoom altijd van de moeder. Dochters ontvangen één van hun X-chromosomen van de vader. Allereerst bepalen: recessief (onderaan) Dan: man daarboven heeft het niet dus kan niet X-chromosomaal zijn. Erft de eigenschap ‘rood’ dominant of recessief over? Ligt deze eigenschap op het X-chromosoom, op een autosoom of is dat met deze stamboom niet te bepalen?
Uit de schema’s vallen een paar regels af te leiden over X-chromosomale overerving: 1. Het geslacht wordt bepaald door de gameten van de vader. 2. De zonen krijgen hun (enige) X-chromosoom van de moeder. 3. Bij de zonen komen alle allelen op hun X-chromosoom tot uiting, ook als deze recessief zijn. 4. Dochters krijgen altijd een X-chromosoom van hun vader én een van hun moeder, zij kunnen voor genen op het X-chromosoom normaal homo- of heterozygoot zijn. 5. Als moeders draagster zijn, hebben hun zoons 50% kans op de ziekte waarvan moeder draagster is. Er zijn op het Y-chromosoom wel enkele genen aangetoond. Eén daarvan kan ervoor zorgen dat er haargroei aan de binnenkant van de oorschelp optreedt. Dit verschijnsel komt alleen bij mannen voor.
Huiswerk Lezen en maken van extra oefenopdrachten Zorg dat je het huiswerk (§12.1 t/m §12.5) hebt nagekeken, anders heb je kans veel punten op het pw mis te lopen. Volgende de les: oefenen met kruisingen en ruimte om aan je stamboom te werken.