Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel.

Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel

Gezondheid & welzijn: Mama’s, papa’s & kinderen

Wie ben ik? An-Sofie Van Parys Vroedvrouw, sociaal agoge, seksuologe Thuisbegeleidster jeugdzorg U(Z)Gent/ ICRH sinds 2007: ->Doctoraalonderzoek ->Aanpak familiaal geweld in ziekenhuiscontext (FOD) ‘Zwanger in Brussel’: ‘psycho-vroedvrouw’

Wat is geweld en hoe ermee omgaan? Inhoud presentatie A: Wat is geweld? 1. Definitie & context 2. Prevalentie geweld tijdens de zwangerschap 3. Gevolgen B: Hoe aanpakken? 1. Screening 2. Herkennen signalen & symptomen

Definitie geweld afhankelijk van perspectief 3 partijen/perspectieven: 1.Slachtoffer> feiten: gewelddadig gedrag 2.Dader-> motief & relatie slachtoffer 3.Samenleving > context, interpretatie, reactie -> in realiteit niet makkelijk af te bakenen

Feiten: fysiek geweld Slaan, trekken, duwen, schoppen Wurgen Vastbinden Van de trap of uit het raam duwen Meeslepen Bedreigen of verminking met een wapen Brandwonden toebrengen Folteren Poging tot moord en moord Handel van organen, lichaamsdelen etc. Fysieke slavernij...

Feiten: emotioneel/psychisch geweld Verbaal geweld Vernedering Bedreigen Opsluiting Financieel geweld...

Feiten: seksueel geweld Seksuele intimidatie (geen fysiek contact) Seksueel misbruik (fysiek contact-geen penetratie) Poging tot verkrachting (fysiek contact- poging penetratie) Verkrachting (fysiek contact-penetratie) Seksuele uitbuiting Seksueel geweld als oorlogswapen

Geweld relatie slachtoffer-pleger: andere benamingen (Intra)familiaal geweld Huiselijk geweld Partnergeweld Kindermishandeling Oudermis(be)handeling Eergerelateerd geweld Schadelijke culturele praktijken Geweld tijdens de zwangerschap

Perinatale periode? Breed: – Één jaar voor de zwangerschap – Tijdens de zwangerschap – Één jaar na de zwangerschap Risicofactoren brede periode Partnergeweld relevanter en prevalenter Extra kwetsbaar: moeder & foetus

Is geweld een misdrijf?: afhankelijk van contextuele interpretatie maatschappij Misdrijf of niet? -> opnieuw andere benaming « seksueel misbruik », « aanranding van de eerbaarheid » enz Reactie Strafmaat Behandeling Bemiddeling/reïntegratie …

Geweld is een volksgezondheidsprobleem op wereldvlak: iedereen kan slachtoffer worden 1/3 vrouwen wereldwijd, 1/5 in Europa 1/5 mannen: het vaakst in familiale sfeer Onafhankelijk van leeftijd, culturele, religieuze & sociale grenzen Kwetsbaarheid stijgt in afhankelijkheidspositie en crisissituaties Zien & horen van geweld is potentieel even schadelijk als zelf slachtoffer zijn

Geweld komt meer voor binnen het gezin Meer kans fysiek/emotioneel/seksueel misbruikt en/of vermoord te worden binnen familie (Lawick, 2005) Recent erkend als not-done, potentieel trauma Intimate terrorism vs. mutual violence (Johnson, 2005) – Daders & slachtoffers – Mannen & vrouwen

Prevalentie partnergeweld rond zwangerschap Wereld: -10 tot 69% lifetime partnergeweld -Algemeen +/- 30% lifetime partnergeweld Geweld in periode rond zwangerschap: 3-30%  psychisch?

Prevalentie partnergeweld rond zwangerschap, Vlaanderen UZGent: 537 zwangere vrouwen ( Roelens et al, 2008): 27 % fysiek en/of seksueel, lifetime 3 % fysiek en/of seksueel tijdens zwangerschap 2 % partnergeweld tijdens zwangerschap helft begint vóór zwangerschap 2,4% één jaar voor zwangerschap

Zwangerschap: rozengeur & maneschijn? Zwangerschap als scharniermoment: Persisiterend probleem = Bescherming  Risicoperiode 

Peristerend geweld (=) Stress  ≠ type/vorm, vb. meer of minder naar buik Geweld vóór zwangerschap = risicofactor geweld tijdens zwangerschap Ondanks inconsistente evidentie, meest frequent geciteerd

Zwangerschap als bescherming (  ) Aandacht naar baby, toekomst, voorzetting naam Gemeenschappelijk doel koppel « Heilige periode » Meer sociale controle Tijdelijke stop (herbegint postnataal) …

Zwangerschap als stresserende periode = meer risico (  ) Stress en conflicten tijdens zwangerschap: Jaloezie Ambivalente gevoelens tov zwangerschap Gestegen financiële druk Vergrote afhankelijkheid zwangere vrouw Verminderde seksuele beschikbaarheid …

Negatieve gevolgen moeder & kind Onder andere meer risico op: Late (eerste) prenatale consultatie Miskraam/abortus Infecties Pre-eclampsie Abruptio placenta Mors in utero Laag geboortegewicht Prematuriteit Neonatale sterfte

Negatieve gevolgen moeder & kind Ontwikkelingsproblemen Kindermishandeling Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s) Depressie, angsten Slaap- en eetstoornissen Post traumatische stress stoornis  Alcohol, drugs, roken

Zwangerschap & geweld

Perinatale zorgverleners hebben barières Onderschatten probleem (mediaan prevalentie 0,5%) 69,5% gynaecologen willen geen routinematige screening Enkel bevragen igv letsels angst patiënten beledigen culturele en taalbarrières aanwezigheid partner gebrek aan tijd oncomfortabel bij vragen stellen onvoldoende opgeleid gebrekkige kennis doroverwijzen (Roelens et al, 2006 – Jeanjot et al, 2008)

Ondanks barières, belangrijke rol Vrouwen hebben geen bezwaar! Geweldcyclus: wordt erger en meer Consensus perinatale periode= window of opportunities Meer & meer bewijs: routinematig bevragen is effectief en veilig vragen stellen meest effectieve interventie ACOG 2012 aanbeveling min 1 x / trimester screenen! (Gevalideerde) instrumenten bestaan

(H)erkennen geweld: meestal geen expliciete signalen/symptomen Let op lijstjes signalen/symptomen: sociale vaardigheid ‘iets aan de hand’ / andere oorzaken uitsluiten/ aangepast onwtikkelingsniveu Letsels Wonden in verschillende stadia genezing Wonden die niet overeenkomen met verhaal Verschillende consultaties voor mineure dingen Somatische klachten zonder diagnose Hoofdpijn Vermoeiheid Seksuele problemen, gynaecologisch & gastro-intrestinaal SOA Vaginisme, seksuele problemen

(H)Erkennen geweld: meestal geen expliciete signalen/symptomen Psychische problemen Depressie Angst- en paniekaanvallen Complicaties zwangerschap Extreme ongerustheid baby Late prenatale opvolging Tienerzwangerschap Vraag abortus Gedragsmatige symptomen Defensief gedrag Oogcontact vermijden Weerstand praten in aanwezigheid partner Veranderingen levensstijl Isolatie familie & vrienden

Dynamieken: Stages of Change Model (Prochaska & Diclemente, 1992) PRECONTEMPLATIEFASE: Geweld wordt ontkend, geminimaliseerd of het slachtoffer is zich niet echt bewust van de ernst ;  Reactie zorgverlener: confrontatie, informatie en duiding; CONTEMPLATIEFASE: Geweld wordt door de betrokkene als een probleem erkend;  Reactie zorgverlener: nadenken over manieren om de situatie te veranderen is zinvol, bespreken voor- en nadelen van huidige situatie;

Dynamieken: Stages of Change Model PREPARATIEFASE: Geweld wordt bewust erkend en er is bereidheid om tot actie over te gaan ;  Reactie zorgverlener: planning van een concrete aanpak staat voorop, zoals hulp zoeken, een veiligheidsplan voorzien, weggaan van partner; ACTIEFASE: Uitvoering van de plannen;  Reactie zorgverlener: follow-up afspraak om de veiligheid te evalueren en de patiënt te steunen in zijn/haar proces;

Dynamieken: Stages of Change Model CONSOLIDATIEFASE: Behoud van de veranderingen als een deel van het dagelijkse leven;  Reactie zorgverlener: follow-up Niet altijd zelfde volgorde, eerdere fase ≠ terugval 7 à 8 keer terugkeren voordat iemand definitief breekt met mishandelende partner

Verwijzen Politie / Justitie Kinderen (minderjarigen) SOS enfants, Vertrouwenscentrum KMH, Integrale jeugdhulp Psychosociale hulp CAW, CGG, psychologen/seksuologen, tele-onthaal www.partnertgeweld.be, www.geweldenzwangerschap.bewww.partnertgeweld.be www.geweldenzwangerschap.be Sociale dienst ziekenhuis, huisartsen …

Zwangerschap & Geweld Rol perinatale zorgverleners identificeren/(h)erkennen begeleiden & opvangen verwijzen Een grootschalig probleem, veel negatieve gevolgen Te weinig (h)erkend door zorgverleners Wat doen? onderzoek, sensibilisering, opleiding, interventies

Dank voor uw aandacht! Vragen? ansofie.vanparys@ugent.be

Zwangrschap & partnergeweld Zwangerschap & Partnergeweld, een interventiestudie binnen de perinatale zorgverlening An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel

Inleiding MOM-studie: moeilijke momenten & gevoelens -> Logo onstabiel ei, traan, baarmoeder, … 2 fasen: 1) Prevalentie-studie (vragenlijsten) 2) Interventie-studie (interviews)

Onderzoeksvragen 1. Prevalentie fysiek, seksueel & psychisch partnergeweld (PG) -> 1 jaar voor en/of tijdens de zwangerschap 2. Evolutie PG ( , , =) ->1 jaar voor en/of tijdens de zwangerschap 3. PG & psychosociale gezondheid ->1 jaar voor en/of tijdens de zwangerschap 4. Effect interventie op PG, psychosociale gezondheid, hulpzoekend- & veiligheidsgedrag -> zwangeschap & postpartum

Hoe? Juni 2010 – Oktober 2012 Vroedvrouw/onthaalmedewerkers: zwangere vrouwen uitnodigen 11 prenatale consultaties 1 vragenlijst tijdens zwangerschap 18+, PG, taal, bereidheid -> randomisatie 2 interviews Ethische aspecten

Kortrijk Waregem Genk

Resultaten 1.Prevalentie & evolutie 2.Psychosociale gezondheid 3.Interventie

Prevalentie Vragenlijst : socio-demografie, psychosociale gezondheid, geweld, tevredenheid zorgverlening Fysiek (AAS) : Heeft er iemand je met de vuist geslagen, met de vlakke hand geslagen, geschopt of op de één of andere manier fysiek pijn gedaan? Seksueel (AAS) : Heeft er iemand je gedwongen tot seksuele activiteiten?

Prevalence Psychisch (WHO): – Contacten met familie/vrienden beperkt? – Weten waar je bent op ieder moment van de dag? – Genegeerd of onverschillig behandeld? – Beledigd, bekritiseerd of minachtend gereageerd op wat je doet/zegt? – Gekleineerd of vernederd tov andere mensen? – Opzettelijk angst aanjagen of intimideren? [vb. door voorwerpen kapot te maken, je met de dood te bedreigen, dreigen met zelfmoord] – Gedreigd om jou of iemand die je graag ziet, pijn te doen? -> Gebrek aan consensus en cut-off

Flow chart recruitment

Socio-demografie steekproef

Resultaten prevalentie

Resultaten prevalentie & evolutie 12.1% lifetime … Ben je ooit fysiek en/of emotioneel mishandeld door je partner of iemand die belangrijk is voor jou? 77.8% (ex)partens Meerderheid, 1 type van geweld 1 jaar voor:14.3% Tijdens zwangerschap:10.6% ( P < 0.001)

Resultaten prevalentie & evolutie

Resultaten evolutie * reference category 12 months before pregnancy ** adjusted for language of the questionnaire, civil/marital status, education and age

Psychosociale gezondheid “Abbreviated Psychosocial Scale”: angst, zelfvertrouwen, mastery, depressie en stress Sterke correlatie PG & slechte psychosociale gezondheid (PSG) Vrouwen PG, 53.2 % (n = 118) slechte PSG, 21 % (n = 286) bij vrouwen in situatie zonder PG Lage scores PSG, > odds PG ↓ 10/140,  odds PG 55 % Vooral depressie & stress sterke link PG

Interventie Vragenlijst Verwijskaart: contactgegevens & veiligheidstips Interview 10-12 maanden CTS2S: slachtoffer- en dadergedrag

Resultaten Geen statistisch significant verschil interventie (IG) en controle groep (CG) voor: PG (slachtoffer) PSG (in)formeel hulpzoekend gedrag veiligheidsgedrag Over studieperiode wel: PG  31.5% ( P< 0.001) PSG ↑ 5.4/140 (P< 0.001) 22.6% formele hulp (juridisch & politie) 70.5% informele hulp (familie & vrienden) 31.1% min 1 veiligheidsgedrag

Resultaten Vragenlijst: 36.1% IG & 38.9% CG beetje/veel geholpen (P= 0.568) Verwijskaart: 28.9% IG en 17.6% beetje/veel geholpen (P=0.072) Interview: 36.1% IG en 34.1% beetje/veel geholpen (P= 0.574) Effect vragenlijst en interview significantly groter dan impact verwijskaart (P< 0.001).

Conclusie Vragen stellen > impact dan verwijskaart “To screen or not to screen…” Implicaties praktijk…

Dank aan: Alle zwangere vrouwen die de moed hadden deel te nemen aan de studie Co-auteurs: dr. Ellen Deschepper, prof, dr. Kristien Michielsen, prof. dr. Kristien Roelens, prof. dr. Marleen Temmerman & prof. dr. Hans Verstraelen Financiële steun

Vragen? ansofie.vanparys@ugent.be

LES VIOLENCES CONJUGALES, QUELLE PREVENTION ? Anne-Marie Offermans Sociologue de la santé Formatrice Maître d’Enseignement au DMG de l’ULB -La violence physique, psychique et sexuelle pendant la grossesse - 1 décembre 2015, Bruxelles

Violences conjugales I-L’importance de détecter les situations de violences conjugales  Pourquoi se sentir concerné ? II- La détection des patientes victimes  Les barrières  Les facilitateurs

I. Les « Pourquoi » La détection des violences conjugales….

Gravement pathogène Sha 2010, OMS 2011, Howard 2013, Jahanfar 2013 Bair-Meritt 2006, Martinez 2009, Malafosse 2012 Fréquent Incidence de VC : 3% - 8% En fin de parcours : symptômes avéres – lorsque les situations sont déjà graves ( ♀ ) Enquête(Daphné)/internet 2003 - Pieters 2010 La patiente victime ne dit rien Elle attend les bonnes questions du soignant (87%) Dialogue de sourd… = constante Le soignant le plus consulté par les victimes… Constat de coups

Cycle de la violence Episode de violence Etat de choc ! Justification de l’auteur « Achat - Doute » Lune de miel « Espoir » Climat de tension « Peur - insécurité » WALKER 2000 (récits de vie) Le seul diagnostiqué!

Violences verbales: insulter, crier, hurler… Violences économiques: Contrôler le budget (dépenses bébé), les données bancaires, l’obliger à travailler au-delà de son endurance, resteindre l’accès aux soins prénataux Violences psychologiques: Rabaisser, humilier, disqualifier sa capacité à être mère, harceler, isoler, ignorer, menacer… Violences physiques: Bousculer, lancer des objets, gifler, frapper, donner des coups de poing dans le ventre, étrangler, conduire dangereusement Violences sexuelles : Contraindre à des actes non désirés, violer, humilier l ’ autre exiger, des relations sexuelles en fin de grossesse… Homicide, suicide MALADIES : Plus ou moins précocement selon le seuil de tolérance individuel (somatique et psychique) Escalade des violences

STYLES DE PARENTALITE MANQUE DE CO-EQUIPIER PARENTAL Père : souvent contrôlant/autoritaire disqualitification de la compétence de mère Mère : modifié selon l’absence ou la présence du conjoint difficulté à mettre des limites CONJUGALITE >< PARENTALITE INSTRUMENTALISATION DE L’ENFANT Démarrage de la parentalité dans un contexte insecure Désaccords éducatifs = déclencheurs de passage à l’acte

II. Les obstacles…?

Le silence des patientes Honte et culpabilité Minimisation Espoir qu’il change (« bébé sauveur ») Crainte de représailles Peur que l’enfant leur soit retiré Manque de soutien ou de solutions Méconnaissance de ses droits Réticences par rapport au judiciaire... L’ambivalence Liés à la patiente victime Les Obstacles Inconstance par rapport aux intervenants

Les Obstacles Liés aux soignants Krugman RD et al, 2005 Une aversion à voir… … s’autoriser à y penser

Alcool Troubles psychiatriques Classe sociale Perte de contrôle Momentanée… Victime =/- consentante Que les femmes Partir Les Obstacles Liés aux soignants Les idées reçues… Médecin, infirmier, psy… non informé = M et Mme « tout le monde »

Relation patient-soignant Chronophage et énergivore Patientes décourageantes, non compliantes Barrières linguistiques et culturelles Connaissances et attitudes des soignants Prévalence et gravité sous-évalués Symptômes non spécifiques Crainte d’ouvrir « la boîte de Pandore » Méconnaissance des ressources disponibles Inconfort – domaine trop privé Inapproprié Vécu personnel Liés aux soignants Les Obstacles

III. Les Facilitateurs…?

 Contact en « début » du problème  Dans la durée  Contact avant que ce soit plus grave  Prévention « secondaire » possible (≠ Urgences; Police;…) Détection pas uniquement lors de l’épisode violent

ORGANISATION/CO MMUNAUTE PROFESSIONNEL PATIENTE Lien de confiance Soutien institutionnel Formation - Supervision Rôle bien défini Travail en équipe Travail en réseau Affiches Folders Vidéo Outils Multidisciplinarité O’Reilly 2010 O’ Campo 2011 Formation SPF Santé Publique O’Reilly 2010 O’ Campo 2011 Formation SPF Santé Publique Procédures adaptées Coordination Expérience positive Communication efficiente Outils informatiques

Symptomatologie (Red Flags, facteurs de risque…) Démarche diagnostique : le questionnement et les messages-clés La communication avec la patiente L’accompagnement dans une optique multi- disciplinaire Aspects éthiques, déontologiques et légaux (rédaction du certificat médical) La formation…

ORGANISATION/CO MMUNAUTE PROFESSIONNEL PATIENTE Lien de confiance Soutien institutionnel Formation - Supervision Rôle bien défini Travail en équipe Travail en réseau Affiches Folders Vidéo Outils Multidisciplinarité O’Reilly 2010 O’ Campo 2011 Formation SPF Santé Publique O’Reilly 2010 O’ Campo 2011 Formation SPF Santé Publique Procédures adaptées Coordination Expérience positive Communication efficiente Outils informatiques

Dépister la VC pendant la grossesse 1° trimestre :  5 % à 8% 3° trimestre :  17 % Autant le savoir Le message implicite : « la violence familiale existe et les soignants sont prêts à en parler » Domaine de la prévention : Pas d’obligation de résultat … DEPISTAGE Très peu impact négatif Pas d’instrument validé

5 janvier 2016 Le dépistage des violences intrafamiliales (VIF) en consultation prénatale Stéphanie Deblaer Estelle Oiry CHU Brugmann Bruxelles 01 décembre 2015

5 janvier 2016 Historique du projet VIF: Cycle et escalade Questionnaire VIF révélée et après Evolution, en pratique… Conclusion

92 Historique du projet 2011-2012 sensibilisation Formation (1) ( SPF Santé publique) 2012-2014 Elaboration outil de dépistage Pré-test et test 2014-2015 Formation des équipes Formation (2) 2015 EPP Itinéraire patient SF de coord.

93 La violence intrafamiliale en chiffres En Région Bruxelles-Capitale: Maternité du C.H.U. Saint Pierre (2008); étude prospective : 11% de prévalence pendant la grossesse Maternité du CHU Brugmann (SPF Santé Publique - 2012) Dépistage avec questionnaire standardisé en CPN: 16,2% de patientes victimes (prétest) 14% (octobre 2013-mars 2014) 12% (octobre 2013-juillet 2014) En Belgique (2010): « victimes de violences graves et répétées » ► 5 femmes sur 100 ► 2 hommes sur 100 Grossesse= période à risque ► 3-8 femmes sur 100

95 Cycle de la violence Phase 1: Climat de tension « Peur, insécurité » Phase 2: Episode de violences « Etat de choc » Phase 4: Lune de miel « Période d ’ espoir » Phase 3: Justification de l ’ auteur « Doute » Léonore Walker (2000) Outil d’aide à la pratique Formation SPF Santé Publique, 2012

96 Escalade de la violence Violences verbales: insulter, crier, hurler, … Violences économiques: Contrôler le budget (dépenses bébé), les données bancaires, l’obliger à travailler au-delà de son endurance, resteindre l’accès aux soins prénataux, Violences psychologiques: Rabaisser, humilier, disqualifier sa capacité à être mère, harceler, isoler, ignorer, menacer, … Violences physiques: Bousculer, lancer des objets, gifler, frapper, donner des coups de poing dans le ventre, étrangler, conduire dangereusement … Violences sexuelles: Contraindre à des actes non désirés, violer, humilier l ’ autre exiger des relations sexuelles en fin de grossesse., Homicide, suicide MALADIES : Plus ou moins précocement selon le seuil de tolérance individuel (somatique et psychique) Outil d’aide à la pratique Formation SPF Santé Publique, 2012

Si tensions à la maison, Investigation: -> quel stade dans l ’ escalade de la violence? -> Quel positionnement dans le cycle de la violence?

Si non demandeuse: -> nommer l’inacceptable de la situation et l’informer des services d’aide spécialisée Si ambivalente: -> l’amener à demander de l’aide -> renvoi vers la psy Notre rôle : Si se sent/est en insécurité: -prévoir avec elle un endroit sécurisé

Un endroit sécurisé ? Si 3 réponses positives

102 Que faire une fois la violence diagnostiquée ? Avoir recours à des intervenants compétents C ’ est-à-dire: Dans un 1 er temps = ressources internes Au besoin = recherche d ’ aide(s) externe(s) Veiller à ne pas multiplier les intervenants « Pas envie de raconter 10 X son histoire personnelle »

103 Equipe VIF PATIENTE TMS ONE Assistante sociale Psychologue Stéphanie Deblaer (sage-femme) Estelle Oiry (sage-femme) Caroline Kadji (gynécologue)

105 Evolution, en pratique… Dépistage systématique des VIF en consultation prénatale, après formation des équipes Assurer la continuité des soins Sage-femme de coordination Urgences : personne de contact Affichage VIF à des endroits stratégiques Développer les compétences de l’équipe de référence Formation EPP Itinéraire patient

106 Itinéraire patiente 1 er trim. Prise de rendez-vous 2 ième trim. Entretien prénatal précoce ( E.P.P. ) Modules de préparation à la naissance 3 ième trim. Modules individuels Maternité Accouchement Postpartum immédiat Coordination sortie précoce

107 Pourquoi l’EPP au CHU Brugmann? La direction du CHU nous demande de trouver des pistes pour favoriser le retour précoce à domicile L’EPP: 1 ère séance d’introduction aux modules de préparation à la naissance L’EPP: Dépistage des vulnérabilités => prise en charge anténatale = diminution durée moyenne de séjour 107

108 Un entretien individuel et/ou en couple sera systématiquement proposé à toutes les femmes enceintes, aux couples, au cours du 4 ème mois de grossesse, afin de préparer avec eux, les meilleures conditions possibles de la venue au monde de au monde de leur enfant

109 Le rôle de la sage-femme de coordination Garantir la continuité du suivi, En organisant le suivi et la prise en charge des patientes de l’anténatal au postnatal En faisant des liens avec les différents intervenants qui prennent en charge la patiente Coordonner les retours à domicile Coordonner et organiser le suivi des patientes victimes de violence, vulnérables… de l’anténatal ou postnatal Permanence téléphonique

110 Prise en charge globale Est un apport pour: LES MAMANS Encadrement complet et de qualité Diminution de l’angoisse/ l’anxiété/stress Soutien à la parentalité Un retour à la maison, en sécurité LE PERSONNEL Diversification de l’activité de nos sages-femmes Favorisation de la reconnaissance du métier de la sage-femme dans son autonomie et ses responsabilités professionnelles

112 Conclusion Sujet tabou Nombre de victimes sous-estimées Y penser et oser poser la question Collaboration avec l’équipe référente VÉRITABLE PROBLÈME DE SANTÉ PUBLIQUE

113 Questions? Commentaires? Stéphanie Deblaer stephanie.deblaer@chu-brugmann.be 02/477.21.81 Estelle Oiry estelle.oiry@chu-brugmann.be 02/477.23.40 stephanie.deblaer@chu-brugmann.be estelle.oiry@chu-brugmann.be Merci pour votre attention

Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel.

Verwante presentaties

Presentatie over: "Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel."— Transcript van de presentatie:

Verwante presentaties

Over het project

Feedback

Inloggen

Inloggen via een sociaal netwerk:

Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel.

Verwante presentaties

Presentatie over: "Zwangerschap & Partnergeweld An-Sofie Van Parys Colloquium Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1 december 2015, Flagey, Brussel."— Transcript van de presentatie:

Verwante presentaties

Over het project

Feedback