De incoherence turn in de literatuurwetenschap

Presentatie over: "De incoherence turn in de literatuurwetenschap"— Transcript van de presentatie:

1 De incoherence turn in de literatuurwetenschap
Inleiding De incoherence turn in de literatuurwetenschap

2 Literatuuropvattingen
Of poëticale opvattingen / poëtica "het geheel aan ideeën over doel, functie, aard, middelen, effecten en ontstaan van literatuur" Auteurs én critici (Dorleijn en Van Rees 1993)

3 Intentionaliteit Auteursintentie Tekstintentie
Intentionaliteit ter discussie --- intentie van de lezer (Grüttemeier 1999: 6)

4 auteur Poëzie = ‘de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’. (Willem Kloos (1859 – 1938))

5 tekst Modernisme (autonomie – bijv. Nijhoff, Vorm of Vent)
Literatuurwetenschap: formalisme / structuralisme / New Criticism + close reading In Nederland: Merlyn!

6

7 Formalisme Vooral 1915-1930, Rusland en Tsjechië
Formele kenmerken (hoge) literatuur Wat maakt een kunstwerk tot kunstwerk, literatuur tot literatuur?

8 Structuralisme Vooral 1950-1970, Frankrijk
De taaltheorie van Ferdinand de Saussure Literatuur als tekensysteem

9 New Criticism Vooral 1930-1950, USA en GB
Close reading: naukeurig lezen van individuele teksten

10 Merlyn Kees Fens (1929 – 2008) Close reading!

11 Merlyn De meest verfoeilijke eigenschap van de doorsnee essayist in ons land is zijn neiging nu eens filosoof te spelen, dan weer psycholoog, op de ene bladzij als historicus te paraderen en als politicus op de volgende, en vooral één ding tot iedere prijs te vermijden: de behandeling van de tekst die hij voor zijn neus heeft. (Ter inleiding, 1ste nummer Merlyn) (Merlyn kan je volledig raadplegen op dbnl!)

12 Merlyn De redactie van Merlyn zal uitgaan van het principe dat het behandelde object het einddoel dient te zijn voor de beschouwer, niet het toevallige startpunt van weinig ter zake doende betogen. Wat ons interesseert is wat een schrijver zegt, niet wat hij zou kunnen zeggen, of had moeten zeggen, of eígenlijk bedoeld heeft maar niet zegt. (Ter inleiding, 1ste nummer Merlyn) (Merlyn kan je volledig raadplegen op dbnl!)

13 "Indringend lezen" Schoolboeken als Dr. W. Drop en Drs. J.W. Steenbeek, Indringend lezen I. "Close reading" van poëzie (1970) (Vaessens e.a. 2009)

14 "Indringend lezen" "Vertel nu het gedicht in je eigen woorden na."

15 "Indringend lezen" "Na een keertje doorlezen zullen we het allemaal wel een moeilijk gedicht vinden, dit hand o.a. Toch kunnen we met geduldig lezen een heel eind komen. Wel moeten we bij voorbaat aanvaarden, dat je in dit soort gedichten vaak met een paar "blinde vlekken" blijft zitten."

16 "Indringend lezen" Probleem: close reading, zoeken naar coherentie versus bijv. poëzie van de Vijftigers en later postmoderne poëzie (Vaessens e.a. 2009)

17 versus "Indringend lezen"
er is een mooie rode draad gebroken in de ochtend er is de grond vochtig een kind slapend tussen woedbijt er is een vrouw bij vrienden blijven slapen er is een scheerstoel in de hemel opgenomen er is een kamer ademloos gaan lopen er is een kamer radeloos een leeg gelopen er is een koker opgestaan met ledematen er is een open oven hevig gaan bloeden ik ben niet verzekerd ik ben bij gebleven ik ben op de doffe lucht van achtervolgers langzaam uitgegleden uit mijn eigen adem hijgt zijn zeilen zijn zeezeilen zagen de wind de wind valt om om en om ( au ) er is een mooie rode draad gebroken in de ochtend (

18 versus "Indringend lezen"
Voor regel 12 hebben we een interpretatie, die misschien aanvechtbaar is. Het zich neerwerpen naast de spin zou kunnen zijn het weer aannemen van de foetale houding van vóór de geboorte (p. 25) (Michel. 2003)

19 lezer De confrontatie met "andere" literatuur
Opkomst poststructuralisme, deconstructie idealogiekritiek, etc.

20 lezer De "incoherence turn"

21 lezer "(we moeten) vaststellen dat onze huidige modernistische kritische gereedschap niet meer alle benodigde gereedschap bevat – zeker waar het aankomt op de omgang met de kwestie van samenhang. (…) Misschien dat het tijd is voor een incoherence turn. In eerste instantie zou die misschien niet meer moeten behelzen dan het bewustzijn dat samenhang geen uitgangspunt per definitie is voor een geslaagd kunstwerk." (Joosten. 2003)

22 Poststructuralisme Versus structuralisme
Betekenis in beweging, geen betekeniskern "La naissance du lecteur doit se payer de la mort de l'Auteur" (Barthes) Problematiseren binaire opposities Verwantschap postmodernisme

23

24 Deconstructie Jacques Derrida Kritiek logocentrisme
Geen betekeniskern, betekenis niet defninitief Tegendraads lezen, aandacht voor het marginale Différance (verschil + uitstel)

25 Ideologiekritiek Feministische literatuurkritiek, gender studies
Postkoloniale literatuur, postcolonial theory (volgend college)

26 Feministische literatuurkritiek
Onderdeel Gender Studies Interdisciplinair karakter Kritisch t.o.v. binaire opposities (met name man versus vrouw)

27 context Cultuurhistorische benadering New Historicism

28 New Historicism Versus New Criticism Verwantschap poststructuralisme
Geschiedenis en betekenis is niet eenvoudig reconstrueerbaar Relatie tekst – context = dynamisch

29

30 De tekst op tafel Thomas Vaessens, Jan Konst en Gijsbert Pols, "De tekst op tafel. Problemen en perspectieven van de poëzieanalyse als wetenschappelijke discipline„ (

31 Dus? Close reading wordt nog altijd beoefend
Daarnaast meer poststructuralistisch georiënteerde onderzoekers Auteur + tekst + lezer + context

32 Dus? “de betekenis van een tekst [wordt] bepaald door de vraag die interpreten eraan stellen” (Het leven van teksten, p. 263) => onderzoeksvraag/perspectief kleurt de betekenis van een tekst

33 Dus? “Je kunt niet zeggen welke betekenis de juiste is, hoewel je wél kunt beoordelen welke interpretatie met welke argumenten binnen een specifiek kader het meest overtuigt.” (p. 264) Niet: anything goes