De Camargue: een kleine historische en politieke geografie

Presentatie over: "De Camargue: een kleine historische en politieke geografie"— Transcript van de presentatie:

1 De Camargue: een kleine historische en politieke geografie
Pieter Leroy KNAG-Onderwijsdag Nijmegen, 6 november 2009

2

3 De Camargue… als natuurvakantie- bestemming

4 De Camargue… als natuur- gebied

5 De Camargue… als een exemplarische casus voor
modernisering, succes en hybris natuur als historisch bijproduct van menselijk ingrijpen in de strijd tussen zoet en zout, in de nauwelijks staatsgestuurde periferie van Frankrijk

6 De vroege historische episodes
van de Romeinen (1e eeuw aCn - 1e eeuw pCn): geen spoor meer van de abdijen (7e - 12e eeuw): geen spoor meer 13e - …: pogingen tot domesticatie eerste irrigatiesystemen, intussen ontwikkeld tot een ‘sociaal-technische hybride’ (Callon, Rip) met de ‘levadiers’ of ‘submersionnistes’ als proto-professionals

7 Kernproblemen ongekanaliseerde Rhône leidt tot voortdurend andere rivierbedding(en) niet bedijkte zeekust leidt tot herhaalde zee-overstromingen moeraskarakter en afwezigheid van natuursteen en hout maken gebied weinig toegankelijk/ herbergzaam zout en brak water maken landbouw niet vanzelfsprekend

8 Episode 1: 17e-18e eeuw als Arles grond moet verkopen, vestigen edelen zich op grote landeigendommen (hoe dichter bij de zee, hoe armer de grond, hoe groter de eigendommen) ingehuurde landarbeiders wonen nauwelijks in het gebied: geen sociaal-agrarisch weefsel, want: : 36 overstromingen gedocumenteerd insecten en ziekten, gevaar

9 Episode 2a: de (vertraagde) Franse revolutie
Ancien Régime pas rondom 1830 ‘verdreven’, lees: edellieden vervangen door gegoede burgerij : 6 overstromingen doen roep op ‘modern’ staatsingrijpen ontstaan: bedijking van beide Rhône-armen, ‘la digue à la mer’, 1857 (na overstroming noord-Camargue, 1856) ‘modern’ stelsel van pompstations, kanalen etc.

10 Episode 2b: modernisering en…
dijken langs rivier en zee gemotiveerd met modernistisch discours van beheersing: “we zullen de natuur temmen” financiering en uitvoering: Heidemij-achtig Château-d’Avignon

11 Episode 2c: … en hybris Maar:
la digue à la mer hield verzouting niet op (onbekend met zoutvoerend grondwater, kwel enz.) onvoldoende grip op verdroging (verdamping door zon en wind) financieel-technisch consortium ging failliet: onvoldoende opbrengst tegenover investeringen

12 Vóór episode 3: de situatie eind 19e eeuw
Camargue blijft onherbergzaam, met alleen in uiterste noorden rendabele landbouw verder schapen en geiten niet of nauwelijks bewoning wie er wel woont: armoede en ziekte (sterftecijfers Les Saintes-Maries de la Mer: dubbele tot vijfvoudige landelijke gemiddelde) De Camargue: aan de grens van de moderniseerbaarheid?

13 Episode 3a: zoutwinning en…
kleine, traditionele zoutwinning in Zuid-Oosten: vanaf 1860 winstgevend door chemische industrie Franse (Merle, Péchiney) en Belgische (Solvay) investeringen bouw van Les Salins de Giraud, bevolkt met Italianen, Grieken, Armeniërs…; 1900 al inwoners zoutwinning neemt steeds grotere oppervlakte, voegt meer waarde toe en eist dus meer politieke macht op

14 Episode 3b: …een andere strijd met zoet water
nadruk op instroom zoetwater verschuift naar nadruk instroom zoutwater desinvestering in la digue à la mer verbod op lozing zoetwater Lac de Vaccarès, tot dan toe zoetwaterreserve voor landbouw, traditioneel evenwicht tussen vele partijen en behoeften verstoord door overmacht één partij decennialange twisten: milieuconflict avant la lettre

15 Episode 4a: vrede tussen zoet en zout
begin 20e eeuw: meer afzet, grotere investeringen, betere techniek enz., maken Lac de Vaccarès overbodig als buffer ecologische gradiënten leveren rijke natuur op, opgemerkt door beginnende natuurbescherming, vrijgegeven door bedrijfsleven: voormalig strijdgebied wordt gedemilitariseerde zone: natuur als bijproduct

16 Episode 4b: de uitvinding van de traditie
begin 20e eeuw: de Félibrige verheerlijkt de Provence in kunst en literatuur Camargue krijgt tradities toegeschreven: stieren (niet voor 1856), paarden (nog later), en de ‘guardian’ als vrije mens de perifere ligging wordt tot voordeel gekeerd: oase, vrij van moderniteit

17 Episode 4c: natuur, toerisme en het Parc Naturel Régional
vanaf WOII: toerisme drijft op die beeldvorming voort : internationale stroming voor natuurparken (IUCN e.a.) leidt tot Camargue als eerste PNR (niét: Parc Naturel National) anno 2006: anderhalf miljoen toeristen per jaar bijzonder: PNR-C was (als enige) een particuliere stichting, tot…

18 … en de laatste periode

19 … de laatste episode: overstromingen 1993, 1994 en 2003 (telkens ruim ha) wijzen op gebrekkige dijken, slecht onderhoud getroffen nieuwkomers in Saliers en Grimaux noemen particuliere stichting ‘feodaliteit’ 2004: PNR-C omgevormd tot intergemeentelijk verband

20 De moderniteit zegeviert? De (Franse) staat wint?
de cabanes van Beauduc en Piémanson: tussen mensen ‘kamperen’ er illegaal, deels als naturist ‘regulariseren’ of ‘normaliseren’ lukt niet de Camargue: aan de grenzen van de moderniteit en van de staatsbemoeienis