College Griekse kolonisatie in het Zwarte Zeegebied

Presentatie over: "College Griekse kolonisatie in het Zwarte Zeegebied"— Transcript van de presentatie:

1 College Griekse kolonisatie in het Zwarte Zeegebied
Dinsdag 9 oktober 2007

2

3

4 Pontos Axeinos (niet gastvrije zee)
Pontos Euxinus (gastvrije zee) Ovale vorm (door Herodotus vergeleken met een Scythische boog) km2 Rivieren: Donau, Dnjester and the Dnjeper Eilanden: Leuke en Berezan

5 Maximum afstand oost-west afstand is 1175 km
Afstand tussen het meest zuidelijke punt van de Krim en het meest noordelijke deel van de Turkse zuidkust is 257 km. Kust bergen, bossen, kliffen, moerassen Zwarte Zee laatste deel van Tethys Zee, 250 miljoen jaar geleden. Doorbraak naar Middelandse Zee ongeveer 6000 to 8000 jaar geleden.

6 Het klimaat van de Zwarte Zee mediterraan in de zomer maar koud en stormachtig in de winter. Onverwachte stormen kunnen ieder moment opsteken. Zwarte Zee in sommige periodes soms bevroren zoals in 5e, 7e, 9e en 11e eeuw n. Chr. Geen leven beneden 150 tot 200 meter onder zeeoppervlakte, geen zuurstof. 180 vissoorten, dolfijnen en robben.

7

8 Griekse kolonisatie sterke invloed op het milieu, houtkap veroorzaakte klimaatsverandering en zeeniveauverandering. Tussen 4e en 1e eeuw v. Chr., zeeniveau ong. 2 meter lager dan vandaag (Phanagorische regressie) Bijv. in Olbia, van oorspronkelijke 55 ha, nu 20 ha onder water. Bij droog klimaat, nomaden naar het westen (Scythen in 5e eeuw), bij nat klimaat beweging naar oosten (Kelten).

9

10 Laat Paleolithisch 15000-10000 v. Chr. Bijv. bij Sinop
Tijdens neolithicum en chalcolithicum, overeenkomst cultuur west- en zuidkust Zwarte Zee Vroeg Brons, invasie uit het noorden, gedomesticeerde paarden, ruw “cordware” aardewerk.

11

12

13

14

15 Myceners niet verder noordelijk dan Vardar vallei in Macedonie in het westen en Rhodos en Kos in het oosten. Pas laat op Chios, LH IIIC ( ). Myceens materiaal in Troje, maar geen bewijs van contacten met de Zwarte Zee. Tijd Myceense expansie te kort om handel met Zwarte Zee te ontwikkelen en handelssysteem in laat Bronstijd georienteerd op paleishandel.

16

17

18

19

20

21 Honderden stenen ankers langs westelijke en noordelijke Zwarte Zeekust, niet te dateren, geen late bronstijd maar Archaïsch (Arianus, tempel van Phasis) of middeleeuws (Ashkelon)

22

23 Westkust nog steeds dicht bevolkt in vroege IJzertijd, hoewel afname door volksverhuizingen, kleiner aantal nederzettingen. Crematiegraven, zoncultus maar geen verwoestingslaag. Culturele contacten met Troje VIIb2. Hallstatt B/C Babadag I, II en III cultuur (genoemd naar Roemeense site). 11e tot 7e eeuw. Babadag cultuur verdwenen ten tijde van de Griekse kolonisatie.

24

25

26 Kolonisatie = migratie
Migratie naar Ionië, 11e-10e eeuw v. Chr. Meerdere oorzaken, overbevolking, hongersnood, etc. Iedere polis had eigen reden Thera-Cyrene overbevolking (Herodotus) alleen jonge mannen

27

28 Kolonisatie of migratie naar Zwarte Zee kust:
Cimmerische invallen Ontvolking door volksverhuizing van westelijke en noordelijke Zwarte Zeekust Stationering Ionische en Carische huurlingen in Abydos aan Hellespont Vernietiging handelsroutes over land Verwoesting chora Ionische steden door Cimmeriers, Scythen, Lydiërs en Perzen

29

30

31

32 Cimmeriërs: bronnen Herodotus en Assyrische koningsarchieven (Akkadisch) Naam Cimmeriërs Gi-mi-ra-ra, betekent nomaden Cimmeriërs archeologisch moeilijk te detecteren. Afkomstig uit noordpontisch gebied, Ha-B/C groepen, verwant aan de Thraciërs Tussen 714 (oostelijke groep) en 600 BC invallen via oostelijke en westelijke Zwarte Zeekust in het Nabije Oosten Eerste confrontatie in 713 BC. Sennacherib, zoon van Sargon II. Sargon II stierf in 709 in slag tegen de Cimmeriërs, evenals de Urartische koning Rusa I in 707, de Phrygische koning Midas tussen 696 en 676 (verwoesting Gordion, discussie C14) en de Lydische koning Gyges rond 650. Lydische koning Gyges stationeert Ionische en Carische huurlingen in Abydos tegen nieuwe groep Thraco-Cimmeriërs (Trerer) (grafveld bij Varna) Nu snel nieuwe kolonies in Propontis. Miletos stichtte Abydos, Procennos en Cyzicus, Samos, Bisanthe en Perinthos; Megara, Chalcedon en Byzantium; Phocaea stichtte Lampsacus. Alle reeds bestaande nederzettingen. Cyzicus was de eerste kolonie voor de handel met de Propontis. Proconnesos was al een Milesische stad gedurende de Lydische koning Sadyattes, zoon van Gyges

33

34

35

36

37

38

39

40 Resultaat Cimmerische en Scythische invallen: val van Phrygische en Urartische rijken, verzwakking van Lydische en Assyrische rijken. Dit veranderde de politieke en economische situatie drastisch. Voortdurende aanvallen op de chora van de Griekse steden aan de Ionische kust veroorzaakte een migratie van Ionische en Carische bevolkingsgroepen. Veel Carische namen aan de Zwarte Zeekust.

41 Pre-koloniale kennis van het Zwarte Zeegebied van de Grieken:
Seamos en Kromna aan zuidkust genoemd in Ilias, Chalybes worden ook genoemd als metaalbewerkers in de llias. De 8e eeuwse Milesische dichter Arctinus noemde het eiland Leuke. Hesiodus wist van het bestaan van de rivieren Ister en Phasis De Spartaanse dichter Alcaeus noemde Achilles al de heer van de Scythische landen en Eumelos van Corinthe noemde Borysthenis, Colchis en Sinope.

42 Pre-koloniaal Altijd kennis voorafgaand aan migratie/kolonisatie. Zie Spanje, Zuid-Italië Theoretisch mogelijk: Bezoek van Zwarte Zeegebied door Ionische schepen in pre-koloniale periode Vroegste Griekse materiaal, oost-Grieks Middle Wild Goat style I en II en Middle Rhodian ware, c. 630 BC. In zuid Rusland buiten gebied van latere kolonies Vroegste materiaal uit gebied tussen Don en Donets, ong. 250 km van de Zwarte Zee: o.a. een subgeometrische oost-Griekse cup, vroege amforen uit Chios. Mogelijk afkomstig uit de vroege Ionische kolonie bij Taganrog Bug regio en vlakbij Kiev: Rhodisch aardewerk van ong. 630 BC Midden Dnieper: Middle Wild Goat style II Berezan voornamelijk zuid-Ionisch materiaal, in binnenland noord-Ionisch, mogelijk locaal Meeste materiaal zo dicht bij vroegste kolonisatie gedateerd, dat een echte pre-koloniale fase niet te bewijzen is

43

44 Kolonisatie-model Volgens Jan Bouzek zijn de volgende theoretische fases bij kolonisatie: Onregelmatige bezoek van schepen Handel met inheemse bevolking aan de kust Reguliere marktplaatsen Emporia, beschermd of getolereerd door de locale elite Kolonisatie, bescherming van de nederzetting tegen rivaliserende Griekse steden Volledige kolonisatie waarbij vrouwen uit de moederstad overkomen

45 Kolonisatie Miletos in Zwarte Zee gebied
Seneca (IHelv 7.2), 75 Milesische kolonieën. Plinius de Oude (HN 5.112), 90 kolonieën. Vormen van bestaan: Metaalbewerking Landbouw Visserij

46 Eerste Ionische kolonieën in Zwarte Zeegebied:
Apollonia Pontica Histria Orgamme Berezan Taganrog Sinope/Amisos ?

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61 Dorisch versus Ionisch
Halverwege 6e eeuw v. Chr., kolonisatie vanuit (het Dorische) Megara in Zwarte Zeegebied Herakleia Pontica en secundair Mesambria, Callatis en Chersonesos. Ionische steden/Athene-Dorische steden/Sparta. Later (3e/2e eeuw v. Chr.) veel conficten met Ionische steden: Apollonia Pontica/Histria-Mesambria.

62 5e eeuw v. Chr. In 5e eeuw v. Chr. Opkomst handel in Zwarte Zeegebied.
Enorme toename Attisch aardewerk. Oorzaken: Aankomst Scythen in Noordelijk Zwarte Zeegebied. Economisch strafbeleid van de Perzen na de Ionische opstand in 494 v. Chr. Vlucht handelaren en vaklieden uit Ionie na verwoesting Miletus door Perzen.

63

64

65

66 Toename invloed Athene in Pontisch gebied na tocht Perikles in de Zwarte Zee, vermoedelijk 438/437 v. Chr. Atheense bases in Zwarte Zeegebied: Agathopolis, Nymphaeum, Torikos en Amisos (tijdelijk Piraeus genoemd). Veel Atheense kolonisten In 426 v. Chr. stationeerde Athene speciale troepen in Byzantium, zgn. Hellespontophylakes 44 Pontische steden lid van de Delische bond

67

68

69

70 Amforen Belangrijkste mogelijkheid om vondst-komplexen uit de Hellenistische periode te dateren: amforen en amforenstempels uit produktiecentra zoals Thasos, Rodos, Cnidos, Herakleia Pontica, Sinope en Chersonesos. Relatieve chronologie precies genoeg voor datering Probleem: Hergebruik amforen. Ook handelsdynamiek van diverse productiecentra te bepalen.

71 6e t/m 1e eeuw v. Chr. Import transport amforen in Pontisch gebied:
Onder 6e eeuw, midden 5e eeuw, boven 4e eeuw. 1 Chios, 2 Lesbos, 3 Samos, 4 Mende, 5 Thasos, 6 Herakleia Pontica, 7 Sinope, 8 Andere centra (o.a. Chersonessos).

72

73 Onder 3e eeuw, midden 2e eeuw, boven 1e eeuw
1 Sinope, 2 Rhodos, 3 Cos, 4 Cnidos, 5 Paros, 6 Thasos, 7 Diverse centra, o.a. Italië.

74

75

76

77

78

79

80

81 Het begin van het einde Mithridates VI Eupator ( v. Chr.). Pontische dominatie in Noordelijk deel Zwarte Zee kust aangetoond in de archeologie Chersonesos vroeg Mithridates om hulp tegen Scythen. Op zeker moment behoorde gehele Zwarte Zee kust tot het rijk van Mithridates VI. Daarna kwam alleen Ottomaanse rijk in de buurt... Expansie-politiek Mithridates VI in Zwarte Zee en Nabije Oosten bracht hem in conflict met Rome De Ephesische Vesper waarbij alle Italianen werden vermoord. Onbekend of dit ook aan de Zwarte Zee plaatsvond

82 Het einde Apollonia Pontica eerste bondgenoot van Mithridates in het westelijk Pontisch gebied. Later ook Histria, Tomis,Odessos en Mesambria. Alleen Callatis sloot verdrag met Rome (inscriptie). 72 v. Chr. Romeins leger onder M. Terentius Varro bestormt en verwoest Apollonia Pontica.

83

84

85